Η Επιστολή του αγίου Ιακώβου και οι αδικίες εις βάρος των φτωχών

Μια περίληψη τής επιστολής Ιακώβου

Τού Μιχαήλ Χούλη Θεολόγου

«Καθολικές», «Επιστολές της Εκκλησίας» (όπως λέγονται στην Γερμανία) ή «Γενικές Επιστολές» (όπως κάποιοι τις αποκαλούν στην Αγγλία) ονομάζονται επτά επιστολές στην Καινή Διαθήκη (Κ.Δ.) που απευθύνονται στην καθολική (Οικουμενική) Εκκλησία (συνολικά δηλαδή στους πιστούς) και φέρουν το όνομα του συγγραφέα τους και όχι το όνομα των παραληπτών (όπως συμβαίνει στις υπόλοιπες επιστολές της Κ.Δ.). Αυτές είναι: Η επιστολή του Ιακώβου, Α΄ και Β΄ Πέτρου, Α΄, Β΄ και Γ΄ Ιωάννου και η επιστολή Ιούδα (όχι του προδότη). Από την πρώτη έκδοση του Έρασμου και μετά (1516) –αν και μαρτυρούνται από τον Κανόνα ήδη του Μουρατόρι- επικράτησε να τοποθετούνται όλες μαζί μετά την προς Εβραίους επιστολή του απ. Παύλου. Σε πολλά πάντως αρχαία χειρόγραφα τοποθετούνται αμέσως μετά τις «Πράξεις των αποστόλων», επειδή προέρχονται από τους άμεσους μαθητές και αδελφούς του Χριστού.

Η πρώτη από τις καθολικές επιστολές φέρει το όνομα του Ιακώβου, αδελφού του Κυρίου (το πιθανότερο από προηγούμενο γάμο του Ιωσήφ), ο οποίος πίστεψε αφού αναστήθηκε ο Ιησούς, και μάλιστα αυτοχαρακτηρίζεται από ταπείνωση ως «Ιησού Χριστού δούλος». Ο απ. Παύλος στην Α΄ προς Κορινθίους επιστολή του αναφέρεται στην εμφάνιση του αναστημένου Χριστού στον Ιάκωβο (15,7), ενώ τον ονομάζει «στύλο» της Εκκλησίας (όπως και ήταν άλλωστε μαζί με τον απ. Πέτρο και τον Ιωάννη), διότι ανέλαβε σημαντικό ρόλο στην εδραίωση της πρώτης αποστολικής εκκλησίας των Ιεροσολύμων (βλ. και Πράξεις 15, 6-29• Γαλάτες 2,9). Από τον ιστορικό Ευσέβιο μαθαίνουμε ότι ο «δίκαιος», όπως επίσης ονομαζόταν, Ιάκωβος υπήρξε άνθρωπος της προσευχής και της δικαιοσύνης, πολύ ολιγαρκής στην ενδυμασία και την τροφή του, ενώ τα γόνατά του είχαν ιδιαίτερα σκληρύνει επειδή συνεχώς προσευχόταν γονατιστός υπέρ του λαού. Μαρτύρησε με λιθοβολισμό από τους Ιουδαίους το 62 μ.Χ., όπως καταγράφει ο ιστορικός Ιώσηπος και ο Ευσέβιος στην εκκλησιαστική του ιστορία.

Η επιστολή είναι φιλολογικά πολύ αξιόλογη, με πλούσια λογοτεχνικά σχήματα και άπαξ λεγόμενες λέξεις στην καθ’ όλου ελληνική γραμματεία. Δεν αποκλείεται να πρόκειται για ομιλία εκφωνηθείσα μεταξύ του 40-50 μ.Χ. προς Ιεροσολυμιτικό ακροατήριο με παρηγορητικό και συμβουλευτικό περιεχόμενο (οι αποδέκτες καταπιέζονταν και διώκονταν από πλούσιους γαιοκτήμονες και εργοδότες), τους οποίους καταπιεσμένους ο αδελφόθεος Ιάκωβος στηρίζει στην πίστη και περιγράφει το τέλος των σκληρών πλουσίων. Φαίνεται ότι, η αρχικά στα αραμαϊκά γραφείσα αυτή επιστολή, μεταφράστηκε μετέπειτα από ελληνιστή χριστιανό σε πολύ καλή ελληνική γλώσσα, αφού πρώτα «κοιμήθηκε» ο αρχιερέας Ιάκωβος. Το ύφος της επιστολής είναι επηρεασμένο έντονα από τους προφήτες της Π.Δ., το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο και την Επί του Όρους Ομιλία (Μτθ. 5-7) του Κυρίου [βλ. Ιω. Καραβιδόπουλου, «Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη», εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλ. 1998, σελ. 416-425]. Ο απ. Ιάκωβος τιμάται από την Λουθηρανική, την Επισκοπελιανή, την Καθολική και την Ορθόδοξη Εκκλησία (στις 23 Οκτωβρίου και τις 26 Δεκεμβρίου).

Θεολογία της Επιστολής Ιακώβου και προειδοποιήσεις κατά των αδίκων

Μέσα από τη δοκιμασία της πίστεως γεννιέται η υπομονή, που πρέπει να κρατήσει ως το τέλος για να είναι κανείς τελειοποιημένος. Ο Θεός χορηγεί τη σοφία, χωρίς να περιφρονεί κανέναν, αν βέβαια ζητηθεί με πίστη και χωρίς αμφιβολίες. Τον φτωχό και άσημο ο Θεός θα εξυψώσει. Ο πλούσιος να είναι ταπεινός γιατί θα μαραθεί σαν λουλούδι. Όπως ο λίβας ξεραίνει το χορτάρι, έτσι θα αφανιστεί και ο σκληρός πλούσιος και οι επιχειρήσεις του. Οι δοκιμασίες οδηγούν στο άνω βραβείο. Ο Θεός δεν βάζει σε πειρασμό κανέναν, αλλά πειραζόμαστε όλοι από τις δικές μας επιθυμίες. Η επιθυμία είναι που συλλαμβάνει το κακό και γεννάει την αμαρτία, η δε αμαρτία όταν ολοκληρωθεί φέρνει το θάνατο. Κάθε τέλειο δώρο έρχεται από ψηλά, από το δημιουργό Θεό. Εκείνος ως Πατέρας, μας οδήγησε στην αλήθεια.

Κάθε άνθρωπος πρέπει να μην βιάζεται να μιλάει και να οργίζεται, αλλά να είναι πρόθυμος στο να ακούει. Διότι ο οργισμένος άνθρωπος δεν πράττει το δίκαιο και το σωστό, όπως θέλει ο Θεός. Ας διώξουμε λοιπόν κάθε κακία από μέσα μας και ας δεχθούμε με ταπεινοφροσύνη το λόγο της χάριτος, που φύτεψε μέσα μας ο Θεός. Όποιος ακούει το λόγο του Θεού και δεν τον εφαρμόζει μοιάζει με εκείνον που βλέπει τον εαυτόν του σε καθρέπτη. τον βλέπει και φεύγοντας ξεχνάει πώς ήταν. Όποιος όμως εφαρμόζει το λόγο του Θεού (τις εντολές του Χριστού), αυτός θα είναι μακάριος. Δεν έχει περιεχόμενο η θρησκεία κάποιου αν αυτός δεν βάζει χαλινάρι στο στόμα του. Θρησκεία καθαρή και αμόλυντη είναι να συμπαραστεκόμαστε στα ορφανά και τις χήρες όταν υποφέρουν και να διατηρείται κανείς σώφρων από τις αμαρτίες του κόσμου.

Αν δίνουμε σημασία και πρωτοκαθεδρίες μόνο στους καλοντυμένους και στους έχοντες χρυσά δακτυλίδια και τη δεύτερη θέση στους φτωχούς και άσημους, τότε μεροληπτούμε και κάνουμε κακές σκέψεις. Όμως ο Θεός διάλεξε τους φτωχούς να γίνουν πλούσιοι στην πίστη και να κληρονομήσουν τη βασιλεία του. Πολλοί εξευτελίζουν τους φτωχούς, αν και οι πλούσιοι είναι αυτοί που καταδυναστεύουν το λαό. «Να αγαπάς τον πλησίον σου όπως τον εαυτόν σου», λέει η Γραφή. Όποιος μεροληπτεί όμως και παραβεί έστω και μία εντολή, είναι παραβάτης όλου του νόμου. Γιατί, αυτός που είπε «μη μοιχεύσεις», είπε και να «μην φονεύσεις». Κάποιος που δεν φονεύει π.χ., αλλά μοιχεύει, είναι παραβάτης όλου του νόμου. Στην τελική κρίση πάντως είναι βέβαιο ότι δεν θα υπάρξει έλεος σε εκείνους που δεν έδειξαν ευσπλαχνία. Δεν υπάρχει όφελος αν κάποιος λέει ότι έχει πίστη, αλλά δεν την αποδεικνύει με έργα. Σε όσους δεν έχουν να φάνε και να ντυθούν, αν μόνο με λόγια τους προπέμψεις, ποιο το όφελος; Η πίστη καταντά έτσι νεκρή! Πίστη και έργα μαζί, είναι που δικαιώνουν τον άνθρωπο.

Βάζοντας χαλινάρι στο στόμα των αλόγων τα κάνουμε να πειθαρχούν. Το τιμόνι επίσης οδηγεί όπου θέλει το πλοίο, ακόμα και σε δυνατή καταιγίδα. Η γλώσσα όμως, που είναι σαν τη φωτιά, είναι ένας ολόκληρος κόσμος αδικίας. Όλα τα θηρία τα δάμασε ο άνθρωπος, τη γλώσσα του αντίθετα δεν μπορεί να δαμάσει. Μ’ αυτήν ευλογούμε και μ’ αυτήν καταριόμαστε. Είναι όμως διαστροφή κάτι τέτοιο, αφού η ίδια πηγή δεν βγάζει γλυκό και πικρό νερό μαζί, ούτε η συκιά κάνει ελιές και το αμπέλι σύκα.

Όποιος έχει φθόνο μέσα του και έριδα, έχει και δαιμονική σοφία. Εκεί υπάρχει κακό και αναστάτωση. Η ουράνια σοφία είναι όμως ειρηνική, ευσπλαχνική, αγαθή, ειλικρινής. Οι πόλεμοι και οι διαμάχες προέρχονται από τα πάθη που μάχονται μέσα μας. Για να αποκτήσει κάποιος αυτό που επιθυμεί μισεί και φονεύει. Αν ζητηθεί όμως από το Θεό, όχι για ικανοποίηση των παθών, θα δοθεί. Εχθροί του Θεού είναι οι φίλοι του κόσμου (των κακών ροπών). Ο Θεός εναντιώνεται στους υπερήφανους, ενώ δίνει τη χάρη του στους ταπεινούς. Ο ταπεινός εξυψώνεται. Όποιος κακολογεί και κρίνει τον αδελφό του κακολογεί τον ίδιο τον θείο νόμο.

Η ζωή είναι σαν τον ατμό που σε λίγο εξαφανίζεται. Έτσι πρέπει να νοιώθουν και οι έμποροι και οι επιχειρηματίες. Πρώτος στα σχέδιά μας πρέπει να μπαίνει ο Θεός, διότι αν εκείνος θέλει θα ζήσουμε. Η καύχηση και η αλαζονεία είναι πτώση. Επίσης, εκείνος που ξέρει ποιο είναι το καλό και δεν το κάνει, αμαρτάνει.

Οι πλούσιοι να κλάψουν γοερά για τα βάσανά τους, που σε λίγο έρχονται. Ο πλούτος σαπίζει και ο σκόρος τον τρώει. Το χρυσάφι και το ασήμι κατασκούριασαν και η σκουριά είναι μαρτυρία εναντίον τους, που θα καταφάει τις σάρκες τους σαν από φωτιά. Ενώ πλησιάζει η κρίση τους, εκείνοι μαζεύουν θησαυρούς. Ο μισθός των εργατών που τον στερήθηκαν κραυγάζει εναντίον τους και φτάνει ως τα αυτιά του παντοδύναμου Κυρίου. Οι πλούσιοι σπατάλησαν και πάχυναν σαν τα ζώα που πάνε για σφάξιμο. Καταδιώκουν και φονεύουν τους αθώους, οι οποίοι δεν έχουν τη δύναμη να προβάλουν αντίσταση. Πάρτε θάρρος, αδελφοί! Ο Κριτής στέκεται κοντά στην πόρτα. Ο Ιώβ βραβεύτηκε με την υπομονή του. Ο Θεός είναι γεμάτος ευσπλαχνία και έλεος.

Το «ναι» των πιστών να είναι ναι και το «όχι» να είναι όχι, χωρίς να ορκιζόμαστε. Ο ευρισκόμενος σε δύσκολη θέση να προσεύχεται. Ο χαρούμενος να υμνεί το Θεό. Οι άρρωστοι να προσκαλούν τους πρεσβυτέρους της Εκκλησίας για να τους αλείβουν με άγιο λάδι (Ευχέλαιο), επικαλούμενοι το όνομα του Κυρίου. Και η προσευχή που γίνεται με πίστη θα σώσει τους ασθενείς. Ο Κύριος θα τους κάνει καλά. Και όποιος έχει αμαρτίες θα του συγχωρηθούν. Οι πιστοί θα πρέπει να εξομολογούνται και να προσεύχονται για να θεραπεύονται. Η παράκληση του δικαίου έχει μεγάλη δύναμη και αποτελεσματικότητα. Έτσι και ο προφήτης Ηλίας προσευχήθηκε και θεραπεύτηκε η παρατεταμένη ανομβρία.

Τέλος, αν κάποιος ξεστρατίσει από την αλήθεια και κάποιος άλλος τον επαναφέρει, πρέπει να ξέρουμε ότι αυτός που επανέφερε έναν αμαρτωλό από τον πλανεμένο δρόμο του θα σώσει μια ψυχή από το θάνατο και θα την απαλλάξει από πλήθος αμαρτιών.