Έρευνα για το κτιστό και το Άκτιστο

Εξισλαμισμός στο Κοροβελέσι: ευθύνονταν για τους εξισλαμισμούς επί Τουρκοκρατίας οι… Επίσκοποι;!

Απάντηση στο παραλήρημα και τις παραχαράξεις του blog Ροΐδη Εμμονές

Papyrus 52

Περιεχόμενα

• 1. Εισαγωγικά σχόλια
• 2. Πραγματική αιτία των εξισλαμισμών, ήταν η τουρκική καταπίεση
• 3. Εξισλαμισμός στο Κοροβελέσι: ο Παναγιώτης Αραβαντινός κρατά αποστάσεις αναφορικά με την αξιοπιστία της διήγησης
• 4. Εξισλαμισμός στο Κοροβελέσι: μια αντιφατική διήγηση και η διάψευση της
• 5. Επίλογος

1. Εισαγωγικά σχόλια

Σε συνέχεια της απάντησης που δώσαμε σε κείμενο του Ανδρέα Παππά το οποίο αναδημοσίευσε μετά από επτά χρόνια το blog «Ροΐδη Εμμονές», οφείλουμε μία ακόμα διάψευση στην νέα ερμηνεία της ιστορίας που σκαρφίστηκαν οι ιδιοκτήτες του blog, σχετικά με το ποιος ευθύνεται για τους εξισλαμισμούς! Διαβάστε:

« Αν οι δεσποτάδες με τα χαράτσια τους εξανάγκαζαν τους Χριστανούς να καταφεύγουν στο Ισλάμ(!). αυτό δεν λέγεται βίαιος εξισλαμισμός με το σπαθί των Οθωμανών. Να σου πω εγώ μια περίπτωση μαζικού εξισλαμισμού: Στο χωριό Κοροβελέσι των Ακροκεραυνίων, τον 18ο αιώνα ο δεσπότης της Χειμάρας απαιτούσε από τους πεινασμένους λόγω σιτοδείας κατοίκους να τηρήσουν την νηστεία, απειλώντας με αφορισμό. Είδαν κι απόειδαν οι χωρικοί και προτίμησαν το Ισλάμ. («Χρονογραφία της Ηπείρου»-1856 του Παναγιώτη Αραβαντινού)».

Πριν μπούμε στην απάντηση μας, ας κάνουμε ένα πρώτο σχόλιο. Ένα εξαιρετικό παράδειγμα προς αποφυγήν, βλέπουμε στην παραπάνω παράγραφο. Οι ιδιοκτήτες του blog, αναφέρουν μέσα σε παρένθεση, ότι «πηγή» των απίστευτων παραμυθιών τους, είναι δήθεν η «Χρονογραφία της Ηπείρου» του Παναγιώτη Αραβαντινού.

Προσέξτε όμως το μικρό τέχνασμα από το οποίο μπορείτε να διακρίνετε την ανεντιμότητα: δεν αναφέρουν ούτε τον τόμο (το έργο είναι δίτομο) ούτε τον αριθμό σελίδας που θα βρούμε την πληροφορία.

Γιατί το έκαναν αυτό; Μα φυσικά για να μην κάτσει κάποιος εύκολα να επιβεβαιώσει ότι εξαπατούν τους αναγνώστες! Οπότε, οι δύο κειμενογράφοι του blog, έχουν να διαλέξουν: είτε να δώσουν λεπτομερή τεκμηρίωση και να γίνουν εύκολα αντιληπτοί ότι καταδολιεύουν την πηγή, είτε να μην δώσουν λεπτομέρειες, και ας δίνουν την εικόνα του επιστημονικοφανούς κομπογιαννίτη.

Προτίμησαν τελικά το δεύτερο, και έτσι, μοιάζουν σαν πρωταγωνιστές στο ανέκδοτο, όπου συμπαθής άνθρωπος μόλις έφτασε από το χωριό και για να κάνει εντύπωση λέει ότι είναι από την πρωτεύουσα, όμως όλοι γελούν μαζί του αφού φοράει ακόμα τα τσαρούχια…

Ας δούμε τώρα αναλυτικά και την απάτη που διέπραξαν.

2. Πραγματική αιτία των εξισλαμισμών, ήταν η τουρκική καταπίεση

Πράγματι λοιπόν, στο έργο του Παναγιώτη Αραβαντινού, «Χρονογραφία της Ηπείρου», τόμ. Α΄, τυπ. Σ.Κ. Βλαστού, εν Αθήναις 1856, σελ. 245, στην υποσημείωση αρ. (1) αναφέρεται μια ιστορία σχετικά με τον εξισλαμισμό των κατοίκων του Κοροβελεσίου.

Προσέχουμε εδώ την πρώτη εξαπάτηση, που αντιπροσωπεύει και την όλη στάση της συγκεκριμένης ιδεοληψίας: ενώ εισάγουν το κείμενο τους με το χονδροειδέστατο ψέμα ότι «οι δεσποτάδες [πληθυντικός!] με τα χαράτσια τους εξανάγκαζαν τους Χριστανούς να καταφεύγουν στο Ισλάμ», μας παραπέμπουν κατόπιν στην «Χρονογραφία της Ηπείρου» όπου υπάρχει αναφορά για μία και μόνο περίπτωση επισκόπου, η οποία μάλιστα δεν αφορά χρήματα, αλλά νηστεία (το περιστατικό αυτό βεβαίως, θα το δούμε αναλυτικά παρακάτω), και το κάνουν αυτό τη στιγμή που ο συγγραφέας αναφέρει ονομαστικά περισσότερες από τριάντα(!) περιπτώσεις χωριών, που εξισλαμίστηκαν εξαιτίας της τουρκικής καταπίεσης.

Δείτε και το τεκμήριο:

(Αραβαντινός Παναγιώτης, «Χρονογραφία της Ηπείρου», τόμ. Α΄, τυπ. Σ.Κ. Βλαστού, εν Αθήναις 1856, σελ. 245)

Η εικόνα είναι αδιάψευστη.

Με περίσσιο θράσος οι συντάκτες του blog «Ροΐδη Εμμονές» επικαλούνται την «Χρονογραφία της Ηπείρου» και γράφουν ότι δήθεν, «οι δεσποτάδες με τα χαράτσια τους εξανάγκαζαν τους Χριστανούς να καταφεύγουν στο Ισλάμ» και εμείς βλέπουμε ότι για τα δεκάδες χωριά που αναφέρει ο Παναγιώτης Αραβαντινός αιτία εξισλαμισμού ήταν ένα αδιάλειπτο καθεστώς τουρκικής βίας και κακοπαθειών στις οποίες υπέβαλλαν τους Χριστιανούς οι Οθωμανοί.

Δυστυχώς, οι άνθρωποι αυτοί είναι αδίστακτοι και αλλοιώνουν χωρίς ηθικούς ενδοιασμούς την ιστορία. Έθαψαν λοιπόν και εξαφάνισαν πάνω από τριάντα αναφορές σε εξισλαμισμούς που είχαν ως μοναδικό αίτιο την τουρκική θηριωδία, και δημιούργησαν στη θέση τους το παραμύθι ότι οι Χριστιανοί εξισλαμίζονταν λόγω των… επισκόπων!

3. Εξισλαμισμός στο Κοροβελέσι: ο Παναγιώτης Αραβαντινός κρατά αποστάσεις αναφορικά με την αξιοπιστία της διήγησης

Ερχόμαστε λοιπόν στην ουσία του προβλήματος.

Είναι ξεκάθαρο πως ο Παναγιώτης Αραβαντινός, στη σελίδα 245 του Α΄ τόμου της «Χρονογραφίας της Ηπείρου», με όσα γράφει στο κύριο σώμα του κειμένου, σαφώς περιγράφει ότι οι εξισλαμισμοί γίνονταν εξαιτίας «των αδιαλείπτων κακουχιών» τις οποίες «οι Οθωμανοί ενεποίουν εις τους χριστιανούς». Για κάποιον λόγο όμως, όταν έρχεται στα σχετικά με το Κοροβελέσι και τον επίσκοπο, τοποθετεί την διήγηση σε υποσημείωση και την διατυπώνει με όρους τέτοιους, που μας βάζουν σε αμφιβολίες για την αξιοπιστία της διήγησης.

Δείτε καταρχάς το σχετικό τεκμήριο με τις διατυπώσεις που χρησιμοποιεί ο Παναγιώτης Αραβαντινός:

(Αραβαντινός Παναγιώτης, «Χρονογραφία της Ηπείρου», τόμ. Α΄, τυπ. Σ.Κ. Βλαστού, εν Αθήναις 1856, σελ. 245, σημ. (1))

Στην υποσημείωση (1) λοιπόν, σε αντίθεση με την σιγουριά του κυρίως κειμένου, ο Αραβαντινός εισάγει τη διήγηση για το Κοροβελέσι με ύφος σαφώς απολογητικό:

«Μη θεωρούντες απορριπτέας τας τοπικάς παραδόσεις, καταχωρούμεν τα περί της αλλαξοθρησκείας των Λιάπιδων χριστιανών λεγόμενα. Περί μεν των Λιάπιδων του Κοροβελεσίου λέγεται, ότι κατά τας αρχάς της ΙΗ΄ εκατονταετηρίδος …»[1].

Διαπιστώνουμε δηλαδή πέρα από κάθε αμφιβολία μια αλλαγή ύφους. Δεν γράφει λ.χ. ότι παραθέτω τη διήγηση επειδή θεωρώ σημαντικές τις τοπικές παραδόσεις, αλλά γράφει απλά ότι δεν τις θεωρεί «απορριπτέες»! Επιπροσθέτως, μας διευκρινίζει ότι θα αναφερθεί σε τοπικές παραδόσεις που «λέγονται», και το ρήμα «λέγεται», όταν αφορά ιστορικές ή άλλες ειδήσεις, στα λεξικά ορίζεται ως, «διαδίδεται», «θρυλείται», «φημολογείται» κ.λπ.

Άρα λοιπόν, στην περίπτωση αυτή δεν έχουμε τίποτα περισσότερο από μια λαϊκή αφήγηση, και όπως αναφέρει ο ιστορικός Γιώργος Β. Νικολάου, στην επιστημονική δεοντολογία, μια παρόμοια αναφορά, για την επικύρωση της οποίας δεν υπάρχουν άλλα τεκμήρια, παραμένει απλώς μια «ντόπια προφορική παράδοση», «για την επιβεβαίωση της οποίας λείπουν οι γραπτές μαρτυρίες»[2]. Έτσι, ο Αραβαντινός, ξεκινά τη διήγηση της υποσημείωσης περιορίζοντας εκ προοιμίου τις αξιώσεις του αναγνώστη σχετικά με την εγκυρότητα της εξιστόρησης.

4. Εξισλαμισμός στο Κοροβελέσι: μια αντιφατική διήγηση και η διάψευσή της

Σύμφωνα λοιπόν με την τοπική αυτή παράδοση, οι Λιάπιδες στο Κοροβελέσι έρχονται αντιμέτωποι με «μεγίστη σιτοδεία», δηλ. σοβαρότατη έλλειψη τροφίμων και πείνα.

Επειδή όμως βρίσκονται σε περίοδο νηστείας, οι χωρικοί στέλνουν τους ιερείς της περιοχής στον επίσκοπο Χειμάρρας και Δελβίνου για να διευθετήσουν το ζήτημα της νηστείας και να πάρουν την ευλογία του δεσπότη τους ώστε να μην την τηρήσουν με ακρίβεια. Όμως, ο επίσκοπος, σύμφωνα με την διήγηση, όχι μόνο δεν δέχτηκε κάτι τέτοιο, αλλά επιπλέον τους απείλησε με αφορισμό αν σταματήσουν τη νηστεία.

Και έτσι, οι Κοροβελεσιώτες, αντί να καταλύσουν μια νηστεία, προτίμησαν να… μεταστραφούν στο Ισλάμ!

Όποιος διάβασε την παραπάνω ιστορία, ήδη αντιλαμβάνεται ότι εδώ κάτι δεν πάει καλά…

Υποθέστε για παράδειγμα ότι κάποιος ενοικιαστής, συλλαμβάνεται για τη δολοφονία του ιδιοκτήτη του ενοικιαζόμενου σπιτιού. Στο δικαστήριο τον ρωτούν «γιατί δολοφονήσατε τον άνθρωπο αυτόν;» και ο κατηγορούμενος απαντά ότι το έκανε επειδή ο ιδιοκτήτης του ζήτησε το ενοίκιο αλλά αυτός δεν είχε να το πληρώσει εκείνη τη στιγμή. Οι δικαστές απορούν: «και γιατί βρε άνθρωπε τον δολοφόνησες, αντί να του πεις έστω μια δικαιολογία ότι θα του δώσεις τα χρήματα σε μερικές ημέρες;». Και ο κατηγορούμενος απαντά:  «α, με προσβάλετε! Εγώ δεν μπορώ να λέω ψέματα!»…

Ο αντίστοιχος παραλογισμός αναδεικνύεται από την διήγηση για το Κοροβελέσι:

Σαν τον ενοικιαστή που είναι τόσο «ηθικός» ώστε μπορεί να δολοφονήσει αλλά με τίποτα δεν μπορεί να πει… ψέματα, έτσι και οι κάτοικοι του Κοροβελεσίου παρουσιάζονται τόσο ευσεβείς που δεν διανοούνται καν να μην νηστέψουν χωρίς την άδεια του επισκόπου τους, την ίδια στιγμή όμως, εξαιτίας μίας νηστείας, γράφουν στα παλαιά των υποδημάτων τους όλη τη διδασκαλία του επισκόπου και του ίδιου του χριστιανισμού και μεταστρέφονται στο… Ισλάμ!

Με λίγα λόγια, καλούμαστε να θεωρήσουμε ότι σε κάποια περίοδο της ελληνικής ιστορίας, οι άνθρωποι ήταν τόσο ανόητοι που δεν μπορούσαν να καταλάβουν αν είναι πιο βαρύ να διαπράξεις μία μόνο αμαρτία και μάλιστα «για καλό σκοπό» ώστε να σώσεις τη ζωή των παιδιών σου, αντί να καταπατήσεις όλες μαζί τις εντολές της πίστης, και να διαπράξεις την έσχατη και χείριστη βλασφημία κατά του Ιησού Χριστού, του Χριστιανισμού, των αγίων της Εκκλησίας (και κατά του ίδιου του επισκόπου φυσικά τον οποίο υποτίθεται φοβάσαι), και να μεταστραφείς στο Ισλάμ!

Και φανταστείτε: οι «πιστοί» άνθρωποι της μισής διήγησης «τρέμουν» εξαιτίας μιας νηστείας, αλλά στην άλλη μισή διήγηση υπογράφουν την οριστική θρησκευτική καταδίκη ακόμα και των παιδιών τους, ασπαζόμενοι τα «άθεα» διδάγματα του Ισλάμ!

Με λίγα λόγια, αν δεχτούμε την ιστορία αυτή κατά γράμμα, στο Κοροβελέσι βασίλευε ο παραλογισμός: σαν τον άνθρωπο που κάνει φόνο, επειδή του είναι αδύνατον να πει ψέματα…

Τουλάχιστον, ο Κυριάκος Σιμόπουλος, από τους ελάχιστους που αναφέρουν την διήγηση αυτή, μας την προσφέρει με το εξής σχόλιο:

«Ομαδικός εξισλαμισμός χριστιανών έγινε στο χωριό Κοροβελέσι των Ακροκεραυνίων στις αρχές του ΙΗ΄ αιώνα για περίεργη αιτία. Όπως ιστορεί ο Αραβαντινός επικρατούσε μεγάλη σιτοδεία στην περιοχή […]»[3].

Και είδαμε με σαφήνεια ποιοι λόγοι αναδεικνύουν ως τουλάχιστον «περίεργη» την υπόθεση του Κοροβελεσίου…

Προφανώς λοιπόν και όπως οι πηγές μας βεβαιώνουν, η μεταστροφή ενός Ορθοδόξου στο Ισλάμ δεν ήταν ποτέ κάτι απλό. Επρόκειτο για γεγονός που δημιουργούσε μια τρομερή κρίση ταυτότητας. Η παράδοση λοιπόν για τη μαζική μεταστροφή των Λιάπιδων του Κοροβελεσίου στο Ισλάμ, εξαιτίας μίας… νηστείας, δεν μπορεί να ήταν τίποτε άλλο, παρά το αντίβαρο της κοινότητας στο βαρύ φορτίο του εξισλαμισμού που έφεραν οι πρώην χριστιανοί Κοροβελεσιώτες, καθώς δεν κατάφεραν ν’ αντέξουν την τουρκική βία και τις κακουχίες.

Και θεωρούμε ότι  οριστικά μας βεβαιώνει γι’ αυτό η μαρτυρία του ίδιου του Παναγιώτη Αραβαντινού που βρίσκεται στη σελίδα 86, του δεύτερου τόμου της «Χρονογραφίας της Ηπείρου» και την οποία βλέπουμε στην επόμενη εικόνα:

(Αραβαντινός Παναγιώτης, «Χρονογραφία της Ηπείρου», τόμ. Β΄, τυπ. Σ.Κ. Βλαστού, εν Αθήναις 1857, σελ. 86)

Νομίζουμε ότι και το τελευταίο ίχνος αξιοπιστίας της διήγησης κλονίζεται.

Εκτός από τις προσεκτικές διατυπώσεις του Αραβαντινού που κρατά αποστάσεις από τη διήγηση, και την αντιφατικότητα της ίδιας της διήγησης, διαψεύδεται και η αίσθηση μαζικότητας που την χαρακτηρίζει: ενώ η απόφαση ήταν σαφής και προήλθε όχι από μεμονωμένες οικογένειες, αλλά από αντιπροσωπευτική απόφαση που έλαβαν οι «προύχοντες της χώρας εκείνης» (τόμ. Α΄, σελ. 246), ο Αραβαντινός ανατρέπει τη διήγηση και μας βεβαιώνει πως ο εξισλαμισμός της περιοχής δεν έγινε μαζικά, αλλά σε βάθος ενός ολόκληρου αιώνα!

Και φυσικά, η τοπική διήγηση δεν μας λέει ποιοι δεν ασπάστηκαν το Ισλάμ, δεν μας λέει γιατί δεν το ασπάστηκαν το Ισλάμ όλοι, δεν μας λέει με ποιον τρόπο, εκείνοι που δεν ασπάστηκαν το Ισλάμ επέζησαν του ανυπέρβλητου εμποδίου της νηστείας και της σιτοδείας (που ήταν και το ζητούμενο!), δεν μας λέει γιατί οι υπόλοιποι δεν ακολούθησαν το παράδειγμα των μη εξισλαμισμένων ώστε να περάσουν και αυτοί την δυσκολία με τον ίδιο τρόπο, δεν μας λέει ποια ήταν η αντίδραση του επισκόπου στον εξισλαμισμό των κατοίκων, δεν μας λέει πώς αντιμετώπισε ο επίσκοπος το τεράστιο βάρος του εξισλαμισμού τους απέναντι στην πίεση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, δεν μας λέει γιατί στο βάθος ενός αιώνα και αφού πέρασε η σιτοδεία και αφού ο «κακός» επίσκοπος πέθανε, δεν πείστηκαν οι εξισλαμισμένοι να επιστρέψουν στον χριστιανισμό και πολλά άλλα που θα ήταν περιττό ν’ αναζητήσουμε σε μια λαϊκή, μυθική διήγηση που δεν αντέχει σε ερωτήματα, αφού προφανή στόχο είχε απλώς να δικαιολογήσει την αδυναμία των χριστιανών ν’ αντέξουν τις κακουχίες που οδήγησαν στον εξισλαμισμό τους.

5. Επίλογος

Αναντίρρητα λοιπόν, από τη στιγμή που μια διήγηση, έστω τοπική και προφορική, υπάρχει, το σωστό είναι ν’ αναφερθεί. Καλό όμως είναι να συνοδεύεται από μια παρουσίαση όλων εκείνων των στοιχείων που την πλαισιώνουν ώστε μπορεί να κατανοήσει και ο αναγνώστης τον βαθμό αξιοπιστίας της.

Όσο για εκείνους που με θράσος διατυπώνουν τις χονδροειδέστατες αερολογίες ότι «οι δεσποτάδες με τα χαράτσια τους εξανάγκαζαν τους Χριστανούς να καταφεύγουν στο Ισλάμ», εμείς θα τους διαψεύδουμε διαρκώς, με την ελπίδα ότι κάποιοι αναγνώστες τους θα κουραστούν από την φτήνια και αναξιοπρέπεια του blog.