Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής Έρευνας

Κεντρική Σελίδα

Βιβλία, Διωγμοί, Ιστορία και Ιεραποστολή

Kεφάλαιο 20ο

Περιεχόμενα

Kεφάλαιο 22ο

Αρχαίοι διωγμοί και Μάρτυρες

Ιστορικά στοιχεία για τους αρχαίους διωγμούς κατά των χριστιανών και τους μάρτυρες της Εκκλησίας

Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης

 

Κεφάλαιο 21

 

Ε. Διερεύνηση της ιστορικότητας συγκεκριμένων αγίων μαρτύρων

4. Ο άγιος Κυπριανός ο πρώην Μάγος

Ο άγιος Κυπριανός ο «από μάγων» (δηλ. πρώην μάγος) ήταν μέχρι πρότινος ένας από τους λαοφιλέστερους αγίους, όχι μόνο για την ιστορία της μεταστροφής του στο χριστιανισμό (μια ιστορία εξαιρετικά περιπετειώδη και συναρπαστική, που περιέχει και ρομαντικό στοιχείο, αλλά και την ανάδειξη μιας απλής κοπέλας σε ηρωίδα πανίσχυρη εν Χριστώ εναντίον των μαγικών τεχνών που χρησιμοποιήθηκαν εναντίον της), αλλά και για τις ευχές εξορκισμού που αποδίδονται σ’ αυτόν («ευχές» = προσευχές, εν προκειμένω τελετουργικές), οι οποίες κυκλοφορούσαν, μαζί με τη βιογραφία του, σε λαϊκές φυλλάδες ευρέως διαδεδομένες.

Ποια όμως είναι η σχέση του με τον άγιο Κυπριανό της Καρχηδόνας; Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται να διαφοροποιείται, αφενός επειδή η δράση του τοποθετείται στην Αντιόχεια της Πισιδίας, όπου και φέρεται να έγινε στη συνέχεια επίσκοπος και να μαρτύρησε, και αφετέρου επειδή στα διαδεδομένα συναξάρια του δεν αναφέρεται ως Πατέρας της Εκκλησίας. Κατά πολλούς, αντίθετα, πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο, το οποίο έδρασε μεν ως μάγος στην Αντιόχεια της Πισιδίας, στη συνέχεια όμως επέστρεψε στην Καρχηδόνα και ακολούθησε τη γνωστή από την Ιστορία πορεία του.

Αν δεν είναι το ίδιο πρόσωπο, τότε παρατηρούμε στο εορτολόγιο της Εκκλησίας ένα κενό, γιατί ιδιαίτερη ημέρα μνήμης του αγίου Κυπριανού Καρχηδόνος δεν αναφέρεται.

Το πρόβλημα αυτό συνοδεύεται από το ερώτημα: υπήρξε στ’ αλήθεια ο άγιος Κυπριανός ο από μάγων ή αποτελεί χαρακτήρα της λαϊκής φαντασίας;

Απάντηση σε όλα αυτά τα ερωτήματα μας παρέχει τον 4ο αι. μ.Χ. ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος με την ομιλία του Εις τον άγιον ιερομάρτυρα Κυπριανόν, εξ αγρού μετά μίαν της μνείας ημέραν επανήκοντος, η οποία δημοσιεύεται εδώ. Εκεί αναφέρει διεξοδικά ότι ο άγιος ιερομάρτυρας Κυπριανός Καρχηδόνος και ο άγιος Κυπριανός ο από μάγων ταυτίζονται: «Τις ουν η κακία, και σκοπείτε, όση και ηλίκη το μέγεθος· Δαιμόνων ην θεραπευτής» (=υπηρέτης) «ο Χριστού μαθητής ύστερον· και διώκτης πικρότατος, ο μέγας της αληθείας αγωνιστής» (παρ. 8).

Και προσθέτει την περιπέτεια της μεταστροφής του, σχεδόν όπως την ξέρουμε: ότι επιθύμησε ερωτικά κάποια ευσεβή και σεμνή κοπέλα, μεταχειρίστηκε τις μαγικές του τέχνες για να τη γοητεύσει μέσω των δαιμόνων, εκείνη όμως με τον ηθικό και ασκητικό της αγώνα και την καταφυγή της στο Χριστό και την Παναγία κατανίκησε τους δαίμονες. Εκείνοι, ηττημένοι και στη συνέχεια προσβεβλημένοι από το μάγο, εισήλθαν μέσα του και εκείνος, απελπισμένος, κατέφυγε «επί τον της παρθένου Θεόν». Θεραπεύτηκε, έκαψε τα μαγικά του βιβλία και μεταστράφηκε στο χριστιανισμό, για να εξελιχθεί σε ποιμένα και διδάσκαλο της Εκκλησίας μέγιστης εμβέλειας:

«Παρθένος τις ην των ευπατρίδων, και κοσμίων. (…) Ταύτης ο μέγας ήλω Κυπριανός, ουκ οίδ’ όθεν και όπως, της πάντα ασφαλούς και κοσμίας.

(…) Πλην ο μεν επείρα, και προαγωγώ χρήται, ου γυναίω τινί παλαιώ των προς ταύτα επιτηδείων, αλλά δαιμόνων τινί των φιλοσωμάτων και φιληδόνων· επειδή ταχείαι προς την των τοιούτων υπηρεσίαν αι αποστατικαί δυνάμεις και φθονεραί, πολλούς κοινωνούς ζητούσαι του πτώματος. (…) Η δε ως ήσθετο του κακού, και την επιβουλήν έγνω (…) επί τον Θεόν καταφεύγει, και προστάτην ποιείται κατά του μισητού πόθου τον εαυτής νυμφίον … Χριστόν, ος και πνεύμασιν επιτιμά, και κουφίζει βαπτιζομένους, και πεζεύει πέλαγος, και λεγεώνα πνευμάτων τω βυθώ δίδωσι …Ταύτα και πλείω τούτων επιφημίζουσα, και την Παρθένον Μαρίαν ικετεύουσα βοηθήσαι παρθένω κινδυνευούση, το της νηστείας και χαμευνίας προβάλλεται φάρμακον (…).

Νικά η παρθένος, νικάται ο δαίμων. Ο πειραστής πρόσεισι τω εραστή, καταμηνύει την ήτταν· περιφρονείται. Δυσχεραίνει της υπεροψίας· αμύνεται τον υπερόπτην. Η άμυνα δε τις; Εις αυτόν εισοικίζεται· τον τέως θεραπευτήν, ίνα κακώ το κακόν εκκρουσθή, και λύσσα λύσσης ίαμα γένηται (…).

Τι ουν ο άφρων εραστής και σώφρων επίληπτος; Ζητεί του κακού την λύσιν, ευρίσκει· ευμήχανον γαρ άπαν το πιεζόμενον. Τις η λύσις; Επί τον της παρθένου καταφεύγει Θεόν (…)· καθαίρεται, ώσπερ τού πόθου δια της πληγής, ούτω του πονηρού πνεύματος δια της εις Χριστόν πίστεως· (…) μετατίθεται τον πόθον· επί πολύ μεν απιστούμενος και αποπεμπόμενος· και γαρ εδόκει το πράγμα των απίστων είναι και θαυμασίων, Κυπριανόν εν Χριστιανοίς αριθμηθήναί ποτε, ει και πάντες άνθρωποι· μετατίθεται δ’ ουν, και απόδειξις της μεταβολής εναργής· Προτίθησι δημοσία τας γοητικάς βίβλους· θριαμβεύει του πονηρού θησαυρού την ασθένειαν· κηρύσσει την άνοιαν, λαμπράν εξ αυτών αίρει την φλόγα, πυρί δαπανά την μακράν απάτην, ή μια φλογί σαρκός ουκ επήμυνεν· αφίσταται των δαιμόνων, οικειούται Θεώ. (…)

Είτα ποιμήν, και ποιμένων ο κράτιστός τε και δοκιμώτατος. Ου γαρ της Καρχηδονίων προκαθέζεται μόνον Εκκλησίας, ουδέ της εξ εκείνου και δι’ εκείνον περιβοήτου μέχρι νυν Αφρικής, αλλά και πάσης της εσπερίου, σχεδόν δε και της εώας αυτής, νοτίου τε και βορείου λήξεως, εφ’ όσα εκείνος ήλθε τω θαύματι. Ούτω Κυπριανός ημέτερος γίνεται…».

Η διήγηση αυτή διαφέρει από τη διαδεδομένη στους συναξαριστές βιογραφία του αγίου Κυπριανού στο ότι ο μάγος εμφανίζεται να επιθυμεί ο ίδιος ερωτικά την παρθένο και όχι να ενεργεί για λογαριασμό άλλου (όπως γράφει το συναξάρι), ενώ δεν αναφέρει το όνομά της (Ιουστίνα), ούτε την πληροφορία ότι τελικά θανατώθηκαν μαζί – γι’ αυτό και συνεορτάζονται στις 2 Οκτωβρίου, μνήμη των αγίων Κυπριανού και Ιουστίνης. Όμως οι διαφοροποιήσεις αυτές είναι φανερό ότι δεν επηρεάζουν την ουσία· πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο.

Η ομιλία αυτή του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου εκφωνήθηκε το Φθινόπωρο του 379 μ.Χ. (Στ. Παπαδόπουλος, ό.π., σελ. 521), προφανώς στην εορτή του αγίου Κυπριανού, 2 Οκτωβρίου. Εκφωνήθηκε δηλαδή περίπου εκατόν είκοσι χρόνια μετά το μαρτύριο του αγίου Κυπριανού ( 258). Τα χρόνια αυτά δεν είναι λίγα, όμως εξακολουθεί να αποτελεί μια πολύ πρώιμη πηγή.

Ωστόσο, η αποδεικτική της βαρύτητα ενισχύεται καθοριστικά από την προσωπικότητα του συντάκτη, που δεν είναι ένας ανώνυμος συλλογέας αμφίβολης εγκυρότητας π.χ., αλλά ένας άνθρωπος εξαιρετικά μορφωμένος και ευφυής και συγχρόνως υπερβολικά έντιμος και ευσυνείδητος, καθώς και από την προσωπικότητα στην οποία αναφέρεται: ο άγιος Κυπριανός Καρχηδόνος δεν ήταν κάποιος άσημος, αλλά ένας από τους σημαντικότερους Πατέρες και διδασκάλους της Εκκλησίας των τριών πρώτων αιώνων και ο άγιος Γρηγόριος σε καμία περίπτωση δεν θα έλεγε αστήρικτες ανοησίες γι’ αυτόν. Όπως είδαμε στα τελευταία λόγια του ανωτέρω παραθέματος, ο άγιος Κυπριανός εθεωρείτο διδάσκαλος όχι μόνο της Καρχηδόνας, αλλά ολόκληρης της δυτικής χριστιανοσύνης και ως ένα βαθμό όλης της οικουμένης, η δε Αφρική ήταν «περιβόητη» εξ αιτίας του:

«Ου γαρ της Καρχηδονίων προκαθέζεται μόνον Εκκλησίας, ουδέ της εξ εκείνου και δι’ εκείνον περιβοήτου μέχρι νυν Αφρικής, αλλά και πάσης της εσπερίου, σχεδόν δε και της εώας αυτής, νοτίου τε και βορείου λήξεως, εφ’ όσα εκείνος ήλθε τω θαύματι». Ήταν «το μέγα ποτέ Καρχηδονίων όνομα, νυν δε της οικουμένης απάσης, (…) το της νεότητος άνθος, το της φύσεως άγαλμα, το των λόγων κράτος», που υπερτερούσε όλων στην παιδεία και την πολυμάθεια: «των τε κατά φιλοσοφίαν, και όσοι της άλλης παιδεύσεως, και τούτων ό βούλει μέρος· ως μάλλον μεν το ποικίλον ή το άκρον εν εκάστω θαυμάζεσθαι, μάλλον δε το ευδόκιμον εν εκάστω τής περί πάντα πολυμαθίας· ή, ίνα διέλω σαφέστερον, τών μεν τω ποικίλω, τών δε τω άκρω, έστι δε ων αμφοτέροις, πάσι δε πάντων εκράτει» (παρ. 6).

Εκτός τούτων, η περιπέτεια της μεταστροφής του δεν ήταν άγνωστη στην Εκκλησία. Ο άγιος Γρηγόριος εισάγει τη διήγησή του λέγοντας: «ίνα οι μεν ειδότες, ηδίους γένησθε τη υπομνήσει, οι δε αγνοούντες, μάθητε το κάλλιστον τών ημετέρων διηγημάτων, και την κοινήν Χριστιανών φιλοτιμίαν».

Το συμπέρασμα των παραπάνω είναι ότι τον 4ο αι. μ.Χ. ήταν ήδη γνωστή η περίπτωση του αγίου Κυπριανού του από μάγων, ο οποίος ταυτιζόταν με τον άγιο Κυπριανό Καρχηδόνος, συνεπώς η ιστορική τεκμηρίωση της ύπαρξής του πρέπει να θεωρηθεί αδιαμφισβήτητη.

 


Kεφάλαιο 20ο

Περιεχόμενα

Kεφάλαιο 22ο


Δημιουργία αρχείου: 10-4-2021.

Τελευταία μορφοποίηση: 13-4-2021.

ΕΠΑΝΩ