Είναι κοινοτοπία να πούμε ότι η σημερινή κοινωνία τού δυτικού κόσμου πάσχει. Η καταγραφή, για παράδειγμα, τής καθημερινότητάς της από τα δελτία ειδήσεων δείχνει ότι βρίσκεται σε μεγάλη ταραχή και ανασφάλεια, με τους πολέμους, τις τρομοκρατικές ενέργειες, την εγκληματικότητα, αλλά και την έκλυση τών ηθών, την απώλεια τών κριτηρίων τού καλού και τού φυσικού, η οποία προέρχεται από την αποκοίμηση τής συνείδησης πολλών μέσα σε φιλοσοφίες, όπως η woke. Δεν θα μείνουμε όμως στις γενικές διατυπώσεις για τα πάθη τού κόσμου μας. Θα επικεντρωθούμε σε ένα μόνο «ύπουλο πάθος», αρκετά διαδεδομένο, κυρίως στον δημόσιο λόγο· θα μιλήσουμε για την «πονηρία τής υποκρισίας».

Στην σημερινή, λοιπόν, κοινωνία τού δυτικού κόσμου, την ανοιχτή, την ασυμβίβαστη, την ελεύθερη, η υποκρισία είναι παρούσα και ρυθμίζει σε πολλούς τις συμπεριφορές τους και τις σχέσεις τους. Είναι περιττό, βέβαια, να πούμε ότι, παρά ταύτα, η υποκρισία, ως συμπεριφορά, απορρίπτεται μετά βδελυγμίας από όλους.

Συνήθως η υποκρισία παρουσιάζεται ως χαρακτηριστικό τών «θρησκευομένων». Γίνεται συχνά λόγος, κυρίως από τους επιρρεπείς στο πάθος τής κατάκρισης, για φαρισαϊσμό, ηθικισμό, ευσεβισμό κ.λ.π. Η υποκρισία είναι πράγματι ένας ισχυρός πειρασμός τών «θρησκευομένων», ο οποίος, αν δεν γίνη έγκαιρα αντιληπτός, η πονηρία του μπορεί να καταστήση τελείως άκαρπη την πνευματική ζωή ανθρώπων που επιθυμούν να ζήσουν αληθινά την εν Χριστώ ζωή.

Είναι όμως σκανδαλώδης μονομέρεια να περιορίζουμε την υποκρισία στους θρησκευομένους, διότι κατατρώει, δυστυχώς, την ζωή τού παρόντος κόσμου. Μπορεί να πη μάλιστα κανείς ότι στα κοσμικά περιβάλλοντα έχει καταστή επιστήμη, επιστήμη ωφελιμιστικής επικοινωνίας. Άλλωστε, ένα σύμπτωμα αυτής τής «επικοινωνιακής υποκρισίας» έγινε αφορμή για όσα διατυπώνονται σ’ αυτό το σημείωμα.

Να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι. Αρχικά, πολλοί πολιτικοί τού δυτικού κόσμου, ειδικά από το λεγόμενο Δημοκρατικό τόξο, υποστήριζαν την «woke» κουλτούρα ως το μέσο για την επίτευξη κοινωνικής δικαιοσύνης, υπερασπιζόμενοι τα δικαιώματα τών μειονοτήτων, τών γυναικών, τών ΛΟΑΤΚΙ+ κοινοτήτων και τών διαφόρων άλλων ομάδων. Ωστόσο, η αλλαγή στην διοίκηση τών ΗΠΑ και η αμφισβήτηση τής πολιτικής τάξης που πήγαινε να καθιερωθή, η οποία ανέτρεπε φυσικούς παραδοσιακούς θεσμούς, όπως η οικογένεια, αλλά εισέδυε διαβρωτικά ακόμη και σε Πανεπιστήμια, άλλαξε την ροή τών πραγμάτων. Έτσι, παρατηρείται αλλαγή τής στάσης πολλών απέναντι στην «woke» κουλτούρα. Αυτή η αλλαγή στάσης όμως δεν σημαίνει υποχρεωτικά αλλαγή απόψεων. Είναι μάλλον τρόπος διατήρησης τής πολιτικής επιρροής, με την προσαρμογή στις απαιτήσεις που έχει η πλειονότητα τού εκλογικού σώματος. Αυτή η στάση είναι φανερά υποκριτική.

Κάποιοι μιλούν καθαρά γι’ αυτήν την αλλαγή στάσης και τις αιτίες της, χωρίς να αλλάζουν τις απόψεις τους. Συγκεκριμένα, θιασώτης τής woke κουλτούρας θεωρεί «ιλαροτραγωδία τών αποστόλων τής πολιτικής ορθότητας, τού νεοφεμινισμού, τού woke κινήματος», το ότι «ξεκινώντας από ευγενείς προθέσεις, κατέληξαν πολύ σύντομα ζηλωτές. Χώρισαν τον κόσμο στους δικούς τους και στους άλλους. Στους οποίους άλλους άξιζε εξοστρακισμός... Το πιο αμετροεπές; Πίστεψαν ότι η ατζέντα τους απασχολεί το σύνολο τής κοινωνίας όσο και τους ίδιους» (Χρ. Χωμενίδης). Και σημειώνει: «Πανάρχαιο φαινόμενο τα κινήματα όταν δεν πιάνουν ρίζες στον λαό να εκφυλίζονται σε σέχτες. Σε μικρές πλην φανατικές αιρέσεις». Δεν πιάνουν ρίζες στον λαό γιατί δεν ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες του κι ας έχουν ανάμεσα στους πολλούς και κάποιους πολύ ωραίους και υψηλούς στόχους. Κλείνοντας το κείμενό του ρωτά: «Λυπάμαι για το διαφαινόμενο τέλος τού woke;» Στην απάντησή του βρίσκεται η εμμονή στην αντίφαση τής ιδεολογίας προς την αληθινή ζωή. Γράφει: «Ναι [λυπάμαι], και ας βρίσκω τους πιο διαπρύσιους οπαδούς του εχθροπαθείς, γραφικούς, ενίοτε και υποκριτές-καριερίστες». Το πρόβλημα όμως δεν είναι οι εχθροπαθείς διαπρύσιοι οπαδοί τής «πολιτικής ορθότητας», αλλά όλο το πλέγμα τών απόψεων που προβάλλεται ως «πολιτική ορθότητα».

Παρεκβατικά, λόγω Χριστουγέννων, αντλούμε ένα παράδειγμα υποκρισίας ηγέτη από την ιστορία τής Γεννήσεως τού Χριστού. Ο Ηρώδης, που βασίλευε στην Ιουδαία κατά τον χρόνο τής Γεννήσεως τού Χριστού, δηλαδή ο Μέγας, ήταν χαρακτηριστική περίπτωση υποκριτή. Γι’ αυτόν ο Ευαγγελιστής Ματθαίος γράφει: «Τότε ο Ηρώδης λάθρα καλέσας τους Μάγους...» και ο Θεοφύλακτος Βουλγαρίας παρατηρεί: «Λάθρα τούτους εκάλεσε δια τους Ιουδαίους. Υπώπτευε γαρ ότι οι Ιουδαίοι ίσως περί πολλού ποιήσονται το παιδίον, και φροντίσουσι τού σώσαι αυτό, ως μέλλον ελευθερώσαι αυτούς. Δια τούτο ουν λάθρα επιβουλεύει». Ετοιμάζεται για τον φόνο τού νεογέννητου Βασιλέως κρυφά από τους Ιουδαίους, για να μην αντιληφθούν εκείνοι τις προθέσεις του. Και αφού έμαθε από τους ιερείς ότι στην Βηθλεέμ θα γεννηθή «ο μέλλων λυτρούσθαι τον Ισραήλ» κι ακόμη εξακρίβωσε τον χρόνο που φάνηκε ο αστέρας στους Μάγους (δύο χρόνια έκαναν οδοιπορία καθοδηγούμενοι από τον αστέρα), τους είπε: «Πορευθέντες ακριβώς εξετάσατε περί τού παιδίου»· και παρατηρεί πάλι ο Θεοφύλακτος Βουλγαρίας: «Ουκ είπε περί τού βασιλέως αλλά περί τού παιδίου, ουδέ γαρ το όνομα ανέχεται, όθεν δεικνύει ότι μαίνεται κατ’ αυτού». Δεν ανέχεται να ονομάση τον νεογέννητο Χριστό Βασιλέα. «Μαίνεται κατ’ αυτού». Έχει μίσος και θυμό που μοιάζει με τρέλα. Όμως κρύβει τα συναισθήματα και τις προθέσεις του. Υποκρίνεται τον άδολο. Στέλνει τους Μάγους να εξετάσουν με ακρίβεια τα σχετικά με το «παιδίον» και βάζοντας ιλαρό προσωπείο στην ταραχή και το φθόνο του, τους λέει: «Επάν δε εύρητε απαγγείλατέ μοι όπως καγώ ελθών προσκυνήσω αυτώ». Κάλυψε τον φθόνο και την πρόθεση τού φόνου με την διάθεση να πάη κι αυτός δήθεν να το προσκυνήση. Και ο Ευαγγελιστής Ματθαίος γράφει: «Οι δε ακούσαντες τού βασιλέως επορεύθησαν». Και ο ιερός Θεοφύλακτος σχολιάζει: «Άδολοι γαρ όντες αυτοί ενόμιζον κακείνον αδόλως λέγειν». Η υποκρισία τού Ηρώδη ξεγέλασε τους σοφούς, αλλά άδολους Μάγους, γι’ αυτό κατόπιν Άγγελος Κυρίου τους προφύλαξε από την πονηρία τού Ηρώδη. Η υποκρισία τών έμπειρων στην πονηρία παραπλανά ακόμη και σοφούς.

Οι υποκριτές δεν βλέπουν μέσα τους. Παρατηρούν τους γύρω τους και μηχανεύονται τρόπους για να είναι αρεστοί από τους πολλούς, κυρίως στους ανθρώπους που τους ενδιαφέρουν, τους ψηφοφόρους ή το κοινωνικό ή ακόμη το εκκλησιαστικό τους περιβάλλον. Κατά κάποιον τρόπο κάνουν έναν διάλογο με όλους αυτούς, όπως στις αρχαίες τραγωδίες ο ηθοποιός με τον χορό. Από εκεί προέρχεται και η λέξη υποκριτής.

Στα σύγχρονα λεξικά η σημασία τής λέξης «υποκριτής» είναι αυτή που όλοι γνωρίζουμε· είναι «ο προσποιούμενος αισθήματα που δεν έχει» (Λεξικό Τεγόπουλου-Φυτράκη)· και «υποκρισία» είναι «η συμπεριφορά που χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια κάποιου να μην εμφανίσει τον πραγματικό εαυτό του και να παρουσιάσει μια ψεύτικη εικόνα για τις ιδέες, τα συναισθήματα και τις προθέσεις του» (Λεξικό Μπαμπινιώτη).

Τα λεξικά τής αρχαίας ελληνικής γλώσσας μάς δίνουν σαφέστερα τις σημασίες τού «υποκριτή» και «υποκρίνεσθαι». Στο Λεξικό Liddell-Scott «υπόκρισις» σημαίνει: «Ι ...απόκρισις, ΙΙ... το παριστάνειν τι επί τής σκηνής, η τέχνη τού επί τής σκηνής υποκριτού» και «υποκριτής» πρωταρχικά σημαίνει «ο αποκρινόμενος».

Στον Σουΐδα, ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά λεξικά τού 10ου μ.Χ. αιώνος, διαβάζουμε: «Υποκρίνεσθαι, το αποκρίνεσθαι οι παλαιοί. Και υποκριτής εντεύθεν ο αποκρινόμενος τω χορώ». Δηλαδή, η σημασία τού υποκρίνεσθαι στους παλαιούς συγγραφείς είναι το αποκρίνεσθαι και από αυτήν την σημασία προκύπτει η σημασία τής λέξης υποκριτής, η οποία σημαίνει αυτόν που αποκρίνεται στον χορό, δηλαδή τον ηθοποιό που αποκρίνεται σε όσα λέει ο χορός στις τραγωδίες.

Συνθέτοντας όλες αυτές τις σημασίες μέσα στο πλαίσιο τής σύγχρονης πραγματικότητας, μπορεί να ειπωθή ότι ο υποκριτής αποκρίνεται στον «χορό» τών ανθρώπων που θέλει να τον εκτιμούν. Διαλέγεται μαζί τους. Ακούει τις απόψεις τους, τα αιτήματά τους και αποκρίνεται έτσι, ώστε να είναι πάντα αρεστός, έστω και αν φαίνεται να υποστηρίζη απόψεις που έρχονται σε αντίθεση με αυτά που πριν από λίγο καιρό υποστήριζε. Δεν λέει αυτό που έχει μέσα του, «παρουσιάζει μια ψεύτικη εικόνα για τις ιδέες, τα συναισθήματα και τις προθέσεις του». Μπορεί να μην έχει το φονικό μίσος τού Ηρώδη, έχει όμως το άγχος του για την διατήρηση τής εξουσίας του.

Η αλλαγή στάσης πολλών απέναντι στην «woke» κουλτούρα, δεν σημαίνει ότι την έχουν αρνηθή ή απορρίψει. Απλώς βλέπουν ότι δεν την ευνοούν τώρα οι συνθήκες. Βλέποντας τα πράγματα μέσα στο πλαίσιο τής εκκλησιαστικής ζωής, πρέπει να επισημανθή ότι χρειάζεται αφύπνιση τού λαού σε σχέση με την υγεία και την ανακαινιστική δύναμη τής αποστολικής και πατερικής παραδόσεώς του, για να μπορεί να διαχειρίζεται με ασφάλεια την «αφύπνιση τής υποκρισίας», δηλαδή την θετική ανταπόκριση στις αρχές του από αυτούς που στην πραγματικότητα δεν τις πιστεύουν.