Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής Έρευνας

Επιστροφή στην Κεντρική σελίδα

Ψυχοθεραπευτικά

Ομιλία περί μετανοίας // Η Μετάνοια // Προτεσταντικές πρακτικές "αφορισμού", στο φως τής παραβολής τού Ασώτου Υιού

Τα σωστικά συστατικά τού Ασώτου

Tου Νικολάου Πανταζή, Μελβούρνη Αυστραλία

 

«Εις εαυτόν δε ελθών», αφού λογικεύτηκε και ήρθε "στα καλά του". Αφού συνήλθε από την ζάλη της εφάμαρτης ευμάρειας και συνετίστηκε από την πλάνη της επάρατης αποστασίας. Αφού ξύπνησε από το λήθαργο της αμεριμνησίας και ξέμπλεξε από τα δαιδαλώδη δίχτυα της ασυδοσίας. Αφού απεξαρτοποιήθηκε από τον οίστρο της ακολασίας και απελευθερώθηκε από τα δεσμά της ηδονολατρείας. Αφού ξεμέθυσε από την κραιπάλη της ασωτίας και ανένηψε από τη παραζάλη του έρωτα της αμαρτίας.

«Εις εαυτόν δε ελθών». Αφού απέκτησε την θεία παρακαταθήκη της απολυτρώσεως και την καλλιέργησε την ιεροτάτη δωρεά της αυτοεπιγνώσεως. Άλλο γνώση και άλλο επίγνωση. Άλλο ταπεινολογία και άλλο ταπείνωση. Άλλο μεταμέλεια και άλλο μετάνοια. Η μεταμέλεια συνεπάγεται την απόγνωση, την απελπισία, ίσως κάποτε και την αυτοκτονία. Η μετάνοια συνεπάγεται τη μεταστροφή, την επιστροφή, τη μεταμόρφωση.

Η μετάνοια αποτελεί θαύμα ισοδύναμο και ισόκυρο με τη νεκρανάσταση. Είναι η θύρα της θεωρίας, της θέας του Θεού και το ένθεο παράθυρο της θεώσεως. Η Μετάνοια εκπηγάζει δάκρυα ακτίστου φωτισμού και επεξεργάζεται μέθη θεϊκή άχρι θανάτου. Μετάνοια είναι η Παλαμική μέθεξη στις θείες ενέργειες και υπαρξιακός αναβαπτισμός, ολοκληρωτικός βουτηγμός στη χάρη του Θεού. Με το δυναμικό δίαυλο των Θείων Μυστηρίων, η μετάνοια προάγει την κάθαρση και επιφέρει σταδιακή μετοχή στη θέσφατη θεογνωσία.

«Εις εαυτόν δε ελθών». Αυτό το "ελθών", αυτός ο νοερός ερχομός είναι η επιστροφή στη προ-πτωτική κατάσταση, η πνευματική Ιθάκη στην υπαρξιακή της διάσταση. Είναι το άξαφνο, εξαίσιο ξεδίπλωμα του νου, η υπερφυσική και υπερθαύμαστη μεταστροφή του νου, η υπέρβαση και μετάβαση στη σφαίρα του εξαγιασμού. Μετάνοια είναι το μετάρσιο, καθάρσιο και υπερούσιο πέρασμα στην υπερκόσμια ζώνη του Τριφεγγούς Λυκόφωτος. Η αληθινή μετάνοια σταματημό δεν έχει. Κι’ αν πτώση εγνώρισε, κατάπτωση δεν επιτρέπει. Απελπισία δε παζαρεύεται, απάρνηση δε λογιέται. Ο ζων εν μετανοία, δεν έχει χρόνο για αμαρτία.

«Εις εαυτόν δε ελθών». Το θεολογικό κέντρο βάρους, ο θεμελιώδης άξονας της Παραβολής, δεν είναι η επιστροφή αφ' εαυτής, ούτε καν η αναμενόμενη συγχώρεση του αποδεδειγμένου Φιλευσπλάχνου Πατρός, αλλ' η επ’ ελπίδι και εν δυνάμει μεταστροφή του νου, η ριζική αιτία της τικτούσης και ανακαινιζούσης καρδίας-μητρός, η εξ' άκρας συλλήψεως ζωοποίηση του νοός, ο τρόπος ο εκούσιος και αναγεννησιακός, το ερέθισμα, η ώθηση, η μαγιά, η σπίθα στο κάρβουνο, το ενεργειακό άτομο στην ύλη, η ατομική ενέργεια του νου και ο χημικός αντιδραστήρας του θυμικού, που δεν είναι άλλο από το αγαθό κίνητρο, τη καλή θέληση, τη "τσίπα", το υιικό φιλότιμο.

Πολλοί μιλούν για Πατέρα Αγαθό, Μακρόθυμο και Στοργικό, λίγοι όμως εγγίζουν το άπειρο της νοητής "αγαθής γης", της καλής θελήσεως, των αγαθών κινήτρων, χωρίς των οποίων δεν θα λάμβανε χώρα ποτέ καμία απόφαση επιστροφής. Αν υπάρχει καλή θέληση, υπάρχει ελπίδα. Αν υπάρχει φιλότιμο, υπάρχει μετάνοια η οποία διενεργείται αποκλειστικώς σε καρδία συντετριμμένη και τεταπεινωμένη. Ο Θεός δεν εξουδενώνει τη καλή θέληση και «υποκλίνεται» στους ταπεινούς τω πνεύματι. Θεαρχίω νεύματι η Θεοτόκος αναδραμεί και επιστατεί στους επικαλούντας την πολλά ισχύουσα δέησή της προς ευμένεια Δεσπότου.

Στη Παραβολή του Ασώτου, υποσημειώνεται η Παντοκρατορική παρουσία του Στοργικού Πατρός αλλά σκοπίμως αποσιωπάται η παρασκηνιακή παρουσία της Φιλοστόργου Μητρός Θεοτόκου. Η Παναγία Σκέπη από το όλο σκηνικό δε λείπει. Από την αφήγηση του Χριστού δεν αποκλείεται, και από το μυστήριο της μετανοίας δεν εξαιρείται. Είναι και αυτή παρούσα σε ψυχή μετανοούσα. Εάν το κάθε Μοναστήρι αποκαλείται «τόπος μετανοίας» τότε το Άγιο Όρος ολόκληρο, είναι και λέγεται «Περιβόλι της Μετανοίας». Και η κάθε καρδιά γίνεται άγιο όρος όταν καθίσταται της μετανοίας χώρος.

Αλλά και Αυτό το Παντοδύναμο, Ζωοποιό και Πανάγιο Πνεύμα δεν μένει ουδόλως αμέτοχο στο όλο μυστήριο της επιστροφής μιας ψυχής. Ο Παράκλητος παίζει ρόλο πρωτεύοντα και πρωτοπορειακό στην επενέργεια της θείας χάριτος. Ο Θησαυρός των αγαθών και Ζωής Χορηγός καθίσταται Κυρίαρχος Καθοδηγός στην εμπέδωση της μεταστροφής του νου. Αυτή είναι η αλλοίωση της Δεξιάς του Υψίστου.

Ο ύψιστος των Πατέρων, ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, αναφωνεί: «Θα επιστρέψω καλώς απ’ όπου κακώς έφυγα! Και σηκώθηκε και πήγε στον Πατέρα του, προσθέσας έτσι στην καλήν βουλήν την αγαθή πράξη. Γιατί δεν πρέπει μονάχα να θέλουμε την ωφέλειαν, αλλά να δείχνουμε με τις πράξεις τις αγαθές ροπές... Εθαύμασες, βλέποντας τον Θεόν να κολακεύει (να θαυμάζει) αμαρτωλόν;» (“Λόγος εις την Παραβολή του Ασώτου” – Αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου).

Ασφαλές ενέχυρο της αφάτου φιλανθρωπίας του Θεού, ο Τίμιος και Ζωοποιός Σταυρός. Δεν νοείται μετάνοια χωρίς σταυρική ζωή, χωρίς θυσία των παθών και νέκρωση των μελών. Η Εσταυρωμένη Αγάπη διαφεντεύει το είναι μας και κελεύει σταύρωση εκούσια, θυσία ηθελημένη, μετάνοια ολοκληρωμένη. Όταν λέμε ο Θεός είναι Φιλάνθρωπος, δεν είναι τούτο γενικό και αόριστο, αλλ’ ομολογούμε πως είναι Φίλος της αγαθής προαιρέσεως του ανθρώπου, Φίλος της Χριστοκεντρικής φιλανθρωπίας, Φίλος της καλής θελήσεως και των αγαθών κινήτρων. Όταν ειλικρινώς μετανοούμε, γινόμαστε και εμείς φίλοι Χριστού, Θεόφιλοι φερωνύμως.

«Εις εαυτόν δε ελθών». Αφού χρίστηκε με το χαρμόσυνο και Χριστοπάροχο χάρισμα, τη συνειδητή αναγνώριση της αναξιότητος, την έντονη αίσθηση της μηδαμινότητος και τη συναίσθηση της απολύτου αχρειότητος. Έτσι μόνο γεννάται η θέληση και απόφαση για επαναφορά στην υπεροχή της προτέρας δουλικότητος η οποία καθίσταται συνώνυμη και ταυτόσημη της απολύτου εν Χριστώ ελευθερίας. Όπου δουλεία Χριστού, εκεί πραγματική ελευθερία.

Η εν Χριστώ ελευθερία δεν έχει καμία σχέση με την «δικαιωματική δήθεν ιδιοκτησία» και χρήση (μάλλον κατάχρηση) του αυτεξουσίου. Η ζωή μας δεν είναι δική μας, του Θεού είναι. Το Σώμα μας δεν είναι δικό μας για μεθύσια, πορνείες, εκτρώσεις και κάθε λογής καταχρήσεις, δεν μας ανήκει αλλά αποτελεί περιουσία προσωπική του Παναγίου Πνεύματος.

Ο Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς το εξηγεί θαυμασίως: «Εις εαυτόν δε ελθών», λέγει ο Σωτήρ. Ο άνθρωπος συνέρχεται, όταν σκεφθεί τίνος είναι, δηλ. του Θεού. Το σώμα σου τίνος είναι; Του Θεού. Η ψυχή, και αυτή του Θεού. Όλα δώρα, δώρα του Θεού. Εγώ, ποιος είμαι σαν άνθρωπος; Του Θεού, όλος του Θεού!"

Αλλά και ο Άγιος Γέροντας Παΐσιος πολύ σοφά το αναλύει: "Ό Θεός έδωσε στον άνθρωπο το νου, για να αναλογίζεται το σφάλμα του, να μετανοεί και να ζητάει συγχώρηση. Ο αμετανόητος άνθρωπος είναι σκληρό πράγμα. Είναι πολύ ανόητος, επειδή δεν θέλει να μετανοήσει, για να απαλλαγεί από την μικρή κόλαση πού ζει, η οποία τον οδηγεί  στην χειρότερη, την αιώνια. Έτσι στερείται και τις επίγειες παραδεισένιες χαρές, οι οποίες συνεχίζουν στον Παράδεισο, κοντά  στον Θεό,  με τις πολύ μεγαλύτερες χαρές, τις αιώνιες. Όσο ο άνθρωπος βρίσκεται μακριά από τον Θεό, είναι εκτός εαυτού. Βλέπεις, στο Ευαγγέλιο γράφει ότι ο άσωτος υιός "εις εαυτόν ελθών είπε-πορεύσομαι προς τον πατέρα μου. Δηλαδή, όταν συνήλθε, όταν μετάνοιωσε, τότε είπε: Θα  επιστρέψω στον πατέρα μου. Όσο ζούσε  στην αμαρτία, ήταν εκτός εαυτού, δεν ήταν στα λογικά του, γιατί ή αμαρτία είναι έξω από την λογική».

«Εις εαυτόν δε ελθών». Αφού έκανε λοιπόν υπέρβαση της λογικής και δραστηριοποίησε ολόκαρδα τον αδήλωτο μα πρόδηλο και παντελώς ανείπωτο "δέκατο καρπό" του Αγίου Πνεύματος: την απολύτως απαραίτητη και προκαταρκτικώς αναγκαία "ταπεινή συναίσθηση της αμαρτωλότητος". Χωρίς αυτή τη συναίσθηση δεν έρχεται η θεία χάρις. Χωρίς τη συντριβή καρδίας δεν υπάρχει ταπείνωση. Χωρίς ταπείνωση, δεν υπάρχει σωτηρία.

Κεντρικό μήνυμα της Κυριακής του Ασώτου δεν είναι ο αδιάκριτος και ανεξέλεγκτος έλεγχος των αμαρτωλών. Δεν είναι απλώς ο προσδιορισμός της πλάνης και  της απωλείας, αλλά ο αυστηρός αυτοέλεγχος της ψυχής μας. Η πάταξη του κακού μέσα μας. Η αμείλικτη καταδίκη των ηδονών. Το εκτελεστικό απόσπασμα των παθών. Η ιερή αυτοεξέταση στα πυρά της ενοχής, στη παραδοχή της κατάντιας. Φταίω. Παραπαίω. Σε χάλι ανείπωτο και βάθος αμέτρητο εξέπεσα, ο ταλαίπωρος εγώ... Αυτό το «εγώ» εμπεριέχει το «εμείς». Έχουμε όλοι ανάγκη μετανοίας. Αναμάρτητος ουδείς.  

Η Παραβολή του Ασώτου δεν είναι η άκαιρη τάση και ορμή για αδελφικά μαχαιρώματα και άγονη μομφή. Δεν είναι περίοδος αλληλοκατηγορίας αλλά κατάλληλος καιρός αυτομεμψίας. Αμάρτησα. Κατεπάτησα το νόμο Σου. Ηθέτησα τις εντολές Σου. Ήμαρτον εις την επίγειον αλλά και εις την θριαμβεύουσαν Εκκλησίαν. Θα επιστρέψω. Όχι αύριο. Όχι τώρα. ΤΩΡΑ!!! «Τώρα καιρός ευπρόσδεκτος, ημέρα σωτηρίας». (Β Κορ. 6, 2)

Η Κυριακή του Ασώτου, μη σας φανεί παράξενο, δεν είναι αφορμή για κηρύγματα ηθικισμού, δεν είναι λόγος άλογος για φλύαρη αγαπολογία. Ναι, το είπαμε, «ο Θεός είναι αγάπη». Αλλά είναι και Αλήθεια. Η αλήθεια είναι ότι χωρίς την αλήθεια του Χριστού, δε νοείται άλλη αποκαλυπτική, θρησκευτική, ηθική, κοινωνική αλήθεια που να σώζει. Ο άσωτος γύρισε στον Ένα, Αληθινό Πατέρα. Επέστρεψε στο Μόνο Αληθινό Σπίτι του Αληθινού Πατέρα που είναι η Αγία Ορθόδοξη Εκκλησία. Είναι και η αίρεση ένα είδος ασωτίας, χειρότερο μάλιστα από τη βιοτική. Είναι και οι αιρετικοί άσωτοι και τους περιμένει ο Πατέρας να επιστρέψουν στη Μία Ποίμνη, από εκεί που έφυγαν, όχι να κάνουν μία καινούργια Οικουμενιστική Ποίμνη, ένα αμαρτωλό κράμα θρησκειών και ένα μοιχό μίγμα δογμάτων. Ο Οικουμενισμός συνιστά την χειρότερη και πιο βλάσφημη ασωτία του πνεύματος. Μια ασωτία, από την οποία, πολύ δύσκολα και πάρα πολύ σπάνια επιστρέφει κανείς. (Εβραίους στ΄ 4-6)

Η Παραβολή του Ασώτου δεν είναι ευκαιρία για κήρυγμα ηθικοπλαστικό, κοινωνικό και ανθρωποκεντρικό αλλά διάγγελμα απολυτρώσεως, δυνατότητα διασώσεως και άμεση ευκαιρία μετανοίας. Η μετάνοια, αν και έχει αφετηρία τη προαίρεση, δεν είναι καθόλου προαιρετική αλλά υποχρεωτική, παράγγελμα και προσταγή: "Τους μεν ουν χρόνους της αγνοίας υπεριδών ο Θεός, τα νυν ΄παραγγέλλει΄ τοις ανθρώποις πάσιν πανταχού μετανοείν!" (Πραξ. ιζ, 30). Η Μετάνοια δε θέλει δεύτερη σκέψη, δε χωράει άλλη αναβολή. Δεν είναι λύση ενδεχόμενη, πορεία εναλλακτική, αλλά Θεϊκή πια Εντολή.

Η Παραβολή του Ασώτου, μας μιλά στη Προστακτική για τη μετάνοια και τη σωτηρία. "Ομιλία που δεν σώζει, δεν είναι Ορθόδοξη!" (Άγιος Γέροντας Αθανάσιος Μυτιληναίος). Όλοι οι Ορθόδοξοι είμαστε, και πρέπει να θεωρούμαστε, Άσωτοι. Την Κυριακή του Ασώτου γιορτάζουμε όλοι μας. Όχι πως πανηγυρίζουμε τα χάλια μας. Θρηνούμε τη κατάντια μας που λυπούμε το Θεό. Εορτάζουμε τη μακροθυμία του Θεού και παρακαλούμε για το Μέγα Έλεος. Αυτή είναι η Αγιοπατερική Χαρμολύπη. Χαρά για το Μέγα Έλεος, λύπη για τις μεγάλες μας αμαρτίες. Ευχόμαστε σε όλους μας, «Χρόνια Πολλά», ευάρεστα και ευπρόσδεκτα στο Θεό, Χρόνια Μετανιωμένα!

Δημιουργία αρχείου: 9-3-2013.

Τελευταία ενημέρωση: 9-3-2013.