Το ακόλουθο απόσπασμα, εξετάζει το μικρό χρονικό διάστημα από την εποχή τού ιστορικού Χριστού, ως την καταγραφή τής ζωής Του, και το βρίσκει τόσο μικρό, που δεν αφήνει περιθώρια στους υποτιθέμενους "μυθικιστές", να υποθέσουν ότι διηγείται μύθους, που συσσωρεύθηκαν με το πέρασμα τού χρόνου. Επειδή θα χρειαζόταν πολλαπλάσιος χρόνος για να αναπτυχθούν αυτοί οι υποτιθέμενοι μύθοι.

Η μυθική υπόθεσις προσκρούει αδυσωπήτως εις την ανεπάρκειαν του χρόνου, ο οποίος διατίθεται δια τον σχηματισμόν του κατά Strauss Χριστιανικού μύθου. Δεδομένου, ότι και τα εκ των επιστολών του Παύλου εκπηγάζοντα τεκμήρια επιβεβαιούσι την περί του Ιησού αφήγησιν των ευαγγελίων, αυτός ο Strauss ευρέθη ηναγκασμένος να ομολογήση, ότι «κατά το χρονικόν διάστημα των υπερτριάκοντα ετών, άτινα διέρρευσαν μεταξύ του θανάτου του Ιησού Χριστού και της καταστροφής των Ιεροσολύμων, το μεγαλύτερον μέρος των ευαγγελικών διηγήσεων πρέπει να είχε μορφωθη»^[51].

Αλλά, καθώς πολύ δικαίως παρατηρεί ο Hettinger, είς σχηματισμός μυθικός είναι το αποτέλεσμα αιτίας, ήτις επενεργεί επί μακρόν, ανεπαισθήτως και δια μέσου πολλών γενεών. Η εποποιία του Ομήρου συνετάχθη διακόσια όλα έτη μετά την πτώσιν της Τροίας^[52]. Προσθέτει δε και ο Holtzmann, ότι «δια να κυκλοφορήσωσι και γίνωσι δεκταί γενικώς τοιαύται αφηγήσεις, θα έπρεπεν, εάν όντως αύται ήσαν επινοήσεις, να διαρρεύσουν τόσαι δεκάδες ετών, όσα διέρρευσαν έτη μεταξύ της ζωής του Ιησού και της συγγραφής των ευαγγελίων μας»^[53]. Δηλαδή ο Holtzmann υπολογίζει, ότι θα εχρειάζετο χρονικόν διάστημα τριακοσίων περίπου ετών δια να μορφωθή και επικρατήση ο μύθος των ευαγγελικών αφηγήσεων. Μη λησμονώμεν δε, ότι ο Holtzmann, χρηματίσας αρχηγός τών οπαδών της ελευθέρας σκέψεως εν τω δουκάτω της Βάδης, δεν δύναται να κατηγορηθή ως μεροληπτών υπέρ των ευαγγελίων μας.

Η ανωτέρω λοιπόν ομολογία του Strauss είναι εντελώς ασυμβίβαστος προς την υπόθεσιν αυτού και επαρκεί μόνη δια να εξαγγείλη την καταδίκην ταύτης. Ότι τούτο είναι αληθές, αποδεικνύεται από το ότι προκειμένου περί του χρόνου της δημοσιεύσεως των ευαγγελίων ο Strauss τοποθετεί αυτήν εις τον β' αιώνα, επειδή ησθάνετο ότι το σύστημά του θα υφίστατο θανάσιμον πλήγμα, εάν απεδεικνύετο, ότι τα ευαγγέλια είναι έργα του πρώτου αιώνος. «Το επιχείρημα αυτό, λέγει ο ίδιος, θα ήτο πράγματι οριστικόν, εάν ήτο αποδεδειγμένον ότι η ευαγγελική ιστορία εγράφη υπό αυτοπτών ή τουλάχιστον υπό ανθρώπων εγγύς προς τα γεγονότα. Διότι, μολονότι ηδύναντο να παρεισδύσωσι πλάναι και δια μέσου αυτοπτών ακόμη και συνεπώς να συντελεσθώσι ψευδείς αφηγήσεις, ουχ ήττον το ενδεχόμενον πλανών μη προμεμελετημένων περιορίζεται εις πολύ στενώτερα όρια παρ' όσον όταν ο αφηγούμενος, κεχωρισμένος των γεγονότων δια μακρού παρεμπίπτοντος χρονικού διαστήματος, είναι ηναγκασμένος να λαμβάνη τας πληροφορίας του από του στόματος άλλων^[54]. Πράγματι ανεξαρτήτως του ότι, ίνα αι υποθέσεις και επινοήσεις προσλάβωσι σάρκα, έχουσιν ανάγκην χρονικού τίνος διαστήματος κατά το μάλλον και ήττον μακρού, η εξέλεγξις αφηγήσεων καθοριζουσών, ως ήδη είπομεν, ονόματα προσώπων συνδεομένων προς τα εξιστορούμενα γεγονότα (πενθερά Πέτρου, Ιάειρος, Λάζαρος, Μάρθα, Μαρία, εκατόνταρχος Καπερναούμ, Ζακχαίος) και ονόματα πόλεων (Καπερναούμ, Ναΐν, Βηθανία, Βηθανία εγγύς Ιορδάνου, Αινών εγγύς Σαλείμ) καθίστατο ευχερεστάτη και τοσούτω μάλλον, όσω κατά μεν τον απολογητήν Κοδράτον ασθενείς θεραπευθέντες υπό του Κυρίου έζων ακόμη εις τας αρχάς του δευτέρου αιώνος, κατά δε τον Ηγήσιππον^[55] κατά τον αυτόν χρόνον συνήντων εις τα Iεροσόλυμα μαθητάς τινας, οίτινες είχον ακούσει την σαρκωθείσαν θείαν Σοφίαν δια των ιδίων ώτων. Πολύ περισσότερον, όταν συνεγράφησαν και εδημοσιεύθησαν τα ευαγγέλια, τοιαύτα πρόσωπα θα έζων πολυπληθέστερα, η παρουσία δ' αυτών καθίστα σοβαρόν εμπόδιον εις την δημιουργίαν μύθων και συναξαρίων.

Σημειώσεις

51. Τόμ. I § XΙΙΙ, trad. Littré, σελ. 83.

52. Ένθ’ ανωτ. σελ. 255.

53. Die synoptischen Evangelien, σελ. 504.

54. Vie dé Jésus, μετάφρ. E. Littré I σελ. 74.

55. Ευσεβίου Εκκλ. Ιστορ. IV 3. Ωσαύτως Παπίου απόσπασμα εν Texte und Untersuchungen του Gebhardt—Harnack, τόμ. V σελ. 167-184. Ευσεβ. Εκκλ. Ιστ. ΙΙΙ, 32.