Αρχικά να πω, πως η άποψη πως τα
Λατινικά ήταν η μοναδική γλώσσα των Ρωμαίων, είναι ανακριβής. Αλλά και αυτό να ίσχυε
, τι θα σήμαινε; Μήπως θα πρέπει να υπενθυμίσουμε πως ένα (μεγάλο) μέρος των
ηρώων της επαναστάσεως ήταν μη ελληνόφωνοι έλληνες; Ας δούμε όμως , ποια
πραγματικά ήταν η γλώσσα των ελλήνων της Ρώμης. Για να το καταλάβουμε αυτό
καλύτερα, θα πρέπει να αναλύσουμε ποια ήταν η σχέση των Ρωμαίων ,των Λατίνων
και των Ετρούσκων. Για τους Τρώες, μιλήσαμε ήδη.
Λέγεται από πολλούς πως οι Ρωμαίοι είχαν ανάμικτη εθνική προέλευση λατινική, ετρουσκική,
και ελληνική, αλλά ούτε αυτό είναι ακριβές. Για την ελληνικότητα της Ρώμης,
μιλήσαμε και πριν. Είπαμε πως τεκμηριώνεται η Ελληνική της καταγωγή. Ας
μιλήσουμε και για τους Ετρούσκους.
Διαβάζουμε:
«(..) Στα νότια οι Ετρούσκοι εισέδυσαν στο Λάτιο και στην Καμπανία απο τα
τέλη του 7ου και τον 6ο π.Χ αιώνα άσκησαν αποφασιστική
επιρροή στην ιστορία της Ρώμης, όπου η ετρουσκική δυναστεία των Ταρκυνίων,
λέγεται ότι κυβέρνησε από το 616 έως το 509 π.Χ. (...) Γύρω στο 509 π.Χ. Οι
Ετρούσκοι είχαν εκδιωχθεί από την
Ρώμη.» [Εγκυκλοπαίδεια Britannica,
«Ετρούσκοι»]
Επίσης :
«Κατα την
παράδοση στα τέλη του 7ου και κατά τον 6ο αιώνα,
βασίλευσαν οι Ετρούσκοι ηγεμόνες Ταρκύνιος πρίσκος και Ταρκύνιος ο υπερήφανος
και σε ένα ενδιάμεσο διάστημα ένας βασιλιάς ταπεινής καταγωγής, ο Σέρβιος
Τύλλιος. Τα χρονικά, περιέχουν δραματικές
περιγραφές των γεγονότων αυτής της περιόδου,
κατα την οποία οι Ρωμαίοι είχαν υποταγεί σε ξένους ηγεμόνες, με αποτέλεσμα ακόμα και το όνομα της
Βασιλείας να τους γίνει μισητό. Κατα
τον μύθο ο Τακύνιος Πρίσκος καταγόταν απο την Ταρκυνία όπου έιχε καταφύγει ο
πατέρας του Δημαράτος, Ελληνας απο
την Κόρινθο. (...) Μολονότι οι Ετρούσκοι μεταμόρφωσαν την εξωτερική όψη της Ρώμης, η πόλη γενικότερα αντιστάθηκε σε μία
βαθύτερη επιβολή της ετρουσκικής επιρροής.(...) Επί πλέον , όταν έληξε η
ετρουσκική κυριαρχία, οι Ετρούσκοι και οι Ρωμαίοι ακολούθησαν αποκλίνουσες
πορείες.» [Εγκυκλοπαίδεια Britannica, «Ρώμη»]
Σίγουρα η Ρώμη χρωσταει την πολύ καλή
οχύρωσή της και την στρατιωτική της πυγμή στους Ετρούσκους δικτάτορες, που
καμμία σχέση, δεν είχαν με τον υπόλοιπο πληθυσμό, και γι’αυτό εκδιώχθηκαν. Οι
Ετρούσκοι ήταν σκληροτράχηλος στρατιωτικός λαός και οι Ρωμαίοι έμαθαν τα του
πολέμου απο αυτούς. Αυτο εξηγεί γιατί ο στρατιωτικός εξοπλισμός τους διαφέρει
κάπως απο των υπολοιπων Ελλήνων. Αργότερα η Ρώμη πολέμησε με τους Ετρούσκους και
τους υπέταξε. Πάντως, παραμένει και το θέμα πως ο Ετρούσκος Βασιλιάς Ταρκύνιος
Πρίσκος , είχε και Ελληνικές ρίζες (τελικά όποια πέτρα και αν σηκώσεις, Ελληνα
θα βρεις). Αρα ακόμα και κατα την Ετρουσκική κυριαρχια, είχαμε «Ελληνική»
ηγεμονία. Εθνικά ,οι Ρωμαίοι, ουδεμία σχέση είχαν με τους Ετρούσκους.
Ειναι αρκετά τεκμηριωμένη η αρχαία διάκριση μεταξύ
Ρωμαιών και Λατίνων, και είναι μεγάλο σφάλμα πως σήμερα ταυτίζονται απο τους
ξένους και τους δικούς μας ιστορικούς. Οπως είδαμε και οι Λατίνοι δεν είχαν Ελληνική
συνείδηση. Με την δημιουργία της Ρώμης ήταν φυσικό αρκετές λατινικές πόλεις να συμπεριλήφθούν τελικά στο πολιτικό
σύστημα της Ρώμης, αφού οι κάτοικοί τους έγιναν πλέον Ρωμαίοι. Παρόλα αυτά πολλές άλλες λατινικές πόλεις όχι μόνο
δεν έγιναν ρωμαϊκές , αλλά και αντέδρασαν
στην ρωμαϊκή επικράτεια και έγιναν σφοδροί και επικίνδυνοι εχθροί των Ρωμαίων
. Αντίθετα, μετά την κατάληψη της υπόλοιπης Ελλάδος απο τους Ελληνες Ρωμαίους,
(δηλ απο το 146 μ.Χ. και μετά) ελάχιστη
αντίσταση υπήρξε, δειγμα πως οι υπόλοιποι Ελληνες δεν θεωρούσαν τους εαυτούς
τους υπόδουλους. Οι αρχαίοι Ελληνες Ρωμαίοι ουδέποτε επεχείρησαν να εκλατινίσουν και να «εκπολιτίσουν» τους
υπόλοιπους Έλληνες, απλούστατα διότι ήταν οι ίδιοι Έλληνες κατά την γλώσσα, την
παιδεία, την καταγωγή και τον πολιτισμό πριν κατακτήσουν τους υπόλοιπους
Έλληνες
Οι
Ρωμαίοι υπέταξαν την Λατινική
ομοσπονδία, μετα απο μία σειρά πολέμων και συνθηκών, μέχρι το 343 π.Χ. , που
επήλθε ο αποφασιστικός πολεμος μεταξύ Ρώμης και Λατίνων, που είχε ως αποτέλεσμα
τη οριστική διάλυση της Ομοσπονδίας. Οι Ρωμαίοι , δεν είχαν ως αποκλειστική
τους γλώσσα τα Λατινικά. Σιγουρα, τα Λατινικά ήταν η επίσημη γλώσσα, αλλα όχι η
μόνη. Χρησιμοποιήθηκαν δε , για να προσεγγίσουν τους Λατίνους και να τους
χρησιμοποιήσουν για τα σχέδια τους.. Οι Ρωμαίοι ήταν διγλωσσοι. Τα Λατινικά επεκράτησαν σε διάφορες περιόδους, κυρίως
για πολιτικούς λόγους (προσπάθεια αφομοιωσης των Λατίνων και χρησιμοποίηση
τους).
Ο
πρώτος Ρωμαίος συγγραφέας και πατέρας της λατινικής γραμματολογίας
ήταν ο Λίβιος Ανδρόνικος [Πηγή: Μ. Gary, A History of Rome, London 1962, σελ. 269 : Η. J. Rose, A Handbook of Latin Literature, New York 1960, σελ. 20 εξ ], έλληνας γεννημένος στον Τάραντα της Μ. Ελλάδος., ο οποίος
χάραξε την ελληνική γραμμή των ρωμαϊκών γραμμάτων. Ήρθε ως αιχμάλωτος
στην Ρώμη το 272 π.Χ. Μετέφρασε τον Ομήρο στην υπ' αυτού διαμορφωθείσα γραπτή
λατινορωμαϊκή, για να τον χρησιμοποίηση ο ίδιος ως διδακτικό κείμενο της
λατινικής και ελληνικής γλώσσας για τους Ρωμαίους μαθητές του. Μετέφρασε και
άλλα έργα απο τα ελληνικα στα λατινικά και έγραψε πρωτοτύπως τα πρώτα ρωμαϊκά θεατρικά έργα και ποιήματα.
Απο τότε συνέχισε η διγλωσσία να
κατευθύνη την εξέλιξη του πολιτισμού των Ρωμαίων.
Οι δυο πρώτοι ιστορικοί
της Ρώμης, ο Φάβιος Πίκτωρας και ο Cincius Alimentus ήσαν Ρωμαίοι,
οι οποίοι περί τον 3ο π.Χ. αιώνα έγραψαν στα Ελληνικά και όχι
στα λατινικά τα έργα τους. Αν τα Λατινικά ήταν η μόνη γλώσσα των
Ρωμαίων, γιατί να το κάνουν αυτό; Φανερό πως η Λατινική δεν θεωρείτο ή μόνη
γλώσσα, μας κάνει το εξής γεγονός: Το
92 π.Χ. οι Ρωμαίοι έκλεισαν τις λατινικές σχολές ρητορικής και έτσι
υπεχρέωσαν όλους τους φοιτητές να φοιτούν στις ελληνικές σχολές . Τούτο διότι
το επόμενο έτος άρχισε ο μεγάλος πόλεμος
μεταξύ Ρωμαίων και Λατίνων, κατά την διάρκεια του οποίου η Ρώμη κινδύνευσε να καταστραφεί! Τέτοιου
μεγέθους επανάσταση ουδέποτε σημειώθηκε από τους υπόλοιπους Έλληνες, που
ένοιωθαν αναπαυμένοι, όπως είπαμε, στο
Ελληνιστικό περιβάλλον της Αυτοκρατορίας. Με τον καιρό άνοιξαν πάλι οι
λατινικές σχολές, αλλά το προβάδισμα κράτησαν οι ελληνόφωνες. Η
χρήση της λατινικής γλώσσας τονώθηκε πάλι, αργότερα, εφ' όσον χρησιμοποιήθηκαν
οι Λατίνοι στην αποίκιση των μετέπειτα κατακτηθέντων δυτικών επαρχιών
Ο Ρωμαίος πολίτης απόστολος Παύλος έγραψε
την προς Ρωμαίους επιστολή του στα ελληνικά. Περίτρανη απόδειξη ότι και ο λαός της Ρώμης μιλούσε ελληνικά.
Όλοι οι πρώτοι Χριστιανοί της Δύσεως και οι επίσκοποι της Ρώμης έγραψαν
ελληνικά. Στα ελληνικά γράφτηκε και η επιστολή του αγίου Ιγνατίου προς
Ρωμαίους(αρχές 2ου αιώνα). Στα ελληνικά έγραψε και ο ρωμαίος άγιος Κλήμης, που
ήταν επίσκοπος Ρώμης και συγγενής του αυτοκράτορα Δομετιανού. Ο πρώτος Λατίνος
πατέρας της Εκκλησίας, δηλαδή ο πρώτος που έγραψε στα Λατινικά, ήταν ο πάπας
Βίκτωρ (περ. 189-199). Στα ελληνικά έγραψε ακόμα και ο ρωμαίος άγιος Ιππόλυτος
(αρχές 3ου αιώνα). Η λειτουργία της εκκλησίας της Ρώμης γινόταν στα ελληνικά
μέχρι τον 4ο αιώνα, οπότε και μεταφέρθηκε στην Νέα Ρώμη. Μία σημαντική απόδειξη
πως η ελληνική ήταν η γλώσσα του λαού. Γεμάτη από Ελληνικές επιγραφές ήταν η
πόλη της Ρώμης. Περισσότερες πληροφορίες στο βιβλίο του L. Moretti, «Inscriptiones Graecae Urbis Romae» (Rome, 1968-1979).
Ο τίτλος σημαίνει "Ελληνικές επιγραφές της πόλης της Ρώμης". Η
ίδια η λέξη "Ρώμη" είναι ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΕΞΗ σημαίνει
"Δύναμη"(βλ. ρωμαλέος=δυνατός).
Η ελληνική γλώσσα ήταν η επικρατούσα σε όλη τη
περιοχή της Ρώμης και κάτω Ιταλίας μέχρι τα μέσα του 3ου και ίσως
μέχρι τα μέσα του 4ου
αιώνα όταν και εξασθένησε μόνο
διότι μετεφέρθηκε η πόλη της Ρώμης με τους προύχοντας κατοίκους στη Νέα
Ρώμη-Κωνσταντινούπολη. Ο Μέγας Κωνσταντίνος ,
ο γόνος της Ελληνίδας Ελένης,
μετέφερε όχι μονο την πρωτεύουσα,
άλλα την πόλη. Μετοίκησε όχι μόνο ο Αυτοκράτορας, αλλά η πόλη ολόκληρη.
Έτσι μετοίκησαν στην Νέα Ρώμη οι ύπατοι, οι περισσότεροι συγκλητικοί, οι
μορφωμένοι, οι αρχηγοί γενικώς του στρατού, ολόκληρη σχεδόν η τάξη των
πατρικίων, και μεγάλο μέρος του πληθυσμού .
Γράφει ο ιστορικός F. Gregorovius, για την μεταφορά της Ρώμης:
«δια
της κτίσεως της Κωνσταντινουπόλεως διεσώθη η περαιτέρω ύπαρξις του ελληνικού
έθνους. Πράγματι, άνευ της Κωνσταντινουπόλεως η Ελλάς και η Πελοπόννησος ήθελον
κατακτηθή και οικισθή υπό ξένων βαρβάρων εθνών.» [Πηγή: «Ιστορία των Αθηνών», Gregorovius, τ. 1, σ. 89]
Το κενό πού δημιουργήθηκε κατά τον τρόπο αυτό στην
Πρεσβύτερη/Παλαιά Ρώμη , λόγω της μεταφοράς της πρωτευουσας, καλύφθηκε ως επί το πλείστον από λατινοφώνους και για τον
λόγο αυτό μετά την παρέλευση 50 ετών υποχρεώθηκε ο πάπας Δάμασος να εισαγάγει την λατινική στην λατρεία
της Παλαιάς Ρώμης.
H Ρωμηοσύνη, όμως, είναι μέχρι και σήμερα δίγλωσση.
Τούτο διότι τα βλάχικα είναι ουσιαστικά
νεολατινικά και τα αρβανίτικα είναι κατά 50% λατινικά και 25-30% ελληνικά. Πρό
ετών ήταν σύνηθισμένο φαινόμενο οι Ρωμηοί των Βαλκανίων να είναι δίγλωσσοι. Συνήθως
ως πρώτη γλώσσα επικρατούσαν τα Ελληνικά. Η μεγαλυτερη ομάδα επαναστατών του
1821 ήταν οι Αρβανίτες Ρωμηοί εκ των οποίων πολλοί ούτε καν γνώριζαν τα
ελληνικά. Ο Μπότσαρης, ο Τζαβέλλας και όλοι οι Σουλιώτες ήταν Αρβανίτες. Ήταν
Χριστιανοί δίγλωσσοι. Πολλοί δεν ήξεραν
Ελληνικά και μιλούσαν αποκλειστικά
αρβανίτικα., όπως π.χ. οι Σουλιώτες. Για περισσότερες πληροφορίες στο έγκυρο
βιβλίο της Βάσως Ψιμούλη, «Σούλι και Σουλιώτες», έκδοση Εθνικού Ιδρύματος
Ερευνών.
Πάντως και η λατινική γλώσσα, δεν θεωρείτο ξένη για τους αρχαίους Έλληνες. Ο ρήτορας
Κουιντιλιανός, νομίζει πως η «Αιολική» ελληνική διάλεκτος, είναι η πιο κοντινή
στην Λατινική. Επίσης, ο Διονύσιος ο Αλικαρνασευς, ο Ελληνας ιστορικός της
Ρωμαϊκής αρχαιολογίας γράφει:
«Η γλώσσα, η οποία ομιλείται απο τους Ρωμαίους, είναι ούτε τελείως ξένη
(βαρβαρη), ούτε τελείως Ελληνική. Είναι ένα μείγμα των δύο, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας είναι
Αιολική και το μόνο μειονέκτημα που έχουν απο την επιμειξία με άλλα έθνη
είναι οτι δεν προφέρουν όλους τους φθόγγους σωστά.» [Πηγή: H. J. Rose, A Handbook of Latin Literature , New York 1960 σελ 469]
Να πούμε, πως η συγχρονη γλωσσολογία, έχει
αποφανθεί πως η συγγένεια μεταξύ Ελληνικών και Λατινικών οφείλεται στην κοινή
τους Ινδοευρωπαϊκή ρίζα. Αυτή η συγγένεια φαίνεται καθαρότατα στον τρόπο κλίσης
της λέξεως «φέρω», ο οποίος είναι σχεδόν πανομοιότυπος στα Ελληνικά και τα
Λατινικά.
Τα γράμματα της λατινικής αλφαβήτου
περιέχονται στη γραφή γραμμική Β΄ της υστεροελλαδικής ή μυκηναϊκής εποχής (1600
– 1100 π.Χ.) Στην Πύλο βρέθηκαν πινακίδες γραμμικής Β΄ που ανάγονται στο 1200
π.Χ. Αυτές αποκρυπτογραφήθηκαν το 1952 από τον Άγγλο αρχιτέκτονα και γλωσσολόγο
Μάικλ Βέντρις (1922 – 1956). Η γραφή αυτή αποτελείται από 87 σύμβολα, κυρίως
συλλαβών. Η γραμμική Β΄ ανάγεται στους Αχαιούς που κατέβηκαν στην Ελλάδα
δημιουργώντας τον υστεροελλαδικό πολιτισμό και μετέδωσαν τη γραφή αυτή και σε
άλλα μέρη της Ελλάδος (Μυκήνες, Θήβα, Τίρυνθα, Αμύκλες, Ορχομενός, ακρόπολη του
Γλα στην Κωπαΐδα και Πύλος), καθώς και στην Κρήτη – όταν την κατέλαβαν, περίπου
το 1450 π.Χ.
Ρωμαίϊκο κύπελλο από επιχρυσωμένο άργυρο. Ανάμεσα
στις παραστάσεις που διακοσμούν το κύπελλο αυτό, περιλαμβάνεται δύο φορές η ανάληψη του Μ. Αλεξάνδρου, η μορφή του οποίου
χρησιμοποιήθηκε κατά καιρούς για να συμβολίσει
την οικουμενική εξουσία του Αυτοκράτορα της Ρωμανίας.12ος αιώνας. Ύψος : 9
εκ., διάμ: 13,8 εκ. Αγία Πετρούπολη (Ερμιτάζ. αρ. ευρ. ω72).
[
Περιοδικό Αρχαιολογίας - Ιστορίας των πολιτισμών,τεύχος 34, άρθρο «Ωρες
Βυζαντίου, Αθήνα - Θεσσαλονίκη - Μυστράς, Αύγουστος 2001 - Ιανουάριος 2002»,
Σταυρούλα Μασουρίδη, Αρχαιολόγος, σελίδα 21]
Στη γραμμική Β΄ υπάρχουν ήδη τα γράμματα που χρησιμοποίησαν οι
(Ελληνικής καταγωγής) Λατίνοι. Αυτό, σύμφωνα με τις έρευνες, μπορούμε να το
δούμε στις λέξεις Wάναξ / qa-si-re-u (δηλ βασιλιάς) και EΛAWON (σημαίνει:
λάδι). Τα υπόλοιπα γράμματα της λατινικής αλφαβήτου είναι κοινά με τα
αντίστοιχα ελληνικά, ακόμα και τα γράμματα S (ως κεφαλαίο το έγραφαν έτσι οι
αρχαίοι Έλληνες), L και V, όπως έχουν διασωθεί σε επιγραφές, παπύρους,
περγαμηνές, πινακίδες και γράμματα χαραγμένα σε αγγεία.