Στο 24ο κεφάλαιο τού κατά Ματθαίον Ευαγγελίου ο Χριστός μιλώντας στους μαθητές Του για τα «μέλλοντα συμβαίνειν», για τις θλίψεις, τους διωγμούς, τις πλανεμένες διδασκαλίες, που θα νοθεύουν την πίστη, μεταξύ άλλων λέει: «και τότε σκανδαλισθήσονται πολλοί και αλλήλους παραδώσουσι και μισήσουσιν αλλήλους. Και πολλοί ψευδοπροφήται εγερθήσονται και πλανήσουσι πολλούς, και δια το πληθυνθήναι την ανομίαν ψυγήσεται η αγάπη τών πολλών (Ματθ. 24, 10-12). Αυτή είναι μια περιγραφή τής ανθρώπινης κοινωνίας τής εποχής τού Χριστού, αλλά και τής εποχής μας. Δεν μάς λείπουν οι ψευδοπροφήτες που πλανούν πολλούς, δεν έλειψε η ανομία, που παγώνει την αγάπη τών πολλών.

Η ανομία δεν είναι άσχετη με το κήρυγμα τών ψευδοπροφητών. Η ψύχρανση τής αγάπης και το παρεπόμενο μίσος είναι η φυσική συνέχεια τής πλάνης, δηλαδή τής εκτροπής από την ορθή αποστολική και πατερική πίστη. Αυτή η εκτροπή προέρχεται από την προσέλκυση τού ενδιαφέροντος κάποιων μελών τής Εκκλησίας από διδασκαλίες που δεν γέννησε ο φωτισμός τού Αγίου Πνεύματος, αλλά είναι αποκυήματα τής φαντασίας, τού φυσικού πεπερασμένου ανθρώπινου μυαλού ή συχνότερα τού εωσφορισμού και τής εμπάθειας ανθρώπων που επιδιώκουν «λαλούντες διεστραμμένα [...] αποσπάν τους μαθητάς [Χριστιανούς] οπίσω αυτών».

Η ανομία για τους ανθρώπους τής Εκκλησίας δεν είναι πρωτίστως η παράβαση κάποιων κανόνων ηθικής δεοντολογίας. Είναι η απώλεια τής πίστης. Άνομος είναι αυτός που έχει καταστήσει τον εαυτό του ανίκανο να προσλαμβάνη τον λόγο αυτών που γνώρισαν τον Θεό και αποκαλύπτουν το νόημα τής δημιουργίας και τής ζωής τού κόσμου.

Επειδή στις μέρες μας έχει πληθυνθή η ανομία, έχει παγώσει η αγάπη τών πολλών και οι ψευδοπροφήτες «πλανώντες και πλανώμενοι», είτε επί τω αυτώ συναγόμενοι, είτε κηρύτοντες διαδικτυωμένοι, βρίσκουν πρόσφορο έδαφος σε συνειδήσεις απλών ανθρώπων, είναι επιτακτική ανάγκη να ανατρέχουμε σε λόγους τών αγίων Πατέρων μας που μάς καθαρίζουν τον πνευματικό ορίζοντα και εξυγιαίνουν τα πνευματικά αισθητήριά μας.

Σε ένα τέτοιο φωτιστικό και εξυγιαντικό κείμενο, από το βιβλίο Πνευματικά Γυμνάσματα τού αγίου Νικοδήμου τού Αγιορείτου, θα αναφερθούμε στην συνέχεια. Έχει τίτλο: «Περί τών εμποδίων τής σωτηρίας τού ανθρώπου. Και πρώτον περί τής χαυνότητος και αδυναμίας τής πίστεως». Στο κείμενο αυτό περιγράφεται καταρχήν το τι είναι η πίστη. Γράφει ο άγιος Νικόδημος: «Η πίστις είναι μία δύναμις, η οποία μέρος μεν κατοικεί εις τον νουν, όπου φωτίζεται από ουράνιον φως και κρατεί δια αληθέστατα, εκείνα όπου μάς απεκάλυψεν ο Θεός· μέρος δε κατοικεί εις την θέλησιν, όπου παρακινείται και αυτή από τον Θεόν να συγκατατίθεται εις εκείνα, όπου ο νους φωτισθή και να θέλγεται εις αυτά».

Ο ορισμός αυτός έχει πολλά πράγματα που πρέπει να προσεχθούν και να αναλυθούν «μετ’ ευλαβείας». Το πρώτο που μάς λέει είναι ότι η πίστη είναι δύναμη που κατοικεί στο νου και στην θέληση. Λέγοντας «κατοικεί» δηλώνει ότι δεν είναι φυσική ενέργεια τού νου, ούτε κάποιο ενέργημα τής θέλησης. Κατοικεί στον νου που «φωτίζεται από ουράνιον φως και κρατεί δια αληθέστατα, εκείνα όπου μάς απεκάλυψεν ο Θεός». Δεν κατοικεί σε νου που στοχάζεται, αλλά σε νου που φωτίζεται, όχι από επίγειο ή κτιστό, αλλά «από ουράνιον φως». Φωτίζεται από φως που μάς δίνει ο Θεός για να βλέπουμε καθαρότερα το φως Του, κατά το «εν τω φωτί Σου οψόμεθα φως» και για να το διακρίνουμε από τα ψεύτικα φώτα και τις πλανεμένες διδασκαλίες, κρατώντας «δια αληθέστατα, εκείνα όπου μάς απεκάλυψεν ο Θεός» με τους Αποστόλους, τους Προφήτες και τους αγίους Πατέρες.

Το «μέρος» τής πίστης που κατοικεί στην θέληση, την παρακινεί «να συγκατατίθεται εις εκείνα», που ο νους φωτιζόμενος από τον Θεό δέχεται «δια αληθέστατα» και όχι απλώς να συγκατατίθεται, αλλά «και να θέλγεται εις αυτά». Μάλιστα παρατηρεί ότι πολλές φορές η θέληση «προστάζη τον νουν με την θείαν πίστιν», τον ξυπνά ή τον ανασταίνει, όταν μάλιστα αυτός «σκοτισθή από κανένα πάθος» και έτσι αδρανοποιείται και μένει ακίνητος σαν πεθαμένος.

Η πίστη, λοιπόν, αποκαλύπτεται, μάς δίνεται. Ο νους φωτιζόμενος την δέχεται και η θέληση συγκατατίθεται και θέλγεται από αυτήν. Δηλαδή, προκειμένου να ζούμε κατά φύση, όπως μάς δημιούργησε ο Θεός, πρέπει ο νους μας να είναι ικανός να δέχεται την πίστη που αποκαλύπτει ο Θεός με τον λόγο τών αγίων Του, αλλά και με τον φωτισμό τού Αγίου Πνεύματος και η θέλησή μας να δίνεται θελγόμενη σ’ αυτήν την πίστη. Μέσα από αυτήν την πατερική άποψη τού αγίου Νικοδήμου μπορεί κανείς να δη όλη την αρρώστια που ταλαιπωρεί και σκοτώνει τα λογικά κτίσματα τού Θεού διαχρονικά.

Ο άγιος Νικόδημος, μετά τους ορισμούς που δίνει, περνά στον εντοπισμό τών πνευματικών ασθενειών τού κόσμου και στις αιτίες τους. Γράφει ότι η αδυναμία τής πίστεως γεννιέται από δύο «αταξίες», η μία είναι, ότι ο νους καταλαβαίνει λίγο τα μυστήρια που μάς απεκάλυψε ο Θεός, καθώς και τα αίτια που μάς κάνουν να τα πιστεύουμε· η άλλη (συνέπεια τής πρώτης) είναι, ότι η θέληση, πριν γνωρίση τα μυστήρια τής πίστεως, τα αγαπά λίγο, επειδή αντικείμενο τής αγάπης είναι η γνώση. Στο σημείο αυτό ο άγιος Νικόδημος δεν αναφέρεται στην εμπειρική γνώση τού Θεού που δίνεται στους αγίους με την θεοπτία, αλλά στην γνώση τών μυστηρίων που παρέχεται με την διδασκαλία τών ποιμένων τής Εκκλησίας και με την ανάγνωση τής Αγίας Γραφής και τών πατερικών κειμένων.

Δεν ακούμε, δεν διαβάζουμε, δεν πλουτίζουμε τον νου μας με τις διδασκαλίες που ενέπνευσε το Άγιο Πνεύμα, οπότε λίγα και συγκεχυμένα γνωρίζουμε, γι’ αυτό λίγο αγαπάμε αυτήν την διδασκαλία, αλλά και τον Χριστό που είναι το κέντρο της. Αυτήν την κατάσταση διεκτραγωδεί ο άγιος Νικόδημος λέγοντας ότι κάποιοι είναι πιστοί, περισσότερο διότι γεννήθηκαν στην πίστη από γονείς χριστιανούς, παρά διότι την διάλεξαν με την θέλησή τους. Διαλέγουμε να είμαστε πιστοί. Δεν μάς επιβάλλεται, ούτε είμαστε πιστοί γιατί έτσι βρεθήκαμε.

Πολλοί, λοιπόν, είναι κατά τον άγιο Νικόδημο πιστοί, επειδή έλαβαν το Βάπτισμα, αλλά στα υπόλοιπα, τόσο λίγο καταλαβαίνουν το μεγαλείο τών μυστηρίων τού Χριστού, τόσο λίγο ξέρουν την υπεροχή τής αγίας πίστης μας σε σχέση με όλες τις άλλες θρησκείες και τόσο λίγο κυβερνούν την ζωή τους με τις εντολές τού Ευαγγελίου, που μόλις και μετά βίας μπορεί κανείς να τους διακρίνη από τους απίστους. Διότι, μολονότι και αυτοί πιστεύουν τα Μυστήρια τής Εκκλησίας, τηρούν κάποιες εξωτερικές παραδόσεις (στην εποχή μας από κάποιους ούτε αυτό γίνεται), τα τηρούν όμως και τα πιστεύουν με μια πίστη τόσο συγκεχυμένη, αδιάκριτη, χλιαρή και αδύνατη, που δεν μπορεί αισθητά να τους διαφοροποιήση από τους απίστους.

Ειδικά στις μέρες μας, στην πίστη και στο ήθος, πολλούς από τους Ορθοδόξους δεν μπορεί κανείς να τους διακρίνη από τους αιρετικούς ή τους άθεους.

Ο άγιος Νικόδημος λίγο παραπέρα εκφράζει τον στεναγμό του και την έκπληξή του για το πώς δεν συγκινούμαστε που ένας «Θεός γεννάται μέσα εις ένα σπήλαιον επάνω εις ένα παχνί αλόγων ζώων, δια να μάς διδάξη την καταφρόνησιν τών προσωρινών αγαθών. Ένας Θεός ζη τριαντατρείς χρόνους εις ένα εργαστήριον τέκτονος, δουλεύων την ξυλικήν τέχνην, δια να μάς διδάξη την ταπείνωσιν. Ένας Θεός περιπατεί ανυπόδυτος εις τας στράτας τής Παλαιστίνης, δια να μάς δείξη την στράταν τού Ουρανού. Ένας Θεός αποθαίνει επάνω εις τον Σταυρόν, δια να αφανίση την αμαρτίαν· και όλα ταύτα τα τόσον μεγάλα και θαυμαστά, δεν κάνουν κανένα κτύπον, ούτε κανένα κέντημα εις την συνείδησιν τών χριστιανών».

Και συνεχίζει: «εκείνοι οι ίδιοι όπου θαυμάζουν ένα Σενέκαν, διότι απέθανε διατάττων το δόγμα τής φιλοσοφίας του· εκείνοι όπου θαυμάζουν ένα Τραϊανόν, διότι έδωκε το βασιλικόν του φόρεμα δια να τυλίξουν τας πληγάς των οι στρατιώται· αυτοί μένουν μετά αναίσθητοι, ακούοντες τας παραγγελίας τού Ευαγγελίου και ότι ο Υιος τού Θεού παρέδωκε τας αθώας σάρκας Του εις κάθε λογής βάσανον, δια να ιατρεύση τας πληγάς τών ιδικών τους ψυχών».

Και κλείνουμε με την πικρή διαπίστωσή του: «εκείνοι οι ίδιοι όπου ομολογούν τον Ιησούν Χριστόν δια διδάσκαλον τής πίστεως και τών μυστηρίων και τών δογμάτων όπου μάς απεκάλυψε, δεν Τού υπακούουν μετά ταύτα εις τας πράξεις τής ζωής των», δεν Τον μιμούνται στην ταπείνωση, την πραότητα, την συγχωρητικότητα, την αγάπη.

Καίριος ο λόγος τού αγίου Νικοδήμου για τον καιρό μας.