Παν μέτρον άριστον.

Ο άνθρωπος είναι το μέτρο, ο άγιος άνθρωπος. Κι ο Αββάς Ισαάκ είναι ένα μέτρο για τον άνθρωπο, τη ζωή και την τέχνη και τη δράσι.

Πού βρίσκεται! Πώς ζη! Πώς γράφει! Τί ποίηση, τι φιλοσοφία, τι ψυχολογία κάνει! Πώς δρα, ησυχάζει, κινείται και ακινητεί!

Μπορούμε δι' αυτού να κρίνωμε τους ανθρώπους; Δεν είναι μεγάλος, μέγιστος, μοναδικός; Δεν είναι αδικία ή αυθάδεια να συγκρίνωμε με τέτοια μεγέθη όλους τους άλλους, εμάς, τους κοινούς;

Θα απαντούσα αδίσταχτα: όχι. Αν ήταν κάποιος που ανέπτυξε μια δράσι ή κάποιος που είχε μερικά όλως εξαιρετικά φυσικά χαρίσματα και δι' αυτών κατέπληξε την ανθρωπότητα, δεν θα ήταν σωστό να τον πάρωμε σαν μέτρο κρίσεως και συγκρίσεως των ανθρώπων. Εδώ, όμως, συμβαίνει κάτι άλλο: Τούτος ο Αββάς είναι μέγιστος και ανθρωπινότατος. Είναι μεγάλος και προσηνής. Κοντά του οι μεγάλοι νοιώθουν ελάχιστοι και οι μικροί παίρνουν θάρρος, μπορούν να κινηθούν.

Δεν κολακεύει τον ένα, ούτε περιφρονεί τον άλλο. Δεν αγνοεί τους πόνους, τις κλίσεις και τους καημούς κανενός. Αυτός είναι ένα άρτιο σύνολο. Ένας ώριμος καρπός του Πνεύματος, που την ωριμότητά του φανερώνει με το χρώμα, το άρωμα, την απαλότητα, τη γεύση.

Είναι ανθρώπινος, ταπεινός· καταλαβαίνει, γνωρίζει βαθειά τις αδυναμίες του ταλαίπωρου κόσμου. Δεν είναι κανείς κριτής άτεγκτος ή ιεροεξεταστής ανίλεος. Είναι γνώστης των αδυναμιών και της πτωχείας μας, μέτοχος της φύσεώς μας και -ταυτόχρονα- κοινωνός της χαράς και της παρακλήσεως του μέλλοντος αιώνος.

Δεν διαπληκτίζεται με κανένα. Δίδει αφορμές και περιμένει. Λέει την αλήθεια και την αφήνει να δράση μέσα μας.

Και για τη λογοτεχνία και εξομολόγηση των λογοτεχνών: Τις ξέρει, τις καταλαβαίνει, τις γνωρίζει, τις δέχεται. Είναι και ο ίδιος λογοτέχνης. Και τόσο πολύ λογοτέχνης, που φτάνει στο σημείο να μην είναι. Έχει ξεπεράσει τη λογοτεχνία και βρίσκεται στον επέκεινα χώρο, όπου οδηγεί τον άνθρωπο ο αληθινός πόνος και ο καημός της λογοτεχνίας.

Όντας μεγάλος, σέβεται τον μικρό, τον ταπεινό. Σέβεται και τους λογοτέχνες, τους αγώνες και τις εξομολογήσεις τους, περισσότερο απ' ό,τι οι ίδιοι οι λογοτέχνες, που λίγο-πολύ όλοι βρίσκονται στον χώρο της φθοράς, της άμιλλας, της ζήλειας και της προσπάθειας να τα ξεπεράσουν όλα αυτά.

Το μήνυμα: Μπορεί να γίνη ο άνθρωπος λίγο σαν τον Αββά Ισαάκ. Να ησυχάση εν όσω ζη επί γης. Και να επιβιοί μέσα στους πολλούς αειζώως, ενώ θα έχη απέλθει εις τας αιωνίους μονάς.

Ακούγοντας ένα λογοτέχνη (παίρνουμε ως παράδειγμα τον Γιώργο Ιωάννου, όπως παρουσιάζεται στα "εις εαυτόν") βλέποντάς τον να αγωνίζεται να βρή μια ισορροπία· να ακροζυγιάση δίκαια τη ζωή του, το έργο του· βλέποντάς τον να θέτη προβλήματα μεγάλα τιμίως, να ψάχνη για το γνήσιο και αυθεντικό στο περιεχόμενο και στην έκφραση της δουλειάς του, δεν μπορείς να μείνης ασυγκίνητος. Όλος αυτός ο αγώνας κάτι σου λέει. Κάτι μπορεί να πή σ όποιον αγωνίζεται τίμια στον οποιονδήποτε δικό του τομέα. Μόνο κάτι μένει να πής -εφ όσον τον βλέπεις να βασανίζεται για το γνήσιο. Και αυτό είναι ο λόγος του Κυρίου: "Έτι εν σοι λείπει":

Αφού τα δίνεις όλα· αφού εγκαταλείπεις τα σχετικά· αφού έφτασες στο σημείο να μη σε ενδιαφέρει η προβολή· αφού πονάς, σκέπτεσαι τον αναγνώστη σου, τον άνθρωπο· τότε γιατί δεν κάνεις ένα ακόμη βήμα; Το βήμα αυτό σου το δείχνει ο Αββάς Ισαάκ.

Δεν σου λέει ο Αββάς, με τη ζωή και τα γραπτά του, "εγκατάλειψε τον αγώνα σου". Δεν απορρίπτει την προσπάθειά σου. Νοιώθει τη χαρά που ζής και απολαμβάνεις, γράφοντας και δημιουργώντας τίμια. Δεν σου το αρνείται. Δεν θέλει να σε σταματήση. Θέλει να σε ελευθερώση από την ανακύκλωσι της φθοράς: να σπάση το φράγμα που σου δεσμεύει την πορεία· να σε σπρώξη στα άπατα νερά του μυστηρίου της ζωής.

Αυτός βλέπει ότι εσύ κλείνεις τον εαυτό σου. Φυλακίζεις το είναι σου, που διψά την ελευθερία. Σταματάς τη λογοτεχνική σου εξέλιξι, περιορίζεις τον ορίζοντα της ζωής σου, στερείς από τον εαυτό σου ανοίγματα προς νέες επεκτάσεις -θανάτους και αναστάσεις- που καταξιώνουν τον άνθρωπο και καθιστούν ατέρμονη και αέναη τη λογοτεχνική δημιουργία και τη χάρη της.

Ακολουθώντας πιστά τον Αββά μπαίνεις πιο πολύ μέσα στον άνθρωπο. Και ο κάθε άνθρωπος σε σένα. Όλοι μαζί προχωρείτε αδελφωμένοι προς την καινή κτίση, αναπνέετε στον ήσυχο αέρα της αδέσμευτης ελευθερίας. Αυξάνεστε ατελείωτα και διαστέλλεστε ασταμάτητα, ταπεινούμενοι, συστελλόμενοι, θυσιαζόμενοι για τα μέγιστα.

Στη σοβαρή λογοτεχνία αναμφίβολα βρίσκεις συμπυκνωμένη κάποια ανθρωπιά. Αναπαύεσαι, συμφωνείς. Παίρνεις στοιχεία ζωής. Η ανάπαυσι έρχεται μέσα σου, και μια καινούργια δύναμη και όρεξη αποκτά ο εαυτός σου για τη συνέχιση του αγώνα. Αλλά η τελική απειλή μένει ανοιχτή. Προχωρείς. Και φτάνεις στον θάνατο, στον τάφο. Τότε οι φίλοι λογοτέχνες μπορεί να σου φέρουν με αγάπη ένα μπουκέτο λουλούδια ή μια ανθοδέσμη καλών και μετρημένων λόγων. Δεν μπορούν, όμως, να σε απαλλάξουν από τον θάνατο· να ακυρώσουν τον "έσχατο εχθρό". Το νοιώθουν -άσχετα αν πολύ θα τόθελαν να είναι διαφορετικά- ότι βρίσκονται δώθε του θανάτου.

Μπορεί, όμως, ο άνθρωπος να μπολιαστή σε ένα δέντρο αείζωο. Μπορεί να γίνη "κλήμα της αμπέλου της Ζωής". Μπορεί η άσκησή του να συνδεθή με μια άλλη. Μπορεί να βαφτιστή ολόκληρος. Να προσφερθή, να πεθάνη, όπως το ζητούν οι αληθινοί εραστές της Αλήθειας. Και πεθαίνοντας, συνθαπτόμενος εν τω θανάτω του Ιησού, να συναναστηθή μαζί Του σε μια καινή ζωή.

Έτσι, από την πολλή ανθρωπιά, την οποία πετυχαίνουν με τον αγώνα και τον κόπο που καταβάλλουν, οι αληθινοί λογοτέχνες μπορούν να προχωρήσουν φυσιολογικά στη θεανθρωπία.

Ο λόγος και η ύπαρξη του λογοτέχνη εγκεντρίζεται στη ζωή την αιώνιο. Τρέφεται απ' αυτήν. Τρέφεται από τον ένα Λόγο, "δι' ου τα πάντα εγένετο και χωρίς αυτού εγένετο ουδέ εν ό γέγονεν".

Τότε βρίσκουν αυτό που προσδοκούν. Ψηλαφούν αυτό που υπαινίσσονται και ενσαρκώνουν αυτό που επιθυμούν. Συνεχίζουν τον αγώνα τον λογοτεχνικό. Τούς δίδεται το ανέφικτο, τους χαρίζεται εκείνο που "επί καρδίαν ανθρώπου ουκ ανέβη".

Δεν σταματά κάπου η πορεία, η επέκταση, η άνοδος. Συνέχεια προχωρείς. Απεκδύεσαι την προβολή. Εγκαταλείπεις την άμυνα. Όλα σου κάνουν καλό. Με άλλο ασχολείσαι. Αποφεύγεις τα ανθρώπινα και βρίσκεις τους ανθρώπους. Φτάνεις στη σιωπή. Και μιλά με άλλο τρόπο ο λόγος και η ζωή σου.

Όταν ανεβή η θερμοκρασία, κολλούν τα μέταλλα. Αν είσαι απαιτητικός στη ζωή σου, μπορείς να έλθης σε επαφή με τον Αββά Ισαάκ. Αυτός θα σε μυσταγωγήση στα κεκρυμμένα. Θα σε παραλάβη από εκεί που σταματάς. Θα σε πιάση από το χέρι τότε που νοιώθεις ότι δεν μπορείς να ανεβής. Θα σε βοηθήση να προχωρήσης στον δρόμο σου. Θα σου αποκαλύψη -θα το δής και θα το ζήσης μόνος σου- ότι η βασιλεία του Θεού η μέλλουσα χαρίζεται στους ανθρώπους, ήδη από σήμερα.

Και μένει ο Αββάς κριτήριο και μέτρο· για τούτη τη ζωή και την άλλη· για τη διαγωγή και το γράψιμο· για τη δράσι και τη θεωρία· για την αντιμετώπιση κάθε ευτυχίας ή συμφοράς· για την αποκρυβή και τη φανέρωση· για τη σιωπή και τον λόγο.

Όταν μετά από κάποια εμπειρία, μετά από γνωριμίες άλλης λογικής, χαρακτήρος, γραψίματος, ήθους ή και λόγου, γυρίσης στον Αββά, πάντοτε η ίδια εντύπωση: Σε όλα τα σημεία, για όλα τα θέματα -γράψιμο, ήθος, λόγο- παίρνει άριστα. Δεν υπάρχει άλλο μέτρο πιο σταθερό, για να μπορής γνήσια να κρίνης τα πάντα: συμπεριφορά ανθρώπινη, φιλοσοφία ζωής· διάθεση χρόνου· πορεία από το πρόσκαιρο στο αιώνιο· αυστηρότης και επιείκεια...

Να μην έχη χαλαρή μια φράση! Να μην υπάρχη ένα πέρασμά του, τρόπος αντιμετωπίσεως, χαρακτήρας κριτικής, που να μην του βάζης άριστα!

Καλής και ευλογημένης ώρας γέννημα. Καρπός ώριμος, που θέλγει και χορταίνει κάθε πείνα. Κατανόηση, που αγκαλιάζει την υφήλιο. Κλάμα, που μαλακώνει κάθε καρδιά. Μορφή, που εμπνέει κάθε χαρακτήρα. Ευλογία, που φτάνει σε κάθε απασχόληση και δρόμο που μπορεί ο άνθρωπος να διαλέξη και να πάρη: Ο μουσικός βρίσκει την αρμονία. Ο φιλόσοφος τη σοφία. Ο ανθρωπολόγος και ψυχίατρος, την πληρότητα της επιστήμης του. Ο επαναστάτης, τη δύναμη. Ο ησυχαστής, την καθοδήγηση. Ο γέρος, την κατανόηση και τη συντροφιά. Ο νέος, τον αέρα για την περιπέτεια στην πιο ανοικτή και φουρτουνιασμένη θάλασσα· και ακόμη πιο πέρα. Ο πατέρας, τον δάσκαλο της συμπεριφοράς προς το παιδί του. Ο σύζυγος, την καθοδήγηση για τη συμβίωση με τη σύζυγό του. Η μητέρα, την άκρα στοργή, λεπτότητα και τρυφερότητα. Ο ετοιμοθάνατος, την παρηγοριά. Ο μπλεγμένος, την απολύτρωση. Ο φυλακισμένος ισόβια, την απόλυτη ελευθερία της κινήσεως και βιοτής. Ο ανίατος, τη θεία επίσκεψη και την ολοσώματη ανάληψη σε τόπο, χώρο και πολιτεία όπου τα πάντα μεταβάλλονται σε έκχυση δακρύων ευγνωμοσύνης.

Αυτός βρίσκεται εκεί όπου δεν βρίσκεται κανείς άλλος. Και όμως, βρίσκει εν αρμονία όλους. Και όλοι τον θεωρούν αδιάπτωτα τον μόνον άνθρωπο, τον δικό τους, που τους καταλαβαίνει, τους μιλά με λεπτότητα. Τούς θεραπεύει τα πάθη, τους χαρίζει κουράγιο, τους "σφάζει" με την άκρα του συμπάθεια.

Εάν κάποιος ή κάποιοι έπεσαν κάτω νεκροί, πληγωμένοι από ένα λόγο ή συμπεριφορά, έστω ακούσια, κάποιων· τούτος ο Αββάς μόνο συγχωρεί τα ασυγχώρητα των πολλών. Γνωρίζει τα ακατανόητα. Μαλακώνει τον πόνο των φονιάδων. Ανασταίνει τη ζωή των σκοτωμένων. Φωτίζει τους τυφλούς. Χαρίζει πόδια στους κουτσούς και κάνει τους σκληρούς και εγκληματίες να κινούνται δίπλα του σαν μικρά παιδιά, αθώα, άκακα και άπλαστα.

Πώς συμβαίνει αυτό; Του χαρίστηκε, γιατί δέχτηκε άμεσα την ευλογία ολόκληρης της Τριαδικής Θεότητος, επειδή ήλθε η ώρα η καλή, που τα πρόσφερε όλα για πάντα δια της ταπεινώσεως στον Ένα και Μόνον. Και Αυτός του χάρισε την αιωνιότητα της ευλογίας σ όλο το είναι του δια παντός.

Φαίνεται, όταν γεννήθηκε, βαπτίσθηκε. Βαπτίσθηκε όντως εν τω θανάτω του Ιησού. Και έζησε την υπέρ ζωήν και υπέρ θάνατον πολιτείαν.

Και όταν πέθανε, πέρασε στη ζωή ολόκληρη αυτός, ο πανάγιος και υπέρ ων, άλλως. Δεν ξέρεις αν η παρουσία του ήταν εναργέστερη όταν ζούσε την πρόσκαιρη ζωή ή αν η βοήθεια και συμπαράσταση προς όλους είναι πιο ενεργής, αφού άφησε την ιστορία και την εν σαρκί βιοτή του· και απομακρύνθηκε αισθητώς από όλους.

Η ζωή του διεστάλη δια του θανάτου. Ο νους του κατηυγάσθη δια της Χάριτος· το σώμα του γέμισε από τη ζωή που ξεπερνά τον κόσμο όλο. Βρήκε άλλη βάση στηρίξεως· άλλη λογική ομιλίας· άλλη συμπεριφορά πολιτείας· άλλη αίσθηση πληροφορίας· άλλη αγάπη της Αλήθειας· άλλη Αλήθεια -ακατανόητη και άφατη- που ταυτίζεται με το έλεος. Και αυτή η κατάσταση, η λογική, το ήθος, η ελευθερία, η λεπτότης, το άφοβο και ατρόμητο, ζύμωσαν όλη του την ύπαρξη, πολιτεία και το είναι.

Έτσι, το πριν και το μετά σ' αυτόν δεν χωρίζονται (χωρίς να μπλέκωνται). Η αυστηρότης και η επιείκεια, το ίδιο· ο λόγος και η σιωπή, η στάση και η κίνηση, η ζωή και ο θάνατος, η αλήθεια και η αγάπη, το φως και το σκότος, η πάλη και η ησυχία· γιατί έφτασε ολόκληρος, με όλο το σώμα της υπάρξεώς του, πάνω από την ύπαρξη. Προχώρησε εκεί που παύουν όλα: η δράσις, ο αγώνας, η προσευχή, η ελευθερία. Όλα αυτά που αγάπησε, επεδίωξε και πέτυχε ξεπεράστηκαν. Πέρασαν σε άλλο χώρο και πολιτεία, ξένη, απλησίαστη για τον άνθρωπο. Και το απρόσιτο και ανέφικτο -για τον άνθρωπο- πήρε τον ίδιο τον Αββά, με όλη την πραμάτεια του, εκεί.

Χάθηκε. Και βρέθηκε άλλως εις το διηνεκές, και γι' αυτούς που δεν τον ζήτησαν, δεν τον γνώρισαν, δεν ενδιαφέρθηκαν ποτέ για τη ζωή του, τον λόγο και τα ενδιαφέροντά του.

Εάν πολλοί δεν ενδιαφέρθηκαν, ο Αββάς όμως ενδιαφέρθηκε. Και επειδή έκανε τον εαυτό του κουρέλι, τον μοίρασε, τον διέλυσε· τον βρήκε άλλως, του δόθηκε από τον Ένα και Μοναδικό.

Τώρα, αυτόν, τον εκ νεκρών αναστάντα και μετά την απώλεια ευρεθέντα εαυτό του· αυτόν που "θάνατος ουκέτι κυριεύει", τον σκόρπισε και τον σκορπά, ως ευλογία ελεημοσύνης και πλούτο κατανοήσεως προς πάντας· μη ζητώντας από κανένα τίποτε για τον εαυτό του, θέλοντας μόνο οι άλλοι να κινηθούν ελεύθερα εν Χριστώ Ιησού ελπίζοντες. Και να ξέρουν ότι αν κάποτε κάπου βρεθούν, που ο δρόμος τελειώνει, η μέρα τους σβήνει, η μοναξιά τους πνίγει..., τότε να μην τα χάσουν. Να κάνουν λίγο υπομονή. Να περιμένουν. Και θα ανοίξη πόρτα· θα απλωθή μπροστά τους δρόμος βατός· φως ανέσπερο θα ανατείλη· και το αστρικό χάος, που περόνιασε με τη μοναξιά το είναι τους, θα γεμίση από παρουσία αγάπης, ελεημοσύνης. Θα φανερωθή το αφανέρωτο και άγνωστο γι' αυτούς.

Θα ακούσουν τα ανήκουστα, θα ψηλαφήσουν τα αναφή. Θα αναπαυθούν. Και θα συνεχίσουν άλλως οι ίδιοι, όντας διαφορετικοί, την πορεία τους την ασταμάτητη, που είναι Αυτός, ως πάσχα ιερώτατο και επέκταση ατελεύτητη.

* * *

Αν ο Αββάς Ισαάκ έχη τον ανεξιχνίαστο πλούτο της Χάριτος· εάν πολλοί λογοτέχνες μπορούν πολλά να πάρουν και να βοηθηθούν απ' αυτόν...

Υπάρχει και η ξεχωριστή περίπτωσι του Ντοστογιέβσκι, όπου η πνευματική συγγένεια και ομοιότης -παρ' όλη την εμφανή και μεγάλη διαφορά- με τον Αββά είναι αναμφισβήτητη. Μπορούμε να πούμε: κοσμικός Αββάς Ισαάκ.

Έτσι, μπορείς και γι' αυτόν, τον ιερό και μέγιστο λογοτέχνη, να μιλήσης στον υπερθετικό βαθμό, γιατί παραμένει εσαεί στο παγκόσμιο στερέωμα ένα παρήγορο φαινόμενο, ως δώρο του Θεού και καρπός του Πνεύματος.

Δεν σου παριστάνει τον δάσκαλο. Δεν σου λέει κάτι εξωτερικά και ανώδυνα. Σου προσφέρει αυτό που έρρευσε από την καρδιά του, που δεν είναι δικό του, αλλά του Πνεύματος.

Αυτός ο επαναστάτης πίστεψε στον Θεάνθρωπο και ομολόγησε: "Αν μου αποδείξετε ότι ο Χριστός είναι έξω από την αλήθεια, εγώ θέλω τον Χριστό, κι όχι την αλήθεια"· τον Χριστό που είπε: "Ο πιστεύων εις εμέ, ποταμοί εκ της κοιλίας αυτού ρεύσουσιν ύδατος ζώντος. Τούτο είπε περί του Πνεύματος ου έμελλον λαμβάνειν οι πιστεύοντες" (Ιω. 7, 38-39).

Από μέσα του ρέουν ποταμοί παρακλήσεως, που την κέρδισε μετά από χίλια βάσανα, πόνους, πειρασμούς, θανατικές απειλές και κάτεργα. Αυτή παρασύρει και ζωογονεί τους πάντας. Έτσι, έχει να πή και λέει πολλά. Και δι' όλων προσφέρεται το ένα· η παράκληση, η παρηγοριά του Πνεύματος.

Αυτός, σαν να κάθεται κάπου μόνος. Συζητά με τον εαυτό του. Διαλέγεται με το πολυπρόσωπο είναι του. (Είναι γνωστό το λεγόμενο ότι στους Αδελφούς Καραμάζωφ ο ίδιος ο συγγραφέας αυτοπεριγράφεται σ όλες τις μορφές των αδελφών). Και είναι αληθινός. Δημιουργεί κλίμα εύκρατο γύρω του. Αναδίδει μαγευτική μουσική. Σκορπά υλικό πολύτιμο δωρεάν. Και μαζεύεται όλος ο κόσμος γύρω του. Τον ακούει. Μένει μαζί του. Τον παίρνει μέσα του. Τον δέχεται σαν δικό του. Ποτίζεται η ρίζα η βαθειά του κάθε μαραμένου με το νερό που ρέει από εδώ. Γιατρεύονται οι πόνοι και συσφίγγονται οι παράλυτοι στα θερμά νερά τούτης της ιαματικής πηγής.

Ο Ντοστογιέβσκι παρακολουθεί την ιστορία έσωθεν. Ζη την εμπειρία των ηρώων του. Γνωρίζει με κοινωνία ζωής τι συμβαίνει μέσα τους. Και αυτή η πείρα, η μέσα γνώσις, συνέχεια φανερούται στη διήγηση. Συναρμολογεί τα γεγονότα. Πλέκει τους διαλόγους. Στρώνει τις φράσεις. Λέει κάτι ξεκάθαρα ή το αφήνει να εννοηθή. Πάντοτε, όμως, αυτός από μέσα οδηγεί απαρασάλευτα τα πράγματα εκεί που θέλει. Ή, καλύτερα, ο Χριστός τα κατευθύνει με το πανάγιο θέλημά Του.

Είναι όλα δονήσεις σεισμού, του οποίου το επίκεντρο βρίσκεται στα βάθη της ζωής του Ντοστογιέβσκι Έτσι, όταν κάτι φανερώνεται, κάτι κινήται στην επιφάνεια, σημαίνει ότι ταυτόχρονα, από το βάθος μέχρι την επιφάνεια, όλο το σώμα της γης -το είναι του Ντοστογιέβσκι- δονείται και μετέχει στο γεγονός. Αυτός βρίσκεται ολόκληρος μέσα σε όλους τους ήρωές του. Ταυτίζεται μ αυτούς ασυγχύτως.

Πόσο παθιασμένα και πειστικά υποστηρίζει την κάθε μια θέση! Πώς και οι δύο πλευρές, οι δύο απόψεις του ίδιου θέματος, έχουν τα δίκια τους! Και πώς η Αλήθεια, που είναι πρόσωπο θεανθρώπινο, ξεπερνά τους στοχασμούς που θέλουν να πουν το άρρητο ή τις απόψεις που χωρίζουν τους ανθρώπους!

Και ο Ντοστογιέβσκι κυκλοφορεί αοράτως εν λευκοίς μετά του Αναστάντος χαρίζοντας ειρήνη και χαρά στους απεγνωσμένους και καταφρονημένους.

Σου κάνει κριτική, χωρίς να σου το λέη. Σου προσφέρει υγεία ψυχής ασχολίαστα. Σου μιλά, χωρίς να απευθύνεται σε σένα. Σου αναμοχλεύει σοβαρότατα προσωπικά θέματα, μονολογώντας καθ' εαυτόν.

Και επειδή σε αφήνει ελεύθερο, πας κοντά του. Επειδή δεν σου κάνει τον δάσκαλο, τεντώνεις το αυτί σου. Επειδή έχει αυτό που θέλεις, μένεις πάντα, άθελά σου, δίπλα του.

Αν ζητούσε να τον ακούσουν, αυτό και μόνο θα ήταν ικανό να διώξη τους ανθρώπους από κοντά του. Θα ήταν απόδειξη ότι λέει ψέματα.

Το ψεύτικο προβάλλεται και ζητά οπαδούς. Το αληθινό τιμάται περιφρονούμενο και σώζει αυτούς που μπορούν να νοιώσουν την αξία του.

Δεν επιδιώκει κάτι δικό του, αλλά φανερώνει εκείνο που λειτουργεί και καταλήγει κατά το θέλημα του Θεού.

Κάνει φαινομενικά κάτι το άσχετο ή και μπλεγμένο. Οι ήρωές του είναι συχνά παράφρονες, δαιμονισμένοι ή και εγκληματίες. Οι ιστορίες του είναι φορτωμένες και περιπεπλεγμένες, αλλά ο άξονάς του σταθερός. Και το σημείο όπου οδηγεί, σαφές και παρήγορο. Όλοι έρχονται εκούσια προς αυτόν, εκεί που βρίσκεται το άγνωστο είναι τους, το άλγος του νόστου.

"Όπου εάν ή το πτώμα, εκεί συναχθήσονται οι αετοί". Και οι άνθρωποι έρχονται στο πτώμα, στον πόνο, στον τάφο, απ' όπου η ζωή.

Πόσοι πολλοί αλληλοσπαρασσόμενοι, που δεν μπορούν να ανεχθούν ο ένας τον άλλον, έχουν τον Ντοστογιέβσκι μέσα στην καρδιά τους! Έχουν τη φωτογραφία του μέσα στον πιο δικό τους χώρο! Έχουν τη μαχαιριά του πόνου του να αιμορραγή και να μαλακώνη τα σωθικά τους!

Δεν μπορείς να διαβάσης τον Ντοστογιέβσκι, αν ζητάς τα τίμια, και να μείνης ο ίδιος. Δεν μπορείς να τον διαβάσης, την ώρα που μπορείς να πάρης το μήνυμά του, και να τον ξεχάσης. Γίνεται δικός σου. Γίνεσαι δικός του. Αδελφωθήκατε σ' ένα χώρο βαθύ, υψηλό, ευρύχωρο· σ' ένα χώρο που ανήκει σ' όλους. Και χωρούν όλοι.

Η φωνή του καταργεί τους χωρισμούς. Ο λόγος του πάει βαθειά. Περνά όλα τα γρανιτώδη πετρώματα της ανθρώπινης σκληρότητος. Η ψυχή του έχει αντοχή ατσαλιού και ευαισθησία αγγέλου. Μπαίνει στον πιο βαθύ χώρο του σπιτιού σου, όπου δεν μπήκες ακόμη. Σου τραγουδά κάποιο τραγούδι των προγόνων σου, που δεν το άκουσες ποτέ, ενώ ο σκοπός του μυρμιδίζει στο αίμα σου. Σε πάει πολύ πίσω, στην αρχή, απ' όπου όλοι ξεκινάμε. Σε προχωρεί πολύ μπροστά, στο μέλλον, όπου όλοι συναντιόμαστε, και αγκαλιάζει ο φονιάς το θύμα και ο σκοτωμένος τον φονιά.

Αυτός που έχει μέσα του ένα πυράκτωμα αγάπης, ως πλούτο προσωπικής ζωής, και μια παράφορη δίψα του απολύτου. Αυτός που νοιώθει τη χάρη της ταπεινώσεως και την αγγελική λεπτότητα του μικρού παιδιού, αλλά και της καρδιάς του πληγωμένου μέθυσου ή εγκληματία... Αυτός που ζη, αισθάνεται και κρύβει μέσα του όλους τους πόνους του κόσμου, τους τύπους των ανθρώπων, και σε τίποτε δεν θέλει να βλάψη κανένα. Αυτός που κρατά όλα τα θέματα ανοιχτά, γιατί δεν ελέχθη ακόμη ο τελικός λόγος από τον Θεόν Λόγον, που μπορεί και οφείλει να τον πή, επειδή είναι η Αγάπη. Αυτός που έχει αυτή την ευαισθησία, μεγαλοθυμία και ευθύνη. Αυτός που κανένα δεν αγνοεί, δεν απορρίπτει, δεν αδικεί, και μας αφήνει μόνους να το καταλάβωμε. Αυτός που βασανίζεται, θυσιάζεται, πεθαίνει για την ελευθερία και την ενότητα όλων μας. Αυτός που δεν ζη χωρίς τους άλλους, αλλά χάριν των άλλων.

Αυτός όταν μιλά, όλοι σιωπούν, για να τον ακούσουν. Ακούγοντάς τον, σβήνουν οι θόρυβοι και τα παράσιτα. Καθένας ακούει τη βαθύτερη φωνή του εαυτού του, γιατί αληθινά ακούγεται ο απ' αρχής και ένας Λόγος.

Αυτός ανέβασε το επίπεδο της ζωής του ανθρώπου, της δουλειάς και της δημιουργίας του, πιο ψηλά από όλους τους άλλους. Γιατί κατέβηκε στα κατώτατα μέρη. Δοκίμασε τον αβάστακτο πόνο και δεν δυσανασχέτησε. Αλλά από μέσα του βγήκε λόγος και διάθεση ευγνωμοσύνης για όλα του τα βάσανα. Πήρε βοήθεια. Βρήκε το μυστικό. Δέχτηκε το προζύμι της Βασιλείας. Και όλο το φύραμα της ζωής και της δημιουργίας του ανέβηκε με τη δραστική ζύμη της μελλούσης Βασιλείας.

Είναι ο πολύ βασανισμένος και παρηγορημένος· στον πιο βαθύ άδη κατεβασμένος και σε ολοφώτεινο ουρανό ανεβασμένος. Πέρασε τη ζωηφόρο νέκρωσι. Ζη τη νεκρανάσταση. Γι' αυτό, έχει τη δυνατότητα και τη χάρη να δώση το ευαγγέλιο της χαράς προς όλους.

Αυτό γίνεται, επειδή το ζη. Λέγεται μόνο του. Και δι' όλων όσα λέει, δι' όλων όσα βάζει τους ήρωές του να λένε, να τσακώνωνται, να χαριεντίζωνται, φανερώνεται και προσφέρεται αυτό, το ένα και σωτήριο.

Νομίζει ο άλλος ότι, διαβάζοντας Ντοστογιέβσκι, διαβάζει αστυνομικά μυθιστορήματα ή συγγραφέα ανατόμο της ανθρώπινης ψυχής, που κάνει τη χαρτογράφηση του άγνωστου και απλησίαστου είναι μας. Έτσι είναι. Τα κάνει όλα αυτά. Αλλά το σημαντικότερο είναι ότι, δι' όλων αυτών, ενσταλάζει μέσα μας την παράκληση του Πνεύματος και τη βεβαιότητα ότι υπάρχει Εκείνος που συνέχει τα πάντα· αγαπά και σώζει τον άνθρωπο.

Αυτός ξέρει την αλήθεια της ζωής. Είναι γεμάτος βαριά χαρά. Ξέρει τι περιμένουν οι άλλοι απ' αυτόν. Και που οφείλει και μπορεί τώρα να τους κατευθύνη:

Να μη βιαστούν να ελπίσουν, στηριζόμενοι σε πράγματα πρόσκαιρα, "εν οις ουκ έστι σωτηρία".

Να μη βιαστούν να απελπιστούν, νομίζοντας ότι η όποια δοκιμασία τους είναι αρρώστεια προς θάνατον.

Έχει ο Θεός για όλους μας, αρκεί να ταπεινωθούμε, να συγχωρούμε και να περιμένωμε.

Έτσι, είτε διαβάσεις τον Αββά Ισαάκ, είτε τον Ντοστογιέβσκι, παίρνεις εν τέλει το ίδιο μήνυμα, τη χάρη και την παρηγοριά.

Αυτός ο συγγραφέας είναι ένα βιωματικό και ολοζώντανο σχόλιο στον Αββά Ισαάκ. Και "ντοστογιεβσκικά", με όλα του τα έργα, πιστοποιεί και επικυρώνει τη διπλή βεβαιότητα του Αββά (που είναι και δική του):

Χωρίς μεγάλους πειρασμούς, δεν δίδονται μεγάλα χαρίσματα. Και: Η χαρά η εν τω Θεώ είναι ισχυροτέρα της παρούσης ζωής.