Εδώ θα γίνει ένα ξεκαθάρισμα των γεγονότων που οδήγησαν στον άδικο χαμό μιας φιλοσόφου, της ονομαστής Υπατίας. Ο φόνος τής Υπατίας, βαρύνει αποκλειστικά τους αυτουργούς του εγκλήματος.

Οι άστοχες «βολές» κάποιων νέο - Εθνικών που θέλουν να μπλέξουν τον Άγιο Κύριλλο σε αυτά τα γεγονότα δεν ευσταθούν ιστορικώς. Το γιατί θα το δείτε παρακάτω. Το δυστυχέστερο πάντως είναι ότι ο χαμός της Υπατίας δεν ήταν ο μόνος εκείνης της περιόδου. Τα πνεύματα ήσαν «αναμμένα» στην Αλεξάνδρεια, σε αυτήν την πόλη που ανακατεύονταν διάφοροι πληθυσμοί με διαφορετικές κουλτούρες. Εθνικοί, Ορθόδοξοι, Μονοφυσίτες, Ιουδαίοι κ.α.

Διάδοχος του Πατριάρχη Θεόφιλου αναγορεύθηκε ο ανεψιός αυτού Κύριλλος, αρχιερέας από το έτος 412 μέχρι του θανάτου του το 444. Από την στιγμή της εκλογής του καταπολέμησε τους εν Αλεξάνδρεια Νοβατιανούς και τους Ιουδαίους (Σωκράτης 7, 7-13). Παρά τα επί Θεοφίλου συμβάντα,  στην Αλεξάνδρεια υπήρχαν ακόμη αρκετοί Εθνικοί και στον Κάνωπο. Ο Άγιος Κύριλλος μετακόμισε εκεί (Αμπουκύρ) τα λείψανα των μαρτύρων Κύρου και Ιωάννου και τοποθέτησε αυτά στον υπό του Θεοφίλου ανεγερθέντα ναό των Ευαγγελιστών. Έκτοτε μέγα προσκύνημα απέβη ο ναός αυτός. Εκεί συνεχώς ο Κύριλλος τελούσε την θεία λειτουργία και κήρυττε τον θείο λόγο. Η ειδωλολατρεία εξαφανίστηκε από τον Κάνωπο.

Αλλά στην Αλεξάνδρεια οι Εθνικοί στηρίζονταν στη φιλόσοφο Υπατία, θυγατέρα του φιλοσόφου Θέωνος, που προκαλούσε όλη την προσοχή της πόλεως με την σοφία της. Ο Συνέσιος διαπρεπής επίσκοπος Πτολεμαΐδας έγραφε επιστολές προς αυτήν, μαρτυρώντας τον γενικό θαυμασμό προς την σοφή αυτή γυναίκα. Υπήρχαν όμως και πολλοί Χριστιανοί, που έβλεπαν την Υπατία δυσμενώς. Πολυάριθμοι δε ήταν και οι Ιουδαίοι στην Αλεξάνδρεια και διάφορα μέτρα του Κύριλλου κατ΄ αυτών εύρισκαν αντιμέτωπο τον τότε έπαρχο της Αλεξάνδρειας Ορέστη, ο οποίος διέκειτο εχθρικά προς τον ιεράρχη.

Με υπόδειξη των Ιουδαίων ο Ορέστης συνέλαβε τον γραμματικό Ιέρακα, φίλο του Αγίου Κύριλλου, ως διακείμενο να πράξει στάση του λαού και διέταξε να μαστιγωθεί. Μάταια ο Κύριλλος ειδοποίησε τους προύχοντες των Ιουδαίων να μην προκαλούν τέτοια επεισόδια. Αλλά εκείνοι αποθρασύνθηκαν και την νύχτα προκάλεσαν μεγάλες ταραχές διαδίδοντας την φήμη ότι πυρπολούνταν ο ναός του Αγίου Αλεξάνδρου. Τρέχοντας οι Χριστιανοί να σώσουν τον ναό έπεσαν σε ενέδρα των Ιουδαίων οι οποίοι και φόνευσαν πολλούς. Ο άγιος Κύριλλος την άλλη μέρα κατέσχε τις συναγωγές των Ιουδαίων και βοηθούμενος από τον λαό απέλασε τους Ιουδαίους από την Αλεξάνδρεια δημεύοντας και την περιουσία των πρωτουργών των δολοφονιών έναντι των χριστιανών.

Ο Κύριλλος όπως φαίνεται διενέργησε βάση ειδικών δικαιωμάτων του πάπα Αλεξανδρείας . Αλλά ο έπαρχος Ορέστης διαμαρτυρήθηκε προς τον αυτοκράτορα και μάταια ο Κύριλλος με πρεσβεία και με προσωπική συντυχίας ζήτησε να ομιλήσει με τον πρώτον διότι εκείνος δεν τον δεχόταν. Ο Ορέστης αγέρωχα απέκρουε κάθε συνδιαλλαγή τηρώντας συνεχώς στάση εχθρικότατη προς τον Κύριλλο.

Πολλοί από τους μοναχούς της Νιτρίας εξ αλόγου ζήλου κινούμενοι ήλθαν στην Αλεξάνδρεια να υπερασπίσουν τον επίσκοπο κατά του έπαρχου. Μια μέρα αφού τον επισκέφτηκαν άρχισαν να τον αποκαλούσαν ειδωλολάτρη, αλλά εκείνος αποδιώκοντας την επίθεση στον Κύριλλο έλεγε διαμαρτυρόμενος ότι βαπτίστηκε στην Κων/πολη από τον πατριάρχη Αττικού.

Ένας εκ των μοναχών ο Αμμώνιος έρριψε μια πέτρα στο κεφάλι του Ορέστη τραυματίζοντάς τον και προκαλώντας πανικό των παρευρισκομένων. Αλλά μετά από λίγο ο Αμμώνιος συλλαμβάνεται βασανίζεται και στην ανάκριση πεθαίνει. Ο Κύριλλος πήρε τον Αμμώνιο και τον ονόμασε μάρτυρα, μετά από αυτή τη φρικτή δολοφονία του στα χέρια τών ειδωλολατρών.

Δυστυχώς αυτή η ασυμφωνία Κυρίλλου και Έπαρχου είχε κι άλλο θύμα εκτός τους Αμμωνίου. Την περίφημη Υπατία. Επειδή σε αυτήν φοιτούσε ο Ορέστης και επειδή νομίσθηκε από το πλήθος ότι αυτή υπέθαλπε το μίσος έναντι του Ορέστη κατά του επισκόπου, μια μέρα του Μαρτίου 416 ή 415, επιστρέφοντας επί δίφρου εις το σπίτι της, ένας όχλος φανατικών την συνέλαβε και αφού εν αλαλαγμό την έσυρε στο Καισάρειο, γδύνοντας την, με όστρακα σκληρά την έγδαραν φονεύοντάς και διασπώντας της τα μέλη. Έπειτα την έσυραν στην τοποθεσία Κιναρώνα και την έκαψαν.

Ο φόνος της Υπατίας περιγράφεται στα γραπτά του ιστορικού του 5ου αιώνα Σωκράτη του Σχολαστικού με αποτροπιασμό:

"Όλοι οι άνθρωποι την σεβόταν και την θαύμαζαν για την απλή ταπεινοφροσύνη του μυαλού της. Ωστόσο, πολλοί με πείσμα την ζήλευαν και επειδή συχνά συναντούσε και είχε μεγάλη οικειότητα με τον Ορέστη, ο λαός την κατηγόρησε ότι αυτή ήταν η αιτία που ο Επίσκοπος και ο Ορέστης δεν γίνονταν φίλοι. Με λίγα λόγια, ορισμένοι πεισματάρηδες και απερίσκεπτοι κοκορόμυαλοι με υποκινητή και αρχηγό τους τον Πέτρο, έναν οπαδό αυτής της Εκκλησίας, παρακολουθούσαν αυτή τη γυναίκα να επιστρέφει σπίτι της γυρνώντας από κάπου. Την κατέβασαν με τη βία από την άμαξά της, την μετέφεραν στην Εκκλησία που ονομαζόταν Caesarium, την γύμνωσαν εντελώς, της έσκισαν το δέρμα και έκοψαν τις σάρκες του σώματός της με κοφτερά κοχύλια μέχρι που ξεψύχησε, διαμέλισαν το σώμα της, έφεραν τα μέλη της σε ένα μέρος που ονομαζόταν Κίναρον και τα έκαψαν." «αποδύσαντες τε την εσθήτα οστράκοις ανειλον και ψεδηλόν διασπάσαντες επί του καλούμενου Κυναρίωνα τα μέλη σύραντες πυρί κατηνάλωσαν» !!!!!!.

Συμπέρασμα: Βλέποντας τα στοιχεία της περιόδου παρατηρούμε ότι ο Ορέστης ενεργούσε σαν Εθνικός έναντι του Κύριλλου και όλα αυτά υπό την βασιλεία του Θεοδοσίου! Και μάλιστα υπέρ των Ιουδαίων και εναντίον των Χριστιανών. Πού είναι άραγε αυτή η σύμπραξη Ιουδαϊσμού – Χριστιανισμού κατά το περίφημο Εθνικό «επιχείρημα» Ιουδαιο - Χριστιανισμός; Πού είναι άραγε αυτή η απόλυτη προστασία των χριστιανών και της Εκκλησίας από τις εχθρικές πράξεις των Εθνικών ή ανάποδα που είναι το ολοκληρωτικό «κυνηγητό» των Εθνικών από τον χριστιανό αυτοκράτορα Θεοδόσιο; Γιατί ο Κύριλλος δεν απευθύνεται στον Θεοδόσιο ώστε να παρακαμφθεί ο Ορέστης εφόσον η εκκλησία υποτίθεται ότι είναι ένα και το αυτό με τους αυτοκράτορες; (άποψη Εθνικών)

Αντιθέτως εδώ βλέπουμε τον Ορέστη πάμπολλες φορές να κινείται όχι μόνο έναντι του Κυρίλλου αλλά κυρίως έναντι των Χριστιανών της Αλεξάνδρειας. Και μην μας διαφεύγει το εξής: πέρασαν πολύ λίγα χρόνια από το πέρας των Εθνικών διωγμών και τα πνεύματα είναι πολύ αναμμένα (βλέπε δοσίλογους, συγγενείς χαμένους κ.α.) Οι απόψεις περί Ιουδαϊκής ανάμειξης δεν είναι καθόλου απίθανες αλλά αντιθέτως ευσταθούν ιστορικά απολύτως. Ας μην ξεχνάμε ότι η Ιουδαϊκή εξελληνισμένη παροικία στην Αλεξάνδρεια αριθμούσε πολυπληθή μέλη. Εκείνα τα χρόνια επίσης υπάρχει συνεχής αιματοχυσία μεταξύ Εβραίων και Χριστιανών (βλέπε και σφαγή 250.000 χριστιανών στην Κύπρο από τους Ιουδαίους) και αυτή η αιματοχυσία θα συνεχισθεί δυστυχώς και αργότερα. Επίσης ένεκα διαφορών των Χριστιανών και των Ιουδαίων σημειώθηκε στάση κατά του Ορέστη το 415, μόλις ένα χρόνο νωρίτερα από το θάνατο της δύστυχης Υπατίας. Ο Εβραϊσμός ήταν πάντοτε εχθρός με τον Χριστιανισμό διότι ο τελευταίος σπίλωνε τους Ιουδαίους.

Το τραγικότατο αυτό γεγονός αναμφίβολα καταλύπησε τον Άγιο Κύριλλο αλλά αυτός κατηγορήθηκε ότι υποκίνησε τον όχλο. Την κατηγορία αυτήν διατύπωσε μετά από έναν αιώνα ο ακμάζων Εθνικός φιλόσοφος Δαμάσκιος αλλά χωρίς αποδείξεις.  Ο δυσμενώς διακείμενος προς τον Κύριλλο εκκλησιαστικός ιστορικός Σωκράτης (7,15) μας πληροφόρησε ότι επί κεφαλής του όχλου που δολοφόνησε την Υπατία ήταν ο αναγνώστης Πέτρος και ότι αυτό το γεγονός "ου μικρόν μώμον Κυρίλλω και τη Αλεξανδρέων εκκλησία ειργάσατο", δεν είπε όμως ότι ο Κύριλλος ήταν ο αίτιος του φόνου της Υπατίας. (παρ’ ταύτα το έγκλημα παραμένει έγκλημα)

Αλλά από τις 28 Σεπτεμβρίου 416 εκδόθηκε από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β’ νόμος περί των κληρικών και των "παραβαλάνων"  της Αλεξάνδρειας. Οι "παραβαλάνοι", αποτελούντες ειδικό σώμα 500 ανδρών  ευρισκόμενο υπό της εντολές του Αρχιεπισκόπου Αλεξανδρείας υπήχθησαν δια του αυτού νόμου υπό την δικαιοδοσία του έπαρχου Αλεξανδρείας. Ως δικαιολογία της μεταβολής αυτής ήταν ότι το σώμα αυτό ενέσπειρε τον τρόμο και την φρίκη στην Αλεξάνδρεια δια των αταξιών αυτού. Ο λαός της Αλεξάνδρειας ζήτησε από τον αυτοκράτορα στέλνοντας του πρεσβεία να λάβει τα μέτρα του κατά των παραβαλάνων. Είναι προφανές ότι το διάβημα αυτό αφορούσε τα γεγονότα της Υπατίας. Αλλά αξιοσημείωτο είναι ότι η πρεσβεία αυτή του λαού ζήτησε από τον αυτοκράτορα όπως διατάξει ώστε να μην απομακρυνθεί από εκεί ο Αρχιεπίσκοπός τους Κύριλλος.

Η αίτηση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι όταν ο αρχιεπίσκοπος Κύριλλος έλειπε από την Αλεξάνδρεια οι "παραβαλανείς" προέβαιναν σε ταραχές. Σημειωτέον δε ότι το διάβημα του λαού της Αλεξάνδρειας να μένει εκεί ο Κύριλλος για προστασία τους, προήλθε από οπαδούς του Ορέστη και όχι του Κύριλλου και από φίλους του Ορέστη προερχόταν και η πρεσβεία και όχι από εκείνους τους Κύριλλου. Σε αυτήν την επιστολή δεν γινόταν ούτε ένας υπαινιγμός για την ενοχή του Κύριλλου. Αλλά αντιθέτως η πρεσβεία  με σεβασμό εκφράστηκε γι αυτόν και δια των αιτήσεων  της μαρτυρούσε ότι η διαρκής παρουσία αυτού στην Αλεξάνδρεια θεωρείτο ως εγγύηση για τη συγκράτηση της τάξεως και τη συγκράτηση των παραβαλάνων και την πρόληψη νέων αιματηρών επεισοδίων.

Ο Αυτοκράτορας Θεοδόσιος  έκρινε σκόπιμο να υπάγει αυτούς κάτω από τις διαταγές του Επάρχου. Από δε τις λεπτομέρειες καθίσταται αναντίρρητο ότι ο Κύριλλος κατά την διάρκεια της δολοφονίας της Υπατίας απουσίαζε από την Αλεξάνδρεια. Οι εχθροί του Κύριλλου Νεστοριανοί συνυφαίνοντας πλήθος κατ’ αυτού κατηγορίες ουδέποτε τόλμησαν να υπαινιχθούν ότι αυτός υπήρξε ο ηθικός αυτουργός του εγκλήματος. Φαίνεται δε μάλλον ότι ο φανατισμός του Επάρχου Ορέστη συνετέλεσε εις την έξαψη του φανατισμού των παραβαλάνων, των μοναχών και του αιγυπτιακού όχλου ο οποίος από την εποχή του Θεόφιλου διατέθηκε δυσμενέστατα κατά των εμμενόντων εις την Εθνική θρησκεία Ελλήνων της Αλεξάνδρειας. Δυστυχώς οι αιματηρές σκηνές ήταν συνηθισμένες στην πόλη αυτή.

Μετά από τα παραπάνω, όσοι κατηγορούν τον άγιο Κύριλλο, αποδεικνύονται συκοφάντες, καθώς όχι μόνο ο Άγιος Κύριλλος δεν είχε σχέση με το φόνο, αλλά αντιθέτως θεωρείτο ακόμα και από τους ειδωλολάτρες, ως απαραίτητος για να υπάρχει στην περιοχή τάξη και ειρήνη.

Οι λόγοι που ο άγιος Κύριλλος κατηγορείται τόσο έντονα και άδικα, είναι το πλούσιο έργο που άφησε πίσω του, εις βάρος των εχθρών της Εκκλησίας. Αναιρώντας το έργο του Ιουλιανού του Παραβάτη, με τίτλο «κατά των Γαλιλαίων» (δηλαδή των Χριστιανών), έγραψε απολογητική αναίρεση με τίτλο: «υπέρ της των Χριστιανών ευαγούς θρησκείας, προς εν αθέοις Ιουλιανόν». Από τα πολλά συγγράμματά του κατά των Νεστοριανών έγραψε τρεις «προσφωνητικούς λόγους περί της ορθής πίστεως εις τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν». Έγραψε και σύντομο διάλογο  «περί αγίας τε και ομοουσίου Τριάδος». Από τις ομιλίες του είναι περίφημη η «προς την Αγίαν Μαρίαν» που αποτελεί τον πιο υπέροχο ύμνο της εκκλησιαστικής αρχαιότητας προς τη Θεοτόκο.

Είχε εχθρούς τους αιρετικούς Νοβατιανούς και Νεστοριανούς, τους Ιουδαίους και τους Ειδωλολάτρες, που όλοι είχαν συμφέρον να τον κακολογήσουν.

Το ενδιαφέρον όμως της υπόθεσης, είναι κάτι που οι Ειδωλολάτρες το αποκρύπτουν περί της Υπατίας:

Ο Συνέσιος ο Κυρηναίος (+416), μαθητής^[1] και θαυμαστής της Υπατίας, μέσα από την αλληλογραφία του με την Υπατία άφησε την πληροφορία ότι η νεοπλατωνική φιλόσοφος είχε εκφράσει την επιθυμία της να γίνει Χριστιανή: "ποθώ γαρ Χριστιανή αποθανείν".^[2]

Όχι μόνο λοιπόν δεν υπήρχαν θρησκευτικοί λόγοι του φόνου της Υπατίας, αλλά ο φόνος αυτός εργάσθηκε κατά της Χριστιανικής Εκκλησίας, επειδή η θαυμάσια αυτή γυναίκα, αγαπούσε τον Χριστό και την Εκκλησία Του. Αλλά οι ψευδείς συκοφάντες τού Νεοπαγανισμού, προσπαθούν να παρουσιάσουν την πολιτική αυτή δολοφονία ως θρησκευτική, για να φανούν ως θύματα. Φωνάζει ο κλέφτης να φοβάται ο νοικοκύρης!

Γι’ αυτό, επειδή η Υπατία ήταν Χριστιανή προσύλητη, η Εκκλησία σύμφωνα με κάποιες μελέτες, την τιμά ως Χριστιανή, και μάλιστα ως ΑΓΙΑ, επειδή είχε την πρόθεση να βαπτισθεί και δεν πρόλαβε λόγω της δολοφονίας της. Τιμάται με το όνομα: Αγία Αικατερίνη, στις 12 Ιουλίου (Για την ταύτιση Αγίας Αικατερίνης και Υπατίας, δες το βιβλίο της Μ. Dzielska, σσ. 209/210. Πρβλ. R. Richardson, The Starlovers, N.Y. 1967. Επίσης, το βιβλίο «Παγανιστικός Ελληνισμός ή Ελληνορθοδοξία;» π. Γ. Μεταλληνού, Εκδ. Αρμός 2003). Μια ταύτιση όμως, για την οποία δεν είναι όλοι πεπεισμένοι, θεωρώντας ότι η Αγία Αικατερίνη είναι διαφορετικό πρόσωπο, που μαρτύρησε στην ίδια εποχή και περιοχή^[3].

Αναλυτικότερη μελέτη για την Υπατία εδώ: Η φιλόσοφος Υπατία από τις πηγές

Σημειώσεις:

1. Στο σημείο αυτό είχαμε στο άρθρο μας τη λέξη: "καθηγητής", η οποία εκ παραδρομής ειπώθηκε σε εκπομπή από τον π. Γεώργιο, και γράφθηκε σε άρθρο περιοδικού, από την οποία εκπομπή και το άρθρο έγινε μέρος τού άρθρου αυτού. Η σωστή λέξη είναι: "μαθητής", όπως ορθώς το γράφει στο βιβλίο του: «Παγανιστικός Ελληνισμός ή Ελληνορθοδοξία;», (Εκδ. Αρμός 2003, σελ. 140).

2. Δες Βασιλείου Μυρσιλίδου, Βιογραφία της φιλοσόφου Ελληνίδος Υπατίας, Αθήνα 1926». και «Χρ. Μ. Ενισλείδου, Αικατερίνα η αγία και πάνυ ωραία Υπατία», Αθήναι 1954. Εμείς πάντως δεν καταφέραμε να βρούμε αυτή τη φράση της στις αρχαίες πηγές.

3. Τα μέλη τής ΟΟΔΕ, διαφωνούμε ομόφωνα με μια τέτοια ταύτιση Υπατίας και αγίας Αικατερίνης. Ο λόγος που παραθέσαμε την πληροφορία, είναι για να δείξουμε το σεβασμό που τρέφουμε ανέκαθεν οι Χριστιανοί για την αδικοσκοτωμένη φιλόσοφο, καθώς κάποιοι στην ιστορία χρησιμοποίησαν το υπαρκτό πρόσωπο τής αγίας Αικατερίνης για να τιμήσουν σε αυτό και την Υπατία.