Oι Πατέρες της Εκκλησίας έκαναν λόγο για ουσία και ενέργεια στον Θεό. Αυτή η χρησιμοποίηση δεν ήταν καρπός φιλοσοφικού στοχασμού, αλλά αποτέλεσμα προσωπικής εμπειρίας. Όταν, ύστερα από ορισμένες προϋποθέσεις, έφθαναν στην θέα του Θεού, έβλεπαν το Φως, το οποίο αποκάλεσαν ενέργεια του Θεού, αλλά δεν έβλεπαν την ουσία του Θεού.

«Η πατερική διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργείας έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία, διότι στην εμπειρία της αποκαλύψεως ουδείς ποτέ ήρθε στην γνώση της ουσίας του Θεού. Και από την ίδια την εμπειρία τους μας λένε, οι ίδιοι που φθάνουν σε αυτή την κατάσταση, ότι ούτε είναι δυνατόν για κτίσμα να γνωρίσει την ουσία του Θεού.

Εφ' όσον δεν γνωρίζουμε την ουσία του Θεού και είναι αδύνατο να την γνωρίσουμε, και γνωρίζουμε μερικές από τις ενέργειες του Θεού, αυτό σημαίνει ότι η διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργείας εν τω Θεώ, δεν είναι μια διάκριση, που προέρχεται από στοχασμό ή από την φιλοσοφία κανενός φιλοσόφου, που μπορεί να φθάσει στην γνώση αυτής της διακρίσεως. 

Δεν είναι από την φιλοσοφία, που ξέρουμε, η διάκριση αυτή ούτε από τον στοχασμό κανενός φιλοσόφου, αλλά ούτε και από την αποκάλυψη, αν εκλάβουμε την αποκάλυψη ως αποκάλυψη λέξεων. Αλλά είναι από την ίδια την εμπειρία, η οποία υπερβαίνει τα ρήματα και τα νοήματα».

Το ότι η διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργείας στον Θεό δεν είναι φιλοσοφική και καρπός στοχασμού, φαίνεται από το ότι όταν οι Πατέρες έφθαναν στην θεοπτία, δεν έβλεπαν λέξεις «ουσία» και «ενέργεια», αλλά μετείχαν στην δόξα του Θεού, την οποία αποκάλεσαν ενέργεια, και όταν χρησιμοποιούσαν την λέξη ουσία, ομιλούσαν για «υπερούσιον θεότητα».

Κατά αναλογία ισχύει ό,τι και με τον ήλιο. Βλέπουμε το φως του ηλίου, που αποκαλούμε ενέργειά του, χωρίς να μετέχουμε της ουσίας του ηλίου, αφού, αν προσπαθήσουμε να δούμε κατάματα τον δίσκο του ηλίου, τυφλωνόμαστε.

«Η διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργείας εν τω Θεώ, δεν είναι αποτέλεσμα μιας αποκαλύψεως που γίνεται με λέξεις. Δεν λέει, δηλαδή, ο Θεός στον άνθρωπο με κτιστά ρήματα: "ξέρετε παιδιά, μέσα σε μένα υπάρχει η διάκριση ουσίας και ενεργείας", ώστε να έχουμε στην Αγία Γραφή την διδασκαλία των Προφητών, ότι ουσία και ενέργεια δεν ταυτίζονται. Γιατί; Διότι την διάκριση αυτή μας την δίδαξε το Πνεύμα το Άγιον. Δεν μαθαίνουμε την διάκριση με λέξεις. Η διάκριση μαθαίνεται με εμπειρία».

Η διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργείας στον Θεό εξετάζεται και από τους Πατέρες και από τους αιρετικούς που φιλοσοφούσαν. Οι Πατέρες ομίλησαν για την διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργείας στον Θεό από την προσωπική τους πείρα.

«Από την εμπειρία της μεθέξεως στις ενέργειες του Θεού, ξέρει (ο θεούμενος) ότι δεν μετέχει στην ουσία του Θεού, άρα εκ της εμπειρίας είναι και η διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργείας στον Θεό. Δεν είναι από την φιλοσοφία, αλλά είναι από την εμπειρία της Θεώσεως η διάκριση αυτή. Αυτό έχει σημασία, ότι το θεμέλιο της διακρίσεως είναι η ίδια η εμπειρία της Θεώσεως».

Οι αιρετικοί έκαναν λόγο για την διάκριση ουσίας και ενεργείας στον Θεό με διαφορετικό τρόπο από τους Πατέρες της Εκκλησίας.

«Την διάκριση ουσίας και ενεργείας δέχεται ο Παύλος ο Σαμοσατεύς. Επίσης, ο ίδιος ο Άρειος και οι Νεστοριανοί δέχονται την διάκριση ουσίας και ενεργείας εν τω Θεώ. Εκείνοι, που για πρώτη φορά απορρίπτουν την διάκριση αυτή είναι οι Ευνομιανοί. Και, κατά παράξενο τρόπο, και ο Αυγουστίνος, ο οποίος στην Δύση είναι ο μόνος ο οποίος απορρίπτει την διάκριση αυτή. Και εξ αιτίας του Αυγουστίνου, απέρριψαν την διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργείας και όλοι οι σχολαστικοί θεολόγοι της φραγκικής παραδόσεως.

Η πατερική διάκριση ουσίας και ενεργείας δεν είναι στοχαστική, αλλά είναι εμπειρική. Αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία. Οι Αρειανοί, και προπαντός ο Παύλος ο Σαμοσατεύς, δέχονται αυτή την διάκριση, αλλά δίνουν μια φιλοσοφική ερμηνεία στην διάκριση αυτή. Έχουμε, δηλαδή, μια φιλοσοφική ερμηνεία της διακρίσεως στον Άρειο, τον Παύλο τον Σαμοσατέα και στον Νεστόριο. Και η διάκριση αυτή, αφού πήρε μια φιλοσοφική σημασία, είναι και το θεμέλιο της αιρέσεως του Παύλου του Σαμοσατέως, περί ενσαρκώσεως, και του Αρείου περί του Δευτέρου Προσώπου της Αγίας Τριάδος και του Νεστορίου, περί ενσαρκώσεως επίσης. Η διδασκαλία του Νεστορίου δεν διαφέρει πάρα πολύ από την διδασκαλία του Παύλου του Σαμοσατέως, περί ενσαρκώσεως, εξ επόψεως δηλαδή ενσαρκώσεως».

Η θεολογική, λοιπόν, γλώσσα η οποία διακρίνει ουσία και ενέργεια στον Θεό, δεν προέρχεται από την φιλοσοφία, αλλά από την εμπειρία της αποκαλύψεως. Οι όροι είναι της εποχής και αυτούς χρησιμοποιούσαν και οι φιλόσοφοι και οι στοχαζόμενοι αιρετικοί. Οι Άγιοι Πατέρες προσέλαβαν τους όρους και έδωσαν άλλη έννοια, σύμφωνα με την εμπειρία τους.

Οι Θεούμενοι κατάλαβαν εμπειρικά σημαντικά σημεία, ως προς τον Θεό. Το ένα είναι ότι δεν είναι άλλη η δόξα-ενέργεια του Θεού και άλλη η δόξα-ενέργεια του Μεγάλης Βουλής Αγγέλου στην Παλαιά Διαθήκη, αλλά πρόκειται για την ίδια δόξα. Έτσι, κατάλαβαν εκ πείρας ότι στην Παλαιά Διαθήκη εμφανίζεται ο άσαρκος Λόγος και στην Καινή Διαθήκη ο σεσαρκωμένος Λόγος.

«Δεν υπάρχουν δύο δόξες· μία είναι η δόξα του Θεού, μία είναι η ενέργεια αυτής της αποκαλύψεως του Θεού και του Αγγέλου. Δεν είναι δύο αποκαλύψεις, είναι μία αποκάλυψη, διότι βλέπει κανείς, εν τη δόξη του Θεού, μόνον τον Άγγελο, δηλαδή, και εν τω Αγγέλω βλέπει τον Θεό, διότι είναι εικόνα του Θεού».

Έπειτα, αντιλαμβάνονται εμπειρικά ότι «πίσω» από την δόξα-ενέργεια του Θεού, την οποία βλέπουν και της οποίας μετέχουν, υπάρχει «κάτι άλλο», το οποίο δεν μπορούν να δουν και να μετάσχουν, όπως δεν μπορεί να δει κανείς τον δίσκο του ηλίου ή να πάει στον ήλιο. Αυτό το «κάτι άλλο» αποκάλεσαν ουσία. Και είπαν ότι τα Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος έχουν μία ουσία.