51. Ποια βιβλία με προσευχές συνιστάτε στους λαϊκούς και μοναχούς;

Για τους λαϊκούς συνιστώ τα συνηθισμένα βιβλία προσευχών, όπως το Ωρολόγιο και το ψαλτήρι.

Ενώ για τους μοναχούς συνιστώ το ψαλτήρι, το Ωρολόγιο και την νοερά προσευχή:

«Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με τον αμαρτωλό».

Επίσης τους συνιστώ την συμμετοχή στις εκκλησιαστικές ακολουθίες, να κάνουν τον κανόνα τους και τις μετάνοιες.

52. Ποιες είναι οι βαθμίδες της προσευχής και πώς μπορεί κάποιος να προοδεύσει στην νοερά προσευχή;

Κάθε χριστιανός και μοναχός μπορεί να φθάσει στις υψηλότερες βαθμίδες της προσευχής, εάν πιέζει, τον εαυτό του να προσεύχεται συνεχώς, διότι ο μεγαλύτερος διδάσκαλος που διδάσκει και βοηθάει τον άνθρωπο στην πρόοδο της προσευχής, είναι ο ίδιος ο κόπος για την προσευχή.

Αυτό το φανερώνει και ο Μέγας Μακάριος, όταν λέγει «Θέλεις ν' αποκτήσεις προσευχή; Κοπίαζε στην προσευχή και ο Θεός βλέποντας με πόσο κόπο την ζητάς θα σου την χαρίσει».

53. Τι είναι η νοερά προσευχή και τι η καρδιακή;

Η προσευχή του νου είναι αυτή που γίνεται με στοχασμούς και ο νους συνηθίζει να βυθίζεται την ώρα της προσευχής να την λέγει εξ ολοκλήρου μυστικά και χωρίς να διασκορπίζεται. Την περίοδο αυτή ο νους μαλακώνει, ενώνεται μαζί με τις λέξεις της ευχής και την απαγγέλλει μυστικά.

Η προσευχή της καρδιάς είναι η προσευχή του συναισθήματος.

Σ' αυτή όταν η εργασία της ευχής στον νου αρπαχθεί από την καρδιά, τότε η νοερά προσευχή που ήταν σκέψη τώρα γίνεται αίσθηση. Όμως εδώ η αίσθηση είναι πνευματική απαίτηση και ανάγκη.

Όποιος έφθασε σ' αυτή την καρδιακή προσευχή, από όπου πηγάζουν τα συναισθήματα του ανθρώπου, προσεύχεται χωρίς λόγια, επειδή ο Θεός είναι Θεός της καρδιάς. Οπότε από εδώ αρχίζει η αληθινή πρόοδος στην προσευχή.

Αυτή την βαθμίδα μπορεί να την εξαφανίσει η πολλή ανάγνωση και η επιμονή ενός κακού λογισμού, ενώ η παραμονή σ' αυτή την αίσθηση της προσευχής, διαφυλάσσεται με την συνεχή επίκληση μόνο των λέξεων της ευχής.

Λοιπόν, από όσα σημειώσαμε μέχρι εδώ, πρέπει να θυμόμαστε ότι «η νόηση και η αίσθηση είναι οι δυνάμεις της προσευχής», κατά τον άγιο Θεοφάνη τον Έγκλειστο.

54. Σε τι διαφέρουν μεταξύ των αυτά τα δύο είδη προσευχής και ποιο είναι το γνώρισμα ότι απόκτησε κάποιος την καθαρά καρδιακή προσευχή;

Η διαφορά της νοεράς από την καρδιακή προσευχή συνίσταται σ' αυτό:

Ότι ο προσευχόμενος με τον νου, ζει με τον νου, ενώ ο προσευχόμενος με την καρδιά, ζει με τα συναισθήματα της καρδιάς, δηλαδή κατεβαίνει με τον νου στην καρδιά.

Μόνο όταν ενώνεται ο νους με την καρδιά μπορούμε να έχουμε μια πρόοδο στην μνήμη του Θεού και στην αίσθησή Του, κατά τον ίδιο άγιο Θεοφάνη τον Έγκλειστο.

55. Σε τι συνίσταται η ένωση του νου με την καρδιά;

Συνίσταται στην ένωση των πνευματικών νοημάτων του νου, με τα πνευματικά συναισθήματα της καρδιάς.