1. Η αγνωσία της ουσίας του Θεού

Ο Απόστολος Πέτρος γράφει εις την δευτέραν επιστολήν του, ότι «η θεία δύναμις του Θεού μας εδώρησεν όσα συντελούν εις την ζωήν και την ευσέβειαν δια της πλήρους γνώσεως Εκείνου ο οποίος μας εκάλεσε με την ιδικήν Του δόξαν και δύναμιν. Δι’ αυτών μας εδώρησε τας πολύτιμους και μεγίστας υποσχέσεις, ώστε να αποφεύγετε δια τούτων την διαφθοράν, η οποία υπάρχει εις τον κόσμον, λόγω των κακών επιθυμιών, και να γίνετε κοινωνοί θείας φύσεως» (Β΄ Πέτρου 1,3-4).

Η τελευταία αυτή φράσις του Αποστόλου δεν σημαίνει, ασφαλώς, ότι ο άνθρωπος είναι δυνατόν να γνωρίση την ουσίαν του Θεού, εκείνο, δηλαδή, το οποίον χαρακτηρίζει την θείαν ύπαρξιν και την ξεχωρίζει από τα κτιστά δημιουργήματα. Τούτο διότι, εάν ήτο ικανός ο άνθρωπος να εισχώρηση εις την θείαν φύσιν, τότε θα εγίνετο και ο ίδιος Θεός. Τότε δεν θα είχομεν ένα, αλλά πολλούς θεούς. «Δεν θα η μπόρεσης να ιδής το πρόσωπόν μου», λέγει ο Θεός εις τον Μωυσή, «διότι δεν θα η μπόρεση να ζήση άνθρωπος, ο οποίος θα αντικρύση το πρόσωπόν μου» (Έξοδος 33,20. Παράβαλλε Και Α' Τιμ. 6,16).

 

2. Η γνώσις των θείων ενεργειών

Παρ' όλα αυτά, οι λόγοι της Αγίας Γραφής είναι σαφείς. Η υπόσχεσις του Θεού είναι να καταστήση τους ανθρώπους «κοινωνούς θείας φύσεως», συμμέτοχους της θείας ζωής.

Πώς είναι τούτο δυνατόν, εάν η φύσις του Θεού είναι δια τον άνθρωπον απρόσιτος;

την απάντησιν δίδουν οι πατέρες της Εκκλησίας, όταν κάμουν διάκρισιν μεταξύ Θείας Ουσίας και θείων ενεργειών. Ο άνθρωπος λέγουν, δεν είναι δυνατόν να γνωρίση την ουσίαν του Θεού. Όμως, είναι δυνατόν να γνωρίση τας Θείας Ενεργείας, αι οποίαι είναι αχώριστοι από την ουσίαν Του. Εδώ οι πατέρες χρησιμοποιούν το παράδειγμα των ακτίνων του ηλίου και λέγουν, ότι παρ' όλον ότι αι ακτίνες είναι αχώριστοι από τον ήλιον, γίνονται αισθηταί και ενεργούν έξω από αυτόν.

«Αι θείαι ενέργειαι του Θεού», λέγει ο Μ. Βασίλειος, «καταβαίνουν εις ημάς. Η ουσία Του, όμως, μένει απλησίαστος». Με αυτόν τον τρόπον, ο Θεός είναι παρών εις τας θείας Του ενεργείας, αι οποίαι, αποτελούν την φανέρωσιν της θείας φύσεως.

Ο Θεός, λοιπόν, αποκαλύπτεται εις τους ανθρώπους δια των άχτιστων θείων ενεργειών και τους καλεί να γίνουν «κοινωνοί θείας φύσεως». Όχι συμμέτοχους της Θείας Ουσίας, αλλά των ακτίστων θείων ενεργειών, αι οποίαι είναι αχώριστοι από την Θείαν Ουσίαν.

Η δόξα του Τριαδικού Θεού, η οποία φανερώνεται με το Άκτιστον θείον φως μέσα εις την δημιουργίαν και εις την ζωήν των ανθρώπων καθιστά τους Αγίους της Εκκλησίας μας μετόχους της θείας δόξης.

Θα δοθή η ευκαιρία να αναφερθώμεν διεξοδικώς εις το θέμα αυτό όταν θα ομιλήσωμεν δια την θείαν δόξαν, η οποία πληροί την νέαν δημιουργίαν του Θεού, την ζωήν, δηλαδή, της Εκκλησίας και των Αγίων της Εκκλησίας, και ενεργεί δια του τιμίου σταυρού, των ιερών εικόνων, των τιμίων λειψάνων, του αγιασμού και, γενικώς, δι’ όλων των ηγιασμένων πραγμάτων της Εκκλησίας μας. Δια τον λόγον αυτόν περιοριζόμεθα εδώ μόνον εις αυτά τα ολίγα, χωρίς να τα κατοχυρώσωμεν περισσότερον με την Αγίαν Γραφήν.

 

3. Η αιωνιότης των θείων ενεργειών

Είναι φανερόν ότι η έκφρασις της Θείας Ουσίας δια των θείων δυνάμεων και ενεργειών, δεν εξαρτάται καθόλου από την ύπαρξιν η όχι του κόσμου. Είναι τελείως άσχετος προς το γεγονός αυτό. Δι’ αυτόν τον λόγον λέγομεν ότι αι θείαι ενέργειαι είναι άκτιστοι και αιώνιαι, όπως ακριβώς άκτιστος και αιώνιος είναι η δόξα του Τριαδικού Θεού.

Ούτω εννοούμεν ότι το γεγονός της δημιουργίας του κόσμου, το οποίον είναι αποτέλεσμα των θείων ενεργειών, καθώς και όλα τα γεγονότα της παρουσίας του Θεού εντός του κόσμου, μέσω των θείων ενεργειών, δεν επιφέρουν καμμίαν αλλαγήν εις την θείαν ζωήν. Είναι αποτέλεσμα της αγάπης του Θεού, η οποία, όπως και όλαι αι θείαι δυνάμεις, αποτελούν την φανέρωσιν της ουσίας του Θεού.

Ο Θεός μένει αναλλοίωτος, χωρίς δηλαδή, «παραλλαγήν η τροπής αποσκίασμα» (Ιάκωβος 1,17. Παράβαλλε Ψαλμοί 101,28). Όμως, η δόξα Του πληροί και ζωογονεί τον άνθρωπον και ολόκληρον την δημιουργίαν.

 

4. Τα ίχνη του Θεού εις την δημιουργίαν

Με τας ακτίστους ενεργείας, αι οποίαι δρουν μέσα εις τον κόσμον και αφήνουν τα ίχνη των εις την δημιουργίαν, ημπορεί ο άνθρωπος ο οποίος έρευνα τα κτίσματα να αισθανθή την παρουσίαν του Θεού. Ημπορεί, δηλαδή, να ανακαλύπτη την δόξαν του Θεού μέσα εις την δημιουργίαν.

Ο Απόστολος Παύλος λέγει ότι «εκείνο το οποίον είναι δυνατόν να γίνη γνωστόν περί του Θεού από τους ανθρώπους, είναι εις αυτούς φανερόν, επειδή ο Θεός τους το εφανέρωσε. Διότι «τα αόρατα αυτού», δηλαδή η αιωνία δύναμις Του και η Θεότης Του, βλέπονται καθαρά, αφ' ότου εδημιουργήθη ο κόσμος, γινόμεναι νοηταί δια μέσου των δημιουργημάτων Του, ώστε οι άνθρωποι να είναι αναπολόγητοι… » (Ρωμαίους 1,19-20).

Ο προφήτης Αββακούμ αναφωνεί:

«Εκάλυψεν τους ουρανούς η αρετή Του και η γη είναι γεμάτη από την δόξαν Του. Η λάμψις Του είναι ώσαντό φως-δύναμιν κρατεί εις τας χείρας Του. Την αγάπην την ενηρμόνισε με την άπειρον Του δύναμιν»

(Αββ. 3,3-4. Παράβαλλε Αριθμ. 14,21).

την ιδίαν αλήθειαν υπογραμμίζει και ο Ψαλμωδός:

«Οι ουρανοί διηγούνται την δόξαν του Θεού,  το στερέωμα διακηρύσσει ότι είναι έργον των χειρών Του.  Κάθε ημέρα μεταδίδει λόγον εις την άλλην

και κάθε νυξ αναγγέλλει γνώσιν εις την επομένην.  Δεν είναι σιωπηλαί λαλιαί, ούτε λόγοι, που δεν ακούονται αι φωναί των.  Εις ολόκληρον την γην εξήλθον οι λόγοι των και η φωνή των έφθασεν εις τα πέρατα της οικουμένης…

Άμεμπτος είναι ο νόμος του Κυρίου και επιστρέφει ψυχάς, η μαρτυρία του Κυρίου είναι πιστή και τα νήπια τα αναδεικνύει σοφά.

Αι εντολαί του Κυρίου είναι ευθείς και ευφραίνουν την καρδίαν.

Η εντολή του Κυρίου είναι ακτινοβόλος, φωτίζει τους οφθαλμούς… »  (Ψαλμοί 18,2-9. Παράβαλλε Και Σοφ. Σολ. 13,3-9. Σοφ. Σειράχ 43,11-33).

Εδώ δεν πρόκειται μόνον δια εξωτερικάς μαρτυρίας της παρουσίας του Θεού μέσα εις τον κόσμον, αλλά κυρίως, δια την συνάντησιν των θείων ενεργειών του Θεού εις την καρδίαν του ανθρώπου, δια την ένωσιν του ανθρώπου με τας ακτίστους Θείας Ενεργείας, αι οποίαι είναι αποτέλεσμα της παρουσίας της θείας χάριτος μέσα εις τον άνθρωπον.

Εκείνο, λοιπόν, το οποίον αποκαλύπτεται εις τον άνθρωπον δια της δημιουργίας, είναι η δόξα του Θεού, η αγάπη και η σοφία του Θεού. Αι ακτίνες της θείας δόξης, που εκπέμπονται και ζωογονούν ολόκληρον την δημιουργίαν.

Όταν ο άνθρωπος αισθανθή τας ζωογόνους αυτάς ακτίνας της θείας αγάπης, αισθάνεται την παρουσία του Θεού, ο οποίος εκπέμπει τας θείας δυνάμεις, ενώνεται με τας Θείας Ενεργείας του Θεού, γίνεται, δηλαδή, δοχείον της χάριτος του Θεού, κοινωνός της θείας φύσεως και «μέτοχος της αγιότητος» του Θεού (Εβραίους 12,10. Β΄ Πέτρου 1,4).