Kεφάλαιο 2ο Περιεχόμενα Kεφάλαιο 4ο
Πώς έγινε ο Πάπας "αλάθητος"
Προετοιμασία της συνόδου
Το Β’ κεφάλαιο τιτλοφορείται: «Ο Χειρισμός της συζητήσεως για το αλάθητο» (σελ. 24-72). Ο συγγραφεύς παρουσιάζει με μια εξαιρετική περιγραφική και διαλεκτική δύναμη την πορεία των συζητήσεων πάνω στο καινοφανές δόγμα. Αρχίζει δε με τις αντιδράσεις ήδη μέσα στην ίδια την Κούρια. Στις 6 Δεκ. 1864, μετά από ερώτηση του πάπα, μόνο ένας από τους 15 καρδιναλίους τάχθηκε υπέρ της ανακηρύξεως του νέου δόγματος. Η ιδέα συγκλήσεως Συνόδου μάλιστα έπεσε σαν κεραυνός. Η Σύνοδος όμως ήταν ιδιαίτερος πόθος του Πίου Θ’ … Έτσι σιγά-σιγά και η Κούρια προτίμησε να συνταχθή με τον πάπα. Έμειναν παρ’ όλα αυτά και οι διαφωνούντες, για θεολογικούς ή πολιτικούς λόγους (π.χ. οι καρδινάλιοι Φίλιππος Μαρία Γουΐντι, Γκ. Άντ. Χοενλόε-Σίλλιγκσφύρστ, Γκιούζ. Μπεράρντι, Καμίλλο ντι Πιέτρο, Ντομ. Καράφα κ.λπ.). ο καρδινάλιος Αντονέλλι αντιτάχθηκε για πολιτικούς λόγους. Λόγω μάλιστα της συστηματοποιήσεως της αντιδράσεως άρχισαν να αναδύονται φόβοι σχίσματος. Αποδεικνύεται λοιπόν – κατά τον συγγραφέα – ότι δεν ήταν η Κούρια η «κινούσα δύναμις» σχετικά με το νέο δόγμα.
Το δόγμα ήταν πάνω απ’ όλα επιθυμία του πάπα. Στο πλευρό του στέκονταν περίπου 50 επίσκοποι – συνεργάτες του. Κάπου 130 εκδηλώθηκαν σαφώς κατά του δόγματος, γύρω στους 500 δε (επισκόπους) ήταν οι αδιάφοροι ή αναποφάσιστοι. Φανατικοί υποστηρικτές του πάπα ήσαν φυσικά οι Ιησουΐτες. Οι τελευταίοι χρησιμοποίησαν όλα τα εις την διάθεσή τους μέσα για τον προπαγανδισμό του δόγματος: κήρυγμα, εξομολογητήριο, δημοσιεύσεις, θρησκευτικούς συλλόγους. Βασικό τους όργανο ήταν το περίφημο περιοδικό του Βατικανού «Civiltà Cattolica». Δύο επιφανείς κληρικοί της εποχής, ο αρχιεπίσκοπος του Ουστμίνστερ Χένρυ Έντουαρντ Μάννιγκ και ο επίσκοπος του Ρέγκενσμπουργκ Ιγνάτιος φον Σενεστράϊ αναδείχθηκαν οι φανατικότεροι υποστηρικτές του αλαθήτου.
Η παπική Βούλα της 8 Σεπτ. 1868, με την οποία συντελείτο η νέα Σύνοδος (Α’ Βατικανή), δεν έκανε καμμιά νύξη για το αλάθητο. Έπρεπε να φανή τούτο ως αίτημα Κλήρου και Λαού. Έτσι στις 6 Φεβρ. 1869 η «Civiltà Cattolica» πήρε την σχετική πρωτοβουλία και παρουσίασε ως αίτημα των «γνησίων καθολικών» της Γαλλίας την ανακήρυξη του νέου δόγματος. (Πάντα η Γαλλία εμφανίζεται ως το «αγαπημένο παιδί» του Παπισμού, εν αντιθέσει προς την δύσκολη και ανυπότακτη Γερμανία!) Βέβαια όλα κατευθύνονταν από το Βατικανό. Έπρεπε όμως να υποκινηθούν και οι επίσκοποι σε μια πραγματική «σταυροφορία» υπέρ του αλαθήτου. Το πρώτο σε χρήση μέσο ήταν οι ποιμαντορικές εγκύκλιοι, που φυσικά έπαιρναν τη γραμμή τους από την Ρώμη. Η προσπάθεια ενισχυόταν έμμεσα από τον δισταγμό των αντιπάλων του νέου δόγματος να πάρουν φανερά μέρος στον αγώνα. Η Ρώμη όμως είχε κατορθώσει να δημιουργήσει φιλοπαπικό ρεύμα ισχυρό μέσα στις επαρχίες των διαφωνούντων επισκόπων. Έτσι παρουσιαζόταν το αλάθητο ως καθολικό λαϊκό αίτημα. Οι υποστηρικτές του αλαθήτου δέχονταν ιδιαίτερες τιμές από τον πάπα. Το ίδιο και οι δημοσιογράφοι, που δημοσιογραφούσαν υπέρ της παπικής αξιώσεως, δέχονταν υψηλές τιμητικές διακρίσεις.
Η πιο επικίνδυνη αντίδραση στο σχεδιαζόμενο νέο δόγμα υπήρξε το έργο: «Ο Πάπας και η Σύνοδος», που δημοσίευσε στα γερμανικά ο καθηγητής της Εκκλησιαστικής Ιστορίας στο Μόναχο, Ιγνάτιος Ντέλλιγκερ, με το ψευδώνυμο «Ιανός». Στις 26 Νοεμ. 1869 όμως μπήκε το έργο στον Πίνακα απαγορευμένων βιβλίων (Index) του Βατικανού. Ο ανατολιστής θεολόγος Πέτρος Λε Παζ Ρενούφ εδημοσίευσε επίσης έρευνα για τον πάπα Ονώριο (625-638), που καταδικάσθηκε από την ΣΤ’ Οικουμενική Σύνοδο ως αιρετικός. Το σχετικό έργο του: «Η καταδίκη του πάπα Ονωρίου» (αγγλικά), πήρε επίσης μία θέση στον Index των απαγορευμένων βιβλίων! Την ίδια τύχη είχαν και άλλα έργα, που κλόνιζαν τα θεμέλια του σχεδιαζομένου παπικού αλαθήτου.
Έτσι άρχισε, κοντά στην παπική πλειονοψηφία, που ευνοούσε το αλάθητο, να δημιουργείται μια αντίπαλη μειοψηφία. Η πλειονοψηφία όμως έδειξε μεγαλύτερη δραστηριότητα και κατόρθωσε να πάρει τα όργανα της Συνόδου και τον εκκλησιαστικό Τύπο στα χέρια της. Μία (ειδικά οργανωμένη) «Διεθνής Επιτροπή», με ίντριγκες, υποσχέσεις και απειλές συγκέντρωνε οπαδούς για το νέο δόγμα. Οι σπουδαιότεροι παράγοντες των συνοδικών επιτροπών προέρχονταν εξ άλλου από τις παπικές «Κογκρεγκατσιόνες» της Ιεράς Εξετάσεως και του Index. Η εκλογή επίσης των μελών των θεολογικών επιτροπών γινόταν με ιδιαίτερη προσοχή και με βάση τη στάση τους έναντι των αξιώσεων του πάπα. Έτσι π.χ. εκλέχθηκε ως μέλος ο γνωστός ιστορικός Καρλ Χέφελε, καθηγητής της Τυβίγκης, όχι όμως και ο Ιγνάτιος Ντέλλιγκερ. Έτσι όμως μπόρεσε η θεολογικο-δογματική συνοδική επιτροπή να προετοιμάσει τα σχετικά κείμενα για το νέο δόγμα χωρίς καμμία αντίδραση!
Πριν ακόμη συγκεντρωθούν οι επίσκοποι στην Ρώμη, σ’ αντίθεση με τις προηγούμενες Συνόδους, ο πάπας εξαπέλυσε στις 27 Νοεμ. 1869 μιαν εγκύκλιο με το «πρόγραμμα εργασιών» της Συνόδου. Τούτο όμως ήταν δικαίωμα των συνοδικών πατέρων. Οι αντιδράσεις δεν εμπόδισαν τον πάπα στις 20 Φεβρ. 1870 να «σκληρύνει» περισσότερο την ημερησία διάταξη με περιορισμούς στο θέμα των συζητήσεων, που προλάμβαναν και εμπόδιζαν τις αντιδράσεις. Κατεβλήθη μάλιστα ιδιαίτερη προσπάθεια, κανείς από τους αντιπάλους του νέου δόγματος να μη περιληφθή στις σχετικές συνοδικές επιτροπές. Για να εμποδισθή δε κάθε οργανωμένη αντίδραση, απηγορεύθη κάθε συγκέντρωση με περισσοτέρους από 15-20 επισκόπους… Έτσι κατόρθωσαν, όπως και με την χρήση άλλων μέσων, να κινούν τα νήματα των εργασιών της Συνόδου οι κηρυγμένοι οπαδοί του αλαθήτου.
Για να φανεί όμως το νέο δόγμα ως αίτημα των επισκόπων, οργανώθηκε μία συστηματική προσπάθεια συλλογής υπογραφών υπέρ του αλαθήτου. Μυστικά βέβαια. Ο αρχιεπίσκοπος Μάννιγκ, που είδαμε παραπάνω, έπαιξε και εδώ σπουδαιότατο ρόλο. Φυσικά ασκήθηκε ηθική πίεση πάνω στους επισκόπους, ιδιαίτερα σ’ εκείνους που εξηρτώντο οικονομικά από το Βατικανό. Οι οπαδοί δε του αλαθήτου ήταν φυσικό να κατευθύνουν και τις εργασίες της Συνόδου. Μέσα σε λίγο χρόνο απέσπασαν 400 φιλικές ψήφους. Εν τούτοις και η αντίπαλη παράταξη, παρά την πίεση, μπόρεσε να συγκεντρώσει 137 υπογραφές, που απαιτούσαν να μη ψηφισθή το αλάθητο.
Η έναρξη της Συνόδου έγινε πανηγυρικά στις 8 Δεκ. 1869. Βέβαια, για λόγους τακτικής, το αλάθητο δεν συμπεριελήφθη από την αρχή στα θέματά της. Μετά την ψήφιση όμως της Διατάξεως για την «Καθολική Πίστη» ήλθε φυσιολογικά η σειρά του νέου δόγματος, να συζητηθή. Ο πάπας έριξε όλο το βάρος της επιρροής του υπέρ του νέου δόγματος, εμφανιζόμενος όλο και περισσότερο ως «κύριος της Συνόδου». Ουσιαστικά όμως δεν έγινε συζήτηση. Όλα είχαν εκ των προτέρων με κάθε λεπτομέρεια κανονισθή. Οι οπαδοί του αλαθήτου χαρακτήριζαν τους αντιπάλους των αιρετικούς. Ο ίδιος ο πάπας διεκήρυττε, ότι μόνο Προτεστάντες και άπιστοι θα μπορούσαν να αρνηθούν το αλάθητο του! Απουσίαζε λοιπόν – παρατηρεί εύστοχα ο συγγραφεύς – το βασικότερο στοιχείο του διαλόγου, η διάθεση να ακούσει κανείς τα επιχειρήματα του αντιπάλου του.
Αλλά, όχι μόνο ψυχολογικοί, ακόμη και πρακτικοί λόγοι δεν ευνοούσαν την συζήτηση. Η ακουστική της αιθούσης ήταν κακή. Οι περισσότεροι συνοδικοί δεν μπορούσαν να καταλάβουν τι λεγόταν. Και αυτή η ημερησία διάταξη εμπόδιζε επίσης την ελεύθερη συζήτηση. Μόνο τα μέλη των επιτροπών είχαν το δικαίωμα να λάβουν αμέσως τον λόγο! Όλοι οι άλλοι έπρεπε να δηλώσουν μία ημέρα προηγουμένως, ότι θέλουν να λάβουν τον λόγο, εκαλούντο δε κατά σειρά προτεραιότητος να μιλήσουν. Απαγορεύθηκε όμως και η εκτύπωση των λόγων και έτσι κανείς δεν μπορούσε να στηριχθή σε κείμενα, για να αντικρούσει τεκμηριωμένα τους αντιπάλους του. Φάνηκε πια καθαρά: ο πάπας δεν ήθελε συζήτηση. Ένας επίσκοπος θα γράψει στο ημερολόγιό του: «Ο πάπας πίστευε, ότι ήλθε κανείς στην Ρώμη μόνο, για να πει Αμήν»… Οι βασικότεροι επίσης αντίπαλοι συνεχώς διακόπτονταν στις αγορεύσεις τους ή εμποδίζονταν να μιλήσουν περισσότερο, με την δικαιολογία, ότι δεν επετρέπετο να μιλεί κανείς κατά τέτοιο τρόπο για την Αγία Έδρα! Αληθινή μάλιστα θύελλα ξέσπασε, όταν ο επίσκοπος Ιωσήφ Γεώργιος Στρόσμαγερ, στις 22 Μαρτ. 1870, «τόλμησε» να πει, ότι και αρκετοί Προτεστάντες αγαπούσαν τον Χριστό. Όταν δε αρνήθηκε το δικαίωμα της πλειοψηφίας να επιβάλει την γνώμη της, χαρακτηρίσθηκε «διάβολος» και «δεύτερος Λούθηρος»· τον ανάγκασαν δε να σιωπήσει, απειλώντας τον με ανάθεμα.
Ενδιαφέρουσα όμως είναι – κατά τον συγγραφέα – και η προσωπική δραστηριότητα του Πίου Θ’ υπέρ του νέου δόγματος. Η απαίτησή του να ανακηρυχθή αλάθητος φάνηκε ήδη το 1846, όταν στην εγκύκλιό του της 9 Νοεμ. 1846 δήλωσε έμμεσα την επιθυμία του αυτή. Σε νέα εγκύκλιό του (8 Δεκ. 1849) μίλησε για το «αξίωμά» του, που δεν επιδέχεται καμμιά μεταρρύθμιση.
Η ανακήρυξη δε του δόγματος της «ασπίλου συλλήψεως της Θεοτόκου» (1854) ήταν, όπως ελέχθη, η «πρόβα τζενεράλε» για την θεσμοποίηση και του αλαθήτου.
Ιδιαίτερα αντιπαθούσε ο πάπας τους αντιπάλους του αλαθήτου. Δεν έχανε ευκαιρία να τους κατηγορήσει, περιλούζοντάς τους με τα ταπεινωτικότερα λόγια. Από τις πολλές κωμικές αντιδράσεις του μπροστά στους αρνουμένους το αλάθητό του, που αναφέρει ο συγγραφεύς (βλ. σελ. 54 ε.ε.), παραθέτομε μια πολύ χαρακτηριστική. Για τον καρδινάλιο Γκούσταβ Άντολφ φον Χόενλόε έλεγε: «Είναι τρελλός, αλλά άγγελος»! Όταν δε ο πάπας τον παρατήρησε, διότι πολεμούσε το αλάθητο, ο καρδινάλιος έπεσε με ταπείνωση στα πόδια του πάπα. Τότε εκείνος τον έπιασε από το αυτί και του είπε: «Γιατί αντιτίθεσαι έτσι στον Πατέρα σου, που τόσο σε αγάπησε και σε αγαπά;»
Όχι σπάνια όμως έχανε το χιούμορ του ο πάπας και χρησιμοποιούσε απειλές… Έλαβε μάλιστα και ιδιαίτερα αυστηρά μέτρα εναντίον εκείνων, που δεν ήσαν πρόθυμοι να υπακούσουν, όπως λ.χ. ο Ιωσήφ Άουντου, ο χαλδαίος Πατριάρχης Βαβυλώνος και ο Γρηγόριος Β’, ελληνομελχίτης Πατριάρχης Αντιοχείας. Ο πρώτος μάλιστα έχασε τον θρόνο του λίγα χρόνια αργότερα!
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει η σύγκρουση του πάπα με τον καρδινάλιο Γκουΐντι. Στις 18 Ιουν. 1870 επικρατούσε στη Σύνοδο μεγάλη ένταση. Ο Γκουΐντι ήταν ο μόνος, που συνέχιζε να αντιτίθεται στο νέο δόγμα από τους παπικούς οφφικαλίους, υποστηρίζοντας ότι ο πάπας εξαρτάται από την Εκκλησία, και τότε μόνο είναι αλάθητος, όταν εκφράζη την εκκλησιαστική παράδοση. Γεμάτος οργή τον κάλεσε ο πάπας το ίδιο βράδυ, ελέγχοντάς τον δριμύτατα για την πρότασή του. Όταν ο Γκουΐντι παρατήρησε, ότι μίλησε ως μάρτυρας της παραδόσεως, ο πάπας ξεστόμισε την περίφημη φράση: «La tradition sono lo!» [«Η παράδοση είμαι εγώ!»]. ο Γκουΐντι αναγκάσθηκε να υποχωρήσει βραδύτερα. Στις 18 Ιουλ. 1870 δε, έδωσε την πλήρη συγκατάθεσή του. Το σπουδαίο όμως είναι ότι ο καρδινάλιος αυτός έμεινε σχεδόν ολότελα άγνωστος, σαν σκόπιμα να αποφευγόταν κάθε λόγος γύρω απ’ το όνομά του. Υπάρχουν βάσιμες μαρτυρίες όμως, ότι ο Γκουΐντι ήταν νόθος γιος του πάπα Πίου Θ’. άλλωστε, συχνά γίνεται λόγος στις πηγές για παιδιά του πάπα! Ίσως γι’ αυτό – παρατηρεί ο συγγραφεύς – καθυστερεί και η αγιοποίηση του Πίου Θ’.
Ο συγγραφεύς χρησιμοποιεί στη συνέχεια αρχειακό υλικό, για να αποδείξει το ρόλο της παπικής αστυνομίας για την επιτυχία της Συνόδου. Οι πάντες ήσαν υπό παρακολούθηση: επίσκοποι, θεολόγοι, δημοσιογράφοι και πρεσβευτές. Ιδιαίτερα αστυνομευόταν το έργο του Τύπου. Λογοκρίνονταν επίσης όλα τα κείμενα. Γενική εντύπωση ήταν, ότι κανείς δεν μπορούσε να αισθάνεται ελεύθερος. Ιδιαίτερα δύσκολη έγινε η θέση των ανατολικών επισκόπων (Ουνιτών) και εκείνων, που είχαν υπογράψει την αίτηση για τη μη δογματοποίηση του α-λαθήτου. Ο ρόλος των παπικών πρέσβεων (νουντσίων) ήταν επίσης σημαντικός για την διευκόλυνση του πάπα. Το ίδιο όμως σπουδαίος αποδείχθηκε και ο ρόλος του Τύπου, στον οποίο ο πάπας έδωσε ιδιαίτερη σημασία. Τα παπικά περιοδικά και εφημερίδες γνώριζαν τον τρόπο να επηρεάζουν κατάλληλα την κοινή γνώμη. Μία «Διεθνής Επιτροπή Τύπου» εξυπηρετούσε το έργο της Συνόδου, αντιμετωπίζοντας αποτελεσματικά τις επιθέσεις του φιλελεύθερου Τύπου.
Kεφάλαιο 2ο Περιεχόμενα Kεφάλαιο 4ο
Δημιουργία αρχείου: 18-2-2005.
Τελευταία ενημέρωση: 19-2-2005.