ΔΥΣΗ: Είμαστε πολύ πιο δυτικοί απ' όσο φανταζόμαστε ότι είμαστε. Το χειρότερο είναι ότι πιστεύουν ότι αυτό είναι αναγκαστικά κακό.

Είναι πολλά τα πράγματα που μπορεί κανείς να καταλογίσει στη Δύση. Από τον καταναλωτισμό και τον ιμπεριαλισμό, μέχρι τον εργαλειακό ορθολογισμό και την εμπορική υποκουλτούρα που σαρώνει τα πάντα. Αυτά όλα ίσως έχουν πηγή μια "στεγνή" λατινο-γερμανική ξεροκεφαλιά που δε σηκώνει αοριστίες και "περίπου", αλλά είναι απόλυτα σίγουρη για τον εαυτό της και άκρως "ορθο-λογιστική".

Υπάρχει φυσικά ο αντίλογος πως, ναι μεν τα έκανε όλα αυτά η Δύση, όμως η ίδια η Δύση τα αντελήφθη, αργά ή γρήγορα και τα κατέκρινε (π.χ. κατέκρινε το ρατσισμό, την αποικιοκρατία κτλ), ακριβώς επειδή μόνο η Δύση, κι όχι οι άλλοι πολιτισμοί, έχει ισχυρή την αίσθηση της ανάγκης της ορθολογικής κριτικής των πάντων, άρα και των ίδιων των πράξεών της. Αυτό είναι σωστό μεν, αλλά ως ένα σημείο. Δηλαδή, είναι γεγονός πως μόνο η Δύση ανέπτυξε σε τόσο μεγάλο βαθμό την κριτική της ικανότητα, την ικανότητα να αναθεωρεί, την ετοιμότητα να αλλάζει. Σε αυτή την κοσμοθεωρία, τα πάντα υπόκεινται στον κριτικό έλεγχο της λογικής. Και αυτό είναι κάτι το πάρα πολύ θετικό, που πρέπει να πάρουμε από τη Δύση.

Όμως, αφού και γενικώς έχουν κατακριθεί από κάποιους δυτικούς όλα τα παραπάνω κακά, γιατί η Δύση εξακολουθεί, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, να κάνει τα ίδια; Δεν είναι ακόμα χειρότερο όταν κατανοείς πως έκανες λάθος, αλλά το ξανακάνεις; Κι αν αυτό οφείλεται στο ότι λίγοι μόνο από τους δυτικούς (δηλαδή οι βαθύτερες, συνολικές αιτίες των λαθών της Δύσης δεν έχουν συνειδητοποιηθει από όλους τους δυτικούς, αλλά από μικρό ποσοστό του δυτικού κόσμου, κάποιους διανοούμενους) έχουν αναγνωρίσει - μέσω του δυτικού κριτικού τρόπου - τα λάθη στην κοσμο-θεωρία & κοσμο-αντίληψη της Δύσης, τότε δε σημαίνει αυτό πως η κυρίαρχη νοοτροπία στη Δύση παραμένει η ίδια, ανεξαρτήτως της κριτικής και ορθολογιστικής νοοτροπίας της; Δηλαδή, δε σημαίνει πως όλη αυτή η κριτική, στην πραγματικότητα δεν επηρέασε τις πρακτικές και τη συμπεριφορά της Δύσης;

Το ζήτημα όμως δεν είναι αυτό. Είναι ότι δεν μπορούμε τόσο επιπόλαια, ελληνοκεντρικά ή ελληνορθόδοξα, να απορρίψουμε τη Δύση, γιατί δεν έχουμε πού να πάμε, και τι να κάνουμε χωρίς την τεχνολογία της, χωρίς την κουλτούρα της. Δεν μπορούμε να πάμε σε καμία ανύπαρκτη εδώ και 500 χρόνια καθ' ημάς Ανατολή, σε καμία ανύπαρκτη εδώ και 1400 χρόνια ελληνορωμαϊκή/ελληνιστική ανατολική Μεσόγειο, σε κανένα ανύπαρκτο εδώ και 800 χρόνια πανορθόδοξο βαλκανικό πανηγύρι και σε καμιά τάχατες αμόλυντη κι δήθεν ανώτερη κλασσική αρχαιότητα. Και φυσικά, δεν θέλουμε να πάμε μαζί με τους "λαούς": του Ιράκ, του Αφγανιστάν και πάει λέγοντας. Γιατί, ό,τι απέμεινε από όλα τα ελληνικά αυτά παρελθόντα υπάρχει μόνο σε μάς, στο κρατίδιό μας, εξαφανίστηκε από όλες τις άλλες περιοχές και κουλτούρες όπου ψάχνουμε να πάμε για να ξεφύγουμε από τη Δύση, και δεν μας αρκεί για να ζήσουμε σαν άνθρωποι του 2004 (που  γράφθηκε αυτό το άρθρο) κι όχι του 1800. Τη στιγμή που οι διπλανοί μας, πρώην συμπολίτες της παλιάς εκείνης Ρωμανίας, εξισλαμισμένοι και μη, κάνουν σα παλαβοί για μια δυτική άνεση που θα κάνει τη ζωή πιο ανθρώπινη, είναι θράσος των ελληνοκεντρικών και των ελληνορθόδοξων να μιλάνε με χλευασμό για ό,τι αυτοί κατέχουν και δεν το εκτιμούν.

Αλλά δεν είναι μόνο αυτά. Δε καταλαβαίνουν τι θα πει, για πρώτη φορά στην ιστορία να μη διώκεσαι για τη θρησκεία σου, να μπορείς να έχεις αντίθετη άποψη. Για πρώτη φορά στην ιστορία να μην εξευτελίζονται σαν να ήταν ζώα από τις οικογένειές τους οι γυναίκες. Αυτά τα θεωρούν παρακμή κι από πάνω, ένδειξη ηθικής σαπίλας.

Δυστυχώς, πολλοί κρύβονται πίσω από την απατηλή θεωρία περί Ελληνικής Δύσης. Η θεωρία αυτή πάνω-κάτω είναι γνωστή και διδάσκεται και στα σχολεία: η Δύση, η Αναγέννηση, η μελέτη των αρχαίων κειμένων, ο δυτικός πολιτισμός είναι ελληνικός στις βάσεις του. Αυτά όλα είναι τόσο απλοϊκά, που αν τα εξέταζαν καλλίτερα, θα έβρισκαν χίλιες δυο διαφορές. Καταρχήν η ερμηνεία των αρχαίων κειμένων έγινε μέσω της ήδη υπάρχουσας δυτικής πνευματικής προϊστορίας και μέσω των πνευματικών αναγκών και πολιτικών επιδιώξεων της Δύσης. Μόνο και μόνο η διαφορά μεταξύ των Ολυμπιακών Παιχνιδιών-Olympic GAMES (Κάτι σαν Παιχνίδια Δίχως Σύνορα) και των Ολυμπιακών ΑΓΩΝΩΝ είναι ίσως αρκετή. Το cogito ergo sum ποτέ δεν θα μπορούσε να το διανοηθεί κάποιος αρχαίος -ούτε καν ορθολογιστής-. Δεν υπάρχει ζήτημα υποκειμενικότητας-αντικειμενικότητας για τον αρχαίο, ενώ για τον δυτικό υπάρχει. Ο ορθός λόγος της Δύσης είναι κάτι το εργαλειακό που έχει τη θέση του θεού, ενώ για τον Ηράκλειτο ήταν κοινός και συμπαντικός, ένα είδος παγκόσμιας αρμονίας και λογικής. Η δυτική δημοκρατία είναι έμμεση κι όχι άμεση. Το ότι μελετάν τα ίδια κείμενα δεν σημαίνει ότι βγάζουν τα ίδια συμπεράσματα με τους αρχαίους.

Για να κυριαρχήσει, είχε κάποια καλά η Δύση. Όχι μόνο επειδή κυριάρχησε, αλλά και επειδή τα κρίνω καθεαυτά σωστά. Και αυτά θέλω να δω ποιά είναι για να ξεχωρίσω τα καλά από τα άσχημα. Τι πρέπει να πάρουμε τελικά από τους λαούς αυτούς; Το σίγουρο είναι πως παίρνουμε ό,τι χειρότερο έχουν να προσφέρουν και δεν παίρνουμε τα καλύτερά των Δυτικών. Παίρνουμε όλη την π.χ. υποκουλτούρα τους, αλλά τα ουσιαστικά πράγματα που κάνουν τη συμβίωση ευκολότερη, τα αγνοούμε ή τα αποδεχόμαστε επιφανειακά. Παίρνουμε την coca-cola και τα ουίσκια, την ηλεκτρική σαβούρα του rock και του rave, τα fast-food, και τη βία των ταινιών του Holywood, αλλά όταν πρόκειται για τις κατακτήσεις του Διαφωτισμού στο ζήτημα π.χ. της ελευθερίας του λόγου, της πολιτικής ισότητας κτλ, αδιαφορούμε ή προσπερνάμε αδιάφορα. Νομίζω πως ο κύριος λόγος που αποδεχόμαστε ορισμένες αρχές του Διαφωτισμού (γιατί ούτε όλες τις δεχόμαστε πρακτικά, ούτε πιστεύω πως όλη η μεταφυσική φιλοσοφία του είναι σωστή, ούτε εννοώ πως απορρίπτουμε ό,τι δεν είναι σωστό. Το αντίθετο μάλλον) είναι το ότι η Δύση κυριάρχησε οικονομικά και πολιτικά με αποτέλεσμα να διαδίδει πιο εύκολα τον πολιτισμό της. Εντελώς κατά τύχη δηλαδή. Αν π.χ. κυριαρχούσε η Ιαπωνία και η Ν.Α. Ασία, θα είχαμε έλληνες σαμουράι, αντί για έλληνες ροκάδες.

Συνοπτικά, πρέπει να πάρουμε από τη Δύση τα ανθρώπινα δικαιώματα, την οργάνωση (αν δε θέλουμε να είμαστε αιωνίως τσαπατσούληδες), την τεχνογνωσία (αν δε θέλουμε να πάμε στον τρίτο κόσμο ή να κατακτηθούμε από άλλα κράτη), και τον στοιχειώδη κριτικό ορθολογισμό που μας αποτρέπει από το να δεχόμαστε τα πράγματα όπως είναι απλώς επειδή έτυχε να είναι έτσι. Και προπαντός πρέπει να ξεφύγουμε τόσο από την αντίληψη των φιλοδυτικών-δυτικιστών ελλήνων, οι οποίοι εκστασιάζονται με κάθε τι δυτικό ή μοντέρνο, όσο και από την αντίληψη των αντιδυτικών ορθόδοξων που δαιμονοποιούν κάθε τι δυτικό.

ΔΥΣΗ-ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ: η Δύση είναι η πρώτη στην ιστορία εποχή που μπόρεσε να αρνηθεί το δικό της άμεσο παρελθόν, της γοτθικής και λατινικής μεσαιωνικής κουλτούρας, και να ανατρέξει σε ένα παρελθόν 15 αιώνων πίσω, σε μία παράδοση (την αρχαία ελληνική) που από την ίδια της την ουσία δεν ήταν δυνατό να βγει (η αρχαία παράδοση αυτή) έξω από τα στενά όρια (με την έννοια ότι λίγοι θα κάθονταν να διαβάσουν αρχαία κείμενα) της "ουμανιστικής παιδείας". Γι αυτό και ενώ πριν, στη λατινο-γοτθική εποχή ο λαός, "η μαζική ψυχή", ήταν ο δημιουργός και αποδέκτης των πολιτισμικών αξιών, μετά, εκεί γύρω στον 14ο-16ο αιώνα, οι αξίες της κοινωνίας αυτής ήρθαν από ένα παρελθόν παντελώς άσχετο με την ζωντανή παράδοση και εμπειρία των δυτικών λαών αυτών, οι οποίοι έμειναν παθητικοί αποδέκτες πλέον.

ΔΥΣΗ-ΑΝΑΤΟΛΗ: βλέπω πολλή ζωντάνια, πολλή δραστηριότητα στη Δύση, πολλή θέληση για ελευθερία, πολλή ελευθερία. Αυτά μ' αρέσουν. Βλέπω όμως άγνοια, μαθητευόμενους μάγους, δίχως πείρα, δίχως συναίσθηση της σημασίας των πειραμάτων τους. Βλέπω πολλή συσσωρευμένη σοφία, και την εκ σοφίας προερχόμενη νηφαλιότητα και ηρεμία, στην Ανατολή. Αυτά μ' αρέσουν. Βλέπω όμως και κούραση, αδιαφορία, υποδούλωση στον πρώτο τυχόντα. Τα καλλίτερα και των δυο πρέπει να συνδυαστούν.

ΔΥΣΗ-ΑΛΛΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ: Η Δύση βρίσκεται σε αδιέξοδο όταν συγκρίνει τον δικό της πολιτισμό με τους άλλους. Καταλήγει σε αντιφάσεις και να γιατί: από τη μια θεωρεί πως ο πολιτισμός της είναι ανώτερος από τους υπόλοιπους επειδή προστατεύει καλλίτερα το άτομο, π.χ. με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ελευθερίες και το δικαίωμα στην διαφορά και την έκφραση της διαφοράς αυτής, κι από την άλλη, αφενός θέλει να αποδέχεται όλους τους πολιτισμούς ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί να συμμορφώσει τους υπόλοιπους πολιτισμούς με τους δικούς της κανόνες, ενίοτε και δια της βίας, και όταν αυτοί δε συμμορφώνονται , τότε αυτή (η Δύση) ξεχνά τα περί του δικαιώματος στη διαφορά και δεν ενδιαφέρεται για την ισότητα μεταξύ των πολιτισμικών παραδόσεων.

Η ίδια της η αίσθηση πως είναι ανώτερη από τον άλλο κόσμο λόγω της ανεκτικότητάς της, την οδηγεί συχνά-πυκνά σε υποτίμηση των άλλων και σε αυτοθαυμασμό, λες και οι άλλοι πολιτισμοί μόνο να σφάζουν ήξεραν. Αυτή η αντίφαση (και "όλες οι κουλτούρες είναι σεβαστές και ίσες", και "ανώτερη κουλτούρα είναι αυτή που λέει πως όλοι είναι ίσοι, δηλαδή η δική μας") είναι αυτονόητη, και δε χρειάζεται να θητεύσει κανείς στο δυτικό ορθολογισμό ή λ.χ. στο Ισλάμ για να την δει. Κοινή λογική χρειάζεται.

ΔΥΣΗ-ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ: Η Δύση από την γενέθλιο ημέρα της (την εισβολή των γερμανικών λαών στο δυτικό τμήμα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, την καταστροφή του -άλωση της Ρώμης το 476 μ.Χ.-, και την ανακήρυξη του Καρλομάγνου ως αυτοκράτορα τα Χριστούγεννα του 800 μ.Χ.) πιστεύει στην ανωτερότητα των δικών της πολιτισμικών αξιών, καθώς και στο δικαίωμά της να επιβάλει τις αξίες αυτές στους άλλους πολιτισμούς.

Από τον 9ο ως τον 16ο αιώνα αυτές οι αξίες ήταν οι Λατινικές-Καθολικές, η φεουδαρχία κτλ., ενώ μετά τον 16ο αι. οι αξίες είναι εκκοσμικευμένες, δίχως να σταματήσει η πεποίθηση της Δύσης πως έχει το δικαίωμα να τις επιβάλει στους άλλους.

Από τον 16ο ως την αρχή του Α' παγκοσμίου οι Ευρωπαίοι ειλικρινά πίστευαν πως ο πολιτισμός και οι αξίες τους ήταν οι ανώτερες σε όλη την Ιστορία. Μετά τον Α' και τον Β' παγκόσμιο επικράτησε σκεπτικισμός για την οικουμενικότητα των αξιών της Δύσης ή για την νοηματοδότηση που η Δύση δίνει στον πολιτισμό (π.χ. για την ιδέα της "Προόδου"). Όταν όμως έγινε αυτό, ήδη ο δυτικός πολιτισμός είχε 'καταστρέψει' τους υπόλοιπους πολιτισμούς, (ή τους είχε θέσει στο περιθώριο) κάνοντάς τους μουσειακά αντικείμενα, και είχε επικρατήσει σε όλη τη Γη.

Μετά τη πτώση του κομμουνισμού (που ήταν κι αυτός δυτικός, αλλά ποτέ δεν έγινε η "κύρια δυτική ιδεολογία") ο σκεπτικισμός αυτός υποχώρησε, (βλέπε τις διακηρύξεις της Δύσης για το "Τέλος της Ιστορίας", το οποίο "Τέλος της Ιστορίας" δε σημαίνει πως θα τελειώσουν οι συγκρούσεις και οι πόλεμοι, αλλά πως πλέον ο μόνος δρόμος για την ανθρωπότητα είναι αυτός της ελεύθερης οικονομίας και της φιλελεύθερης αστικής δημοκρατίας. Φυσικά υπάρχει και η θεωρία της σύγκρουσης των πολιτισμών -οπότε δεν θα πρέπει η Δύση να νοιάζεται για την παγκοσμιοποίηση των αξιών της- , αλλά αυτή είναι ακόμα περιθωριακή) και η οικουμενικότητα των αξιών της Δύσης θεωρείται από τους δυτικούς ως αυτονόητη και επιβεβλημένη.

ΔΥΣΗΣ ΜΟΝΤΕΛΟ: Ο επικρατών τρόπος ζωής σήμερα είναι ο Δυτικός, της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και της ελεύθερης αγοράς, μια και ο άλλος δυτικός τρόπος, ο κομμουνισμός, απέτυχε. Δεδομένου όμως πως αν η ελεύθερη αγορά και ο δυτικός καταναλωτικός τρόπος ζωής επικρατήσουν σε όλο τον πλανήτη (π.χ. κι ο τελευταίος βεδουίνος ή ο κάτοικος της ζούγκλας του Αμαζονίου, να αποκτήσει αυτοκίνητο, και ψυγείο) θα είχαμε καταστροφή του περιβάλλοντος. Παρόλα αυτά, η Δύση έχει πείσει και τον τελευταίο φτωχό του υπόλοιπου κόσμου να επιθυμεί να ζήσει όπως αυτή, και να ακολουθήσει το παράδειγμά της. Αυτό όμως ούτε είναι δυνατόν, αλλά κι αν γινόταν θα είχαμε οικολογική καταστροφή. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει πως όταν ένας τρόπος ζωής και μια νοηματοδότηση του βίου (το κέρδος, οι δυτικές ανέσεις) αδυνατεί ή δεν πρέπει να επεκταθεί σε όλον τον πλανήτη, τότε ο τρόπος αυτός ζωής, ο δυτικός, έχει φτάσει σε αδιέξοδο, κι έχει αποτύχει ως συνολική-παγκόσμιας εμβέλειας πρόταση.