Ανατολικές θεότητες λάτρευαν δημόσια και ιδιωτικά οι κάτοικοι της Αθήνας στη ρωμαϊκή εποχή, όπως την Εφεσία Αρτέμιδα, τον Δία Ηλιοπολίτη (από την Ηλιούπολη Συρίας, σημερινό Baalbek Λιβάνου), την Ισιδα και τον Σάραπη. Αγάλματα των τριών πρώτων θεοτήτων βρέθηκαν τελευταία στην ανασκαφή του οικοπέδου Μακρυγιάννη (Σταματία Ελευθεράτου, Νικολέττα Σαραγά) και ιερό του Σάραπη φαίνεται πως υπήρχε στη σημερινή Μητρόπολη των Αθηνών.

Τα τρία καταστόλιστα αγαλματάκια που έχουμε χάρη στα έργα για τη θεμελίωση του νέου Μουσείου της Ακρόπολης και του σταθμού του μετρό, μελέτησε και συσχέτισε με άλλα παλαιότερα ευρήματα της νοτίου κλιτύος της Ακρόπολης η πρώην έφορος Ακρόπολης, καθηγήτρια Ισμήνη Τριάντη. Τα πορίσματα της μελέτης αυτής παρουσίασε χθες στο Διεθνές Αρχαιολογικό Συμπόσιο «Η Αθήνα κατά τη ρωμαϊκή εποχή» (19-21 Οκτωβρίου 2006) μιλώντας με θέμα «Ανατολικές θεότητες στις νότιες υπώρειες της Ακρόπολης».

Ιδια με τη μεγάλη Αρτεμη

Συγκρίνοντας το ακέφαλο αγαλματίδιο της Εφεσίας Αρτέμιδος του οικοπέδου Μακρυγιάννη, που φέρει 34 μαστούς κι άλλα συμβολικά στοιχεία, με τη μεγάλη Αρτεμη που βρίσκεται στο Μουσείο της Εφέσου, διαπιστώνει ότι ο επάνω κορμός τους έχει τις ίδιες ακριβώς διαστάσεις και είναι φιλοτεχνημένα και τα δύο από ψιλόκοκκο μάρμαρο. Το γεγονός αυτό «μας κάνει να υποθέσουμε ότι είναι αντίγραφα του ίδιου εργαστηρίου και πιθανώς το αγαλμάτιο της ανασκαφής Μακρυγιάννη να είναι εισηγμένο», είπε η αρχαιολόγος και πρόσθεσε ότι στην Αθήνα έχουμε λίγα γλυπτά της θεάς αυτής καθώς η λατρεία της στην Ελλάδα δεν ήταν διαδεδομένη. Το συγκεκριμένο γλυπτό, επειδή βρέθηκε σε ένα κτίριο που πιθανώς ήταν έπαυλη υστερορωμαϊκών χρόνων, εικάζεται πως προοριζόταν για ιδιωτική λατρευτική χρήση από τον ιδιοκτήτη του σπιτιού που θα είχε κάποια σχέση με την Εφεσο. Τα άλλα δύο αγάλματα όμως της Ισιδας και του Δία Ηλιοπολίτη προέρχονται από χώρους δημόσιας λατρείας.

Ο Δίας Ηλιοπολίτης, θεός της φύσης που διαχειρίζεται τη βροχή και τις καταιγίδες, άρα και τη γονιμότητα, είναι το πρώτο άγαλμα τέτοιου τύπου που ανακαλύπτεται στην Ελλάδα. Οι συριακές θεότητες δεν ήταν όμως άγνωστες στην Αθήνα, όπως δείχνει λατινική επιγραφή σε βωμίσκο που βρέθηκε το 1888, κατά την κατεδάφιση ενός σπιτιού, στη ρωμαϊκή Αγορά.

Πολλές θεές σε μία

Το τρίτο άγαλμα, αυτό της Ισιδος, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί η Ισις απεικονίζεται ως Πανθέα, δηλαδή με χαρακτηριστικά σύμβολα πολλών άλλων θεοτήτων. Είναι Ισις-Αθηνά (φοράει αιγίδα), Υγιεία (φίδι τυλίγει το σώμα της), Αφροδίτη (τριαντάφυλλα στολίζουν το κεφάλι της), Διόνυσος (φέρει κισσόφυλλα και τσαμπιά) και Ηλιος (ο ηλιακός δίσκος προβάλλει γύρω από την όψη της).

Η κ. Τριάντη υποστηρίζει ότι το άγαλμα αυτό, από το μέγεθός του και την επισκευή που έχει υποστεί, πρέπει να ήταν λατρευτικό, στημένο μέσα σε ένα ιερό. «Ενα τέτοιο ιερό έχει συζητηθεί ότι βρισκόταν στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης». Πρώτος που διατύπωσε την υπόθεση για ύπαρξη Ισείου σ' αυτή την περιοχή ήταν το 1877 ο Ulrich Koehler. Μήπως όμως ξέρουμε και ποιος επισκεύασε το συγκεκριμένο λατρευτικό άγαλμα;

Επισκευάστρια

Στην εκκλησία της Παναγίας Σπηλιώτισσας πάνω από το θέατρο Διονύσου έχει βρεθεί μία επιγραφή την οποία πήρε ο Ελγιν και τώρα φυλάσσεται στο Βρετανικό Μουσείο στην οποία αναφέρεται ότι «η γυναίκα που ανέθεσε τους κίονες και το αέτωμα και κιγκλίδες και ένα άγαλμα Αφροδίτης και επισκεύασε το άγαλμα της θεάς ήταν λυχνάπτρια και ονειροκρίτης», αξιώματα που είχαν οι ιέρειες της Ισιδας. Λες να επισκεύασε το αγαλματάκι αυτό η λυχνάπτρια και ονειροκρίτης;

Αιγυπτιακά ιερά στην Αθήνα είχε δει και ο Παυσανίας. Μνημονεύει μάλιστα ένα ιερό του Σάραπη που βρισκόταν στην περιοχή της σημερινής Μητρόπολης. Αξιοσημείωτο είναι ότι «κατά την εκσκαφή των θεμελίων για την ίδρυση της Εκκλησίας, το 1842, βρέθηκε επιγραφή που αναφέρεται στη λατρεία των Αιγύπτιων θεών. Αλλά και τα γυναικεία αρχαϊστικά αγάλματα (Εθνικό Μουσείο) που έχουν βρεθεί, το 1882, στην πλατεία Μητροπόλεως έχουν θεωρηθεί Καρυάτιδες στο πρόπυλο κάποιου οικοδομήματος, πιθανώς Σαραπείου».