Kεφάλαιο 5ο Περιεχόμενα Kεφάλαιο 7ο
Πώς έγινε ο Πάπας "αλάθητος"
Ο διάλογος για το αλάθητο
Στο Ε’ κεφάλαιο εξετάζει ο συγγραφεύς τα επιχειρήματα υπέρ και κατά του παπικού αλαθήτου, όπως διατυπώθηκαν βέβαια στη Σύνοδο (σελ. 112-138). Από την αρχή φάνηκαν καθαρά δύο αντιτιθέμενες μεταξύ τους απόψεις: η μειοψηφία προέβαλλε ισχυρές αντιρρήσεις κατά του αλαθήτου. Η πλειοψηφία αντίθετα θεωρούσε δυνατή τη δογματοποίησή του. Μία τρίτη ομάδα με συμβιβαστικές τάσεις προσχώρησε γρήγορα στην πλειοψηφία.
Για τους αντιπάλους του νέου δόγματος η Α’ Βατικανή Σύνοδος ήταν αγώνας συνειδήσεως. Το πρόβλημα γι’ αυτούς ήταν: είναι ο πάπας ως πρόσωπο ή μαζί με το επισκοπάτο αλάθητος; Η μειοψηφία θεωρούσε «απολύτως αναγκαία» την συμφωνία του επισκοπάτου γι’ αυτό, η πλειοψηφία όμως «σχετικώς αναγκαία». Κατά τους τελευταίους ο πάπας, όταν μιλεί «από καθέδρας» για ζητήματα πίστεως και ήθους, είναι αφ’ εαυτού αλάθητος, ανεξάρτητα από την συγκατάθεση επισκόπων και Εκκλησίας! Για την μειοψηφία όμως κλονιζόταν έτσι η ίδια η αξιοπιστία της Εκκλησίας.
Βέβαια και οι δύο μερίδες επικαλούνταν διάφορα επιχειρήματα. Οι υποστηρικτές του αλαθήτου «εύρισκαν» στηρίγματα στην Αγία Γραφή. Προ πάντων, όμως, εχρησιμοποίησαν την μαρτυρία των χωρίων: Ματθ. 16, 18-19· Λουκ. 22, 32 και Ιωάνν. 21, 15-17. Το σπουδαιότερο κατ’ αυτούς ήταν το πρώτο. Ο συγγραφεύς αναλύει τα χωρία σύμφωνα με το πνεύμα των υποστηρικτών του αλαθήτου (σελ. 115 ε.ε.), παραβάλλοντας όμως πάντα την τότε ερμηνεία προς το πνεύμα της συγχρόνου μας ερμηνευτικής της Βίβλου. Βέβαια και πάλι φαίνεται επηρεασμένος από την φιλελεύθερη προτεσταντική ερμηνευτική, αλλά και εδώ πρόκειται για περίπτωση, που βγαίνει από τον κύκλο του κυρίου θέματός μας, που είναι το αλάθητο του πάπα.
Χρησιμοποιήθηκαν βέβαια από τους υποστηρικτές του αλαθήτου και άλλα επιχειρήματα. Πρώτα από την παράδοση της Εκκλησίας, που την θεωρούσαν πιστή μάρτυρα του αλαθήτου. Οι αντίπαλοι απαντούσαν, ότι στα πρώτα 800 χρόνια της εκκλησιαστικής ιστορίας καμιά τέτοια μαρτυρία δεν βρίσκεται. Μόνο από τον μεσαίωνα εμφανίζεται μια σχετικά διδασκαλία, που όμως μέχρι τον 16ο αι. κανείς πάπας δεν την έκαμε δεκτή. Κυρίως οι αντίπαλοι του αλαθήτου χρησιμοποίησαν την γνωστή θέση του Αγίου Βικεντίου Λειρίνου (450) ότι: «καθολικόν» είναι «ό,τι πανταχού, πάντοτε και υπό πάντων επιστεύθη». Οι υποστηρικτές όμως απαντούσαν, ότι αν για κάθε δόγμα έπρεπε να ισχύουν και οι τρεις αυτές προϋποθέσεις, τότε δεν θα υπήρχε κανένα δόγμα σχεδόν. Μόνο η αρχαιότητα, κατ’ αυτούς, έχει σημασία, όχι όμως η καθολικότητα και κοινή συμφωνία. Συζητήθηκαν επίσης οι γνώμες των Πατέρων Ειρηναίου (της Λυών), Αμβροσίου και Αυγουστίνου, από τους οποίους υποστηρικτές του αλαθήτου απομόνωναν χαρακτηριστικές φράσεις. Ακόμη συζητήθηκαν οι προηγούμενες Οικουμενικές Σύνοδοι. Βέβαια οι υποστηρικτές του αλαθήτου αδιαφορούσαν τελείως για την ιστορία. Έτσι εντελώς ανιστόρητα διεκήρυτταν, ότι ο πάπας απ’ αρχής παρουσιάζεται ως «Κύριος των Συνόδων». Τούτο ίσχυε – κατ’ αυτούς – ήδη από την Αποστολική λεγομένη Σύνοδο (49 μ.Χ.) των Ιεροσολύμων! Στηρίγματα ζήτησαν επίσης σ’ όλες τις Συνόδους από την Νίκαια (325 μ.Χ.) μέχρι εκείνη του Τριδέντου (1545-1563). Για τις «αντιπαπικές» όμως συνόδους της Κωνσταντίας (1414-18) και της Βασιλείας (1431-37 ή 1448) φυσικά δεν έκαναν κανένα λόγο... Κατ’ αυτούς μεγαλύτερη αποδεικτική σημασία είχαν η Σύνοδος της Κωνσταντινουπόλεως του 869-70 (κατά του Φωτίου), η Β’ της Λυών (1284) και η της Φερράρας-Φλωρεντίας (1439). Η μειοψηφία όμως αποδείκνυε ότι ακριβώς το αντίθετο ίσχυε. Γιατί στην μεν πρώτη από αυτές τις Συνόδους ασκήθηκε πίεση, για τις άλλες όμως δεν μπορεί να γίνει κανένας λόγος, αφού για τους Ορθοδόξους ισχύουν ως ψευδοσύνοδοι, παρ’ όλο που και καμμιά τους δεν διακήρυξε το αλάθητο του πάπα.
Κατά τον συγγραφέα η αντίθεση των δύο παρατάξεων στην κρίση τους για την παράδοση της Εκκλησίας οφειλόταν στο γεγονός, ότι και οι μεν και οι δε είχαν δική τους αντίληψη και ερμηνεία της ιστορίας. Κατά την πλειοψηφία στους 3 πρώτους αι. η αντιμετώπιση και εξαφάνιση των αιρέσεων οφειλόταν στον πάπα, διότι δεν υπήρχαν Σύνοδοι ακόμη! Οι Οικουμενικές Σύνοδοι εξ άλλου δέχονταν πάντοτε ασυζητητί (!) την γνώμη του πάπα. Το αλάθητο διδάχθηκε στην Εκκλησία από την αρχαιότητα, άρα δεν αποτελεί μια προσωπική γνώμη, αλλά πίστη!
Από την άλλη πλευρά η μειοψηφία τόνιζε την σημασία των Συνόδων στην αρχαία Εκκλησία και την απουσία κάθε μαρτυρίας για το αλάθητο των παπών. Η απόφαση της Συνόδου βάρυνε και όχι η αυθεντία του πάπα. Οι επίσκοποι της Ρώμης ζητούσαν από την Σύνοδο να εγκρίνει τις αποφάσεις τους, δεν δίστασαν δε διάφορες Σύνοδοι να απορρίψουν παπικές απόψεις. Είναι φανερό – συνεχίζει ο συγγραφεύς – ότι η πλειοψηφία στηριζόταν tacite (σιωπηλώς) στην εικόνα, που δίνουν για την Εκκλησία οι ψευδοϊσιδώρειες διατάξεις. Πρόκειται όμως για πλαστογράφηση της ιστορίας, που – δίκαια – δεν μπορούσε να δεχθή η μειοψηφία.
Ως επιχείρημα για το αλάθητο χρησιμοποίησαν οι υποστηρικτές του και τις γνώμες και τη διδασκαλία των ίδιων των παπών. Κατ’ αυτούς, σ’ όλους τους αιώνες, οι πάπες δίδαξαν το αλάθητό τους ή ενήργησαν βάσει αυτού. Ο Πίνακας αρχίζει με τον Πέτρο και κλείνει με τον Πίο τον Θ’. Η μειοψηφία όμως επανέλαβε, ότι μέχρι τον 16ο αι. κανείς πάπας δεν δέχθηκε φανερά μια τέτοια διδασκαλία.
Αντίθετα υπάρχουν αρκετά παραδείγματα, που αποδεικνύουν ακριβώς το αντίθετο. Π.Χ. στην έριδα για το βάπτισμα των αιρετικών μεταξύ πάπα Στεφάνου Α’ (254-57) και Κυπριανού Καρχηδόνος (†258) υπερίσχυσε η (ορθόδοξη) άποψη του Κυπριανού (ότι το βάπτισμα των αιρετικών δεν είναι ισχυρό). Εξ άλλου ο πάπας Ονώριος (625-638) καταδικάσθηκε ως αιρετικός. Ως αιρετικός επίσης αναφέρεται στην ιστορία και ο πάπας Λιβέριος (352-366) και ο Βιργίλιος (537-555). Τα ιστορικά επιχειρήματα των αντιπάλων του αλαθήτου δείχνουν την απουσία ιστορικής συνειδήσεως στους οπαδούς του αλαθήτου.
Οι σημερινές ιστορικές έρευνες δικαιώνουν απόλυτα την μειοψηφία. Στην περίπτωση μάλιστα της διενέξεως μεταξύ Στεφάνου και Κυπριανού αποδεικνύεται, ότι ο δεύτερος όχι μόνο το αλάθητο, αλλά και αυτό το «πρωτείον» του πάπα Ρώμης είχε απορρίψει.
Οι οπαδοί του αλαθήτου επικαλέσθηκαν, περαιτέρω, γνώμες μεγάλων θεολόγων της Δύσεως. Κατ’ αυτούς όλες οι Θεολογικές Σχολές (Αυγουστινιανοί, Θωμιστές, Σκοτιστές, Φραγκισκανού) εδίδαξαν το αλάθητο. Η μειοψηφία είχε βέβαια και εδώ τα αντεπιχειρήματά της. Με έμφαση μάλιστα τόνιζε, ότι ο Ακινάτος, μολονότι στηριζόμενος στις ψευδοϊσιδώρειες διατάξεις δέχθηκε το παπικό πρωτείο, δεν μπορεί να θεωρηθή κήρυκας του αλαθήτου. Το πρόβλημα αυτό δεν είναι κεντρικό θέμα της διδασκαλίας του. Στην απαίτηση έπειτα των υποστηρικτών του νέου δόγματος να θεσμοποιηθή το αλάθητο, διότι είναι «καθολική διδασκαλία» της Εκκλησίας, απαντούσαν οι αντίπαλοί τους, ότι η περί αλαθήτου διδασκαλία μπορεί να γίνει δεκτή ως γνώμη μιας σχολής, όχι όμως και να ισχύσει ως δόγμα.
Σε μια έρευνα επίσης για την γεωγραφική θεμελίωση του αλαθήτου δέχθηκαν ασυζητητί οι οπαδοί του αλαθήτου ως μάρτυρες του νέου δόγματος την παπική Ανατολή, την Γιουγκοσλαβία, την Ολλανδία και το Λουξεμβούργο. Η μειοψηφία απαντούσε όμως, ότι το δόγμα αυτό απέρριπταν Ιταλία, Ισπανία, Ουγγαρία, Αγγλία, Ηνωμένες Πολιτείες και Καναδάς. Η Πορτογαλία επίσης. Η μεγαλύτερη όμως επίθεση κατά του νέου δόγματος προερχόταν από την Ιρλανδία, τη Γαλλία και τη Γερμανία.
Περαιτέρω και οι δύο παρατάξεις στηρίχθηκαν και σε θεωρητική θεμελίωση των απόψεών τους. Κατά την πλειοψηφία η Εκκλησία ως Κοινωνία, που στα θέματα της πίστεως δεν μπορεί να πλανηθή, πρέπει να έχει μιαν αλάθητη κεφαλή, ένα αλάθητο διαιτητή. Κατά την μειοψηφία όμως τότε θα είχε η Εκκλησία ένα διπλά αλάθητο: στο αναμφισβήτητο αλάθητο της Εκκλησίας θα προστιθόταν και το ατομικό αλάθητο του πάπα!
Η πλειοψηφία έφθασε όμως σε σημείο να υποστηρίζει το εξωφρενικό, ότι και αυτή η σταύρωση του Πέτρου με το κεφάλι προς το έδαφος δείχνει, ότι ο Πέτρος είναι το θεμέλιο της Εκκλησίας... (Γνώμη του πάπα Λέοντος Θ’, 1049-1054, που επανέλαβε στην αρχή των συζητήσεων ο επίσκοπος Λουδοβίκος-Πίος του Πουατιέ).
Άλλο επιχείρημα της πλειοψηφίας ήταν, ότι αφού ο πάπας έχει παγκόσμιο πρωτείο δικαιοδοσίας και την υπέρτατη διδακτική εξουσία, πρέπει να είναι και αλάθητος. Κατά την μειοψηφία όμως πρωτείο και αλάθητο είναι άσχετα μεταξύ τους. Προσέθεταν δε, ότι, αν ο πάπας είναι αλάθητος ανεξάρτητα από την συμφωνία του επισκοπάτου, τότε ποιος θα είχε το δικαίωμα να τον κρίνει, αν έπεφτε σε αίρεση;
Πολύ ορθά παρατήρησε ο Κοσμήτωρ της Σορβόννης επίσκοπος Αρνύ Μαρέ στις 3 Ιουν. 1870, ότι, η Βατικανή Σύνοδος αποδεικνυόταν de facto ανώτερη του πάπα, αφού έπρεπε να αποφασίσει για την δογματοποίηση του αλαθήτου του! Η αντίδραση στην θέση αυτή ήταν ισχυρότατη. Ο καρδινάλιος Μπίλιο κατηγόρησε τον Μαρέ ανοικτά, ότι αδικεί την Αγίαν Έδρα. Κατ’ αυτόν η Σύνοδος δεν δίνει στον πάπα δικαιώματα, αλλ’ αναγνωρίζει τα ήδη υπάρχοντα δικαιώματα του πάπα.
Η εκτέλεση των ιταλών επαναστατών Γκιοζέππε Μόντι και ΓκαετάνοΤονιέττι είναι η τελευταία απόφαση του πάπα Πίου Θ’ καθώς παπικό κράτος καταρρέει και πραγματοποιείται ενώ τα ιταλικά στρατεύματα εκπορθούν τα ρωμαϊκά τείχη (Σκίτσο του 1871).
Kεφάλαιο 5ο Περιεχόμενα Kεφάλαιο 7ο
Δημιουργία αρχείου: 19-2-2005.
Τελευταία ενημέρωση: 19-2-2005.