Ο άγιος Θεοδώρητος ήταν Πρεσβύτερος τής Εκκλησίας τής Αντιοχείας και έζησε τον 4ο αιώνα μ.Χ., στα χρόνια τού Αυτοκράτορα Ιουλιανού τού Παραβάτη.

Στην Αντιόχεια την ίδια εποχή ζούσε και ένας θείος τού Ιουλιανού, που ονομαζόταν και αυτός Ιουλιανός. Ο Ιουλιανός αυτός ήταν πιστός άνθρωπος και χειροθετήθηκε Αναγνώστης στην Εκκλησία τής Αντιόχειας. Δυστυχώς, όμως, δεν παρέμεινε σταθερός στην πίστη του, αλλά ακολούθησε τον ανηψιό του στον κατήφορο τής αποστασίας. Μάλιστα, όχι μόνον αρνήθηκε τον Χριστό και λάτρευε τα είδωλα, αλλά και πολέμησε με μίσος την Εκκλησία, την οποία άλλοτε διακονούσε. Δηλαδή, από πιστό μέλος τής Εκκλησίας έγινε αμείλικτος διώκτης της. Πρώτη του ασεβής πράξη ήταν να μαζέψη όλα τα εκκλησιαστικά κειμήλια, τα οποία αφιέρωσε στην Εκκλησία τής Αντιόχειας ο Μέγας Κωνσταντίνος, και να τα παραδώση στον ανηψιό του, τον ασεβή Ιουλιανό. Στην συνέχεια εξαπέλυσε φρικτό διωγμό εναντίον τών Χριστιανών, και κυρίως εναντίον τών Κληρικών τής Αντιόχειας, οι οποίοι σκόρπισαν σε διάφορα μέρη.

Ο μόνος που παρέμεινε στην Αντιόχεια ήταν ο Πρεσβύτερος Θεοδώρητος, μαζί με λίγους Χριστιανούς, και εξακολουθούσε να διδάσκη την πίστη στον Χριστό με παρρησία και θάρρος. Τότε ο Ιουλιανός, ο θείος τού Αυτοκράτορα, τον συνέλαβε και τον φυλάκισε, αλλά και μέσα στην φυλακή εξακολουθούσε να κηρύσση το Ευαγγέλιο. Αφού παρέμεινε για αρκετό χρονικό διάστημα στην φυλακή, στην συνέχεια τον οδήγησαν σε ειδωλολατρικό ναό και τον διέταξαν να θυσιάση στα είδωλα. Όπως ήταν φυσικό αρνήθηκε, αλλά και επετίμησε αυστηρά τον Ιουλιανό, τον πρώην πιστό δούλο τού Θεού και τώρα υποχείριο τού διαβόλου. Το αποτέλεσμα ήταν να υποβληθή σε σκληρά βασανιστήρια. Τον έγδυσαν, τον κρέμασαν επάνω σε ένα ξύλο και τον ξέσχισαν δυνατά. Ξεσχιζόταν για διάστημα τριών ωρών, και ενώ το αίμα έτρεχε από το σώμα του σαν βρύση, το πρόσωπό του φαινόταν ωραιότερο και λαμπρότερο, και πολλοί από τους παρόντες ειδωλολάτρες απορούσαν για το πώς είχε την δύναμη να ομιλή με σθένος και να ομολογή την πίστη του στον Χριστό. Αρκετοί από εκείνους που είδαν το θαυμαστό αυτό γεγονός επίστευσαν στον Χριστό, Τον ομολόγησαν, και έλαβαν το στεφάνι τού μαρτυρίου.

Επειδή ο γενναίος αθλητής τού Χριστού Θεοδώρητος εξακολουθούσε μετά από τόσα σκληρά βασανιστήρια να παραμένη ζωντανός, ο Ιουλιανός τον αποκεφάλισε. Πριν αποκεφαλισθή, όμως, προέτρεψε πατρικά τον Ιουλιανό να μετανοήση, για να αποφύγη την «αιώνια βάσανο», προβλέποντας και λέγοντάς του ότι θα ερχόταν αντιμέτωπος με βαρειά ασθένεια. Ο Ιουλιανός, όμως, δεν μετανόησε, παρά τις προτροπές τού αγίου, και παρά τις παρακλήσεις τής πιστής συζύγου του, η οποία τον παρακαλούσε να μετανοήση. Μέχρι την τελευταία του πνοή παρέμεινε πεισματικά αμετανόητος, παρά το ότι υπέφερε από βαρειά και βασανιστική ασθένεια τών εντέρων, και έβγαιναν τα κόπρανά του από το στόμα του.

Το λείψανο τού Ιερομάρτυρος Θεοδωρήτου το ενταφίασαν οι Χριστιανοί με την πρέπουσα ευλάβεια και τιμή.

Ο βίος του και η πολιτεία του μάς δίνουν την αφορμή να τονίσουμε τα ακόλουθα:

Η Εκκλησία διδάσκει την νήψη, ήτοι την πνευματική εγρήγορση, επειδή πάντοτε παραμονεύει ο κίνδυνος τής πτώσεως και τής αρνήσεως τής πίστεως. Η αληθινή πίστη, η οποία είναι αποκάλυψη τού Θεού και όχι ανακάλυψη τού ανθρώπου, φυλάσσεται από την Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία, ήτοι την Ορθόδοξη Εκκλησία ως κόρη οφθαλμού. Και αυτή η πίστη δεν είναι απλή ιδεολογία, αλλά είναι τρόπος ζωής και θεραπείας από τα πάθη. Βοηθά τον άνθρωπο να αποβάλη την ιδιοτέλεια και την φιλαυτία και να αποκτήση την ανιδιοτελή αγάπη. Με άλλα λόγια η Ορθόδοξη πίστη θεραπεύει τον άνθρωπο από τα πάθη και τον μεταβάλλει από φίλαυτο και μισάνθρωπο, σε φιλόθεο και φιλάνθρωπο.

Η άρνηση τής πίστεως οφείλεται στην υπερηφάνεια, η οποία οδηγεί τον άνθρωπο στην αμετανοησία, στην απομάκρυνση από τον Θεό, και επομένως στην απώλεια τής θείας Χάριτος, και στην παρά φύση ζωή τών παθών, με αποτέλεσμα να αισθάνεται ταραχή, απόγνωση και αβάστακτη οδύνη. Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, στις γραφές του, τονίζει ότι ο άνθρωπος θα υποφέρη στην ζωή του μέχρι να αποκτήση ταπείνωση, η οποία προξενεί εσωτερική γαλήνη και πνευματική αγαλλίαση. Ακόμη η ταπείνωση, σε συνδυασμό με την νήψη, προφυλάσσει τον άνθρωπο από την πτώση στην αμαρτία και την απώλεια τής αληθινής πίστεως.

Ο Απόστολος Παύλος στην Α΄ προς Κορινθίους Επιστολή του προτρέπει τους Χριστιανούς να έχουν εγρήγορση, λέγοντας ότι «ο δοκών εστάναι βλεπέτω μη πέση». Δηλαδή, αυτός που νομίζει ότι στέκεται γερά στην πίστη θα πρέπη να προσέχη να μη πέση, επειδή η ανθρώπινη φύση είναι ευόλισθη. Χρησιμοποιεί, μάλιστα, και το παράδειγμα τού στρατιώτη τής εποχής εκείνης, ο οποίος ήταν όρθιος επάνω στα τείχη και φρουρούσε την πόλη. Και έπρεπε να είναι άγρυπνος καθ’ όλη την διάρκεια τής σκοπιάς του, επειδή τα τείχη ήταν στενά και ψηλά, και αν τον έπαιρνε ο ύπνος οπωσδήποτε θα έπεφτε και θα σκοτωνόταν. Γι’ αυτό και εφιστά την προσοχή σε όλους τους πιστούς να είναι συνεχώς σε εγρήγορση για να μη πέσουν στο βάραθρο τής απόγνωσης και τής απελπισίας, τής αμαρτίας, τής απιστίας και τής αιώνιας απώλειας. Αλλά και ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, στην «Αποκάλυψη», καταγράφει τις προτροπές τού Θεού προς τους πιστούς, να φυλάξουν την πίστη τους, και να αγωνιστούν να παραμείνουν πιστοί μέχρι θανάτου, προκειμένου να λάβουν το στεφάνι τής ζωής, ήτοι να ζουν αιώνια μέσα στο Φως και την δόξα τού Θεού. Αυτές οι προτροπές είναι: «Κράτει ό έχεις, ίνα μηδείς λάβη τον στέφανόν σου», και «γίνου πιστός άχρι θανάτου και δώσω σοι τον στέφανον τής ζωής».

Η ορθόδοξη πίστη και η αληθινή αγάπη για τον Θεό και τον πλησίον διαφυλάσσονται και αυξάνονται μέσα στο εύκρατο κλίμα τής προσευχής, τής θείας Λειτουργίας, και τού πνευματικού αγώνα για την εφαρμογή τού θελήματος τού Θεού. Πολλές φορές ο άνθρωπος βρίσκει ή ξαναβρίσκει την αληθινή πίστη μετά από μεγάλη πτώση, που τον ταπεινώνει και τού δημιουργεί μετάνοια. Αλλά η εύρεση ή η επανεύρεση τής πίστης προϋποθέτει παλληκαριά, λεβεντιά, πνευματική ανδρεία. Κανένας δειλός και υπερήφανος δεν πρόκειται ποτέ να γνωρίση τον Θεό.

Η απιστία είναι αποκύημα τής δειλίας και τής υπερηφάνειας, ενώ η πίστη είναι ο αγλαέστατος καρπός τής ταπείνωσης και τής πνευματικής ανδρείας. Η απιστία είναι πρόξενος τής απόγνωσης, τής απελπισίας και τής αιώνιας απώλειας. Η πίστη είναι η πηγή τής ελπίδας, τής ειρήνης, τής χαράς και τής αιώνιας ζωής.