Από µικρό παιδί άκουγα ανέκδοτα σχετικά µέ συζητήσεις κωφών τα οποία δημιουργούσαν εύθυμη κατάσταση. Ο ένας κωφός, λόγω σωματικής αδυναμίας, προσπαθούσε να συμπληρώνη µέ την φαντασία του τα όσα αδυνατούσε να συλλάβη από εκείνα που έλεγε ο συνοµιλητής του, µέ συνταρακτική κατάληξη. Στην συνέχεια, όταν ο άλλος κωφός προσπαθούσε µέ την δική του φαντασία να συµπληρώση τους ελλειπτικούς λόγους τού πρώτου, τότε το πράγμα γινόταν πιο συγκλονιστικό.

Νομίζω όμως το φαινόμενο αυτό παρατηρείται σήµερα σε κάθε συζήτηση που γίνεται είτε στα µέσα μαζικής ενημέρωσης είτε στην καθηµερινή ζωή. Σπάνια συμβαίνει το αντίθετο. Και μάλιστα αυτό συμβαίνει λόγω μιας άλλης κωφότητας, όχι πάντως σωματικής αδυναμίας. Πρόκειται για ένα συγκεκριµένο τρόπο ζωής που είναι συνάρτηση τής όλης ατμόσφαιρας που επικρατεί στην σημερινή κοινωνία µας. Λέγοντας αυτά δεν εννοώ, βέβαια, τις περιπτώσεις εκείνες που οι συζητητές ή τουλάχιστον ένας από αυτούς έχει αδυναμία να καταλάβη τον λόγο τού άλλου και δεν έχει τουλάχιστον την ταπείνωση να το ομολογήση, ούτε τις περιπτώσεις εκείνες που σκόπιµα µεταθέτει κανείς το θέµα σε άλλο επίπεδο, αλλά τις περιπτώσεις εκείνες που συνιστούν τρόπο ζωής, όπως θα το παρουσιάσουµε στην συνέχεια.

1. Κατ’ αρχάς όταν κάνουμε λόγο για συζήτηση εννοούμε την προσπάθεια και από τα δύο µέρη να ευρεθή η αλήθεια τού πράγματος, τού γεγονότος ή τής εννοίας. Υπάρχει σαφής διαφορά μεταξύ τού ρήµατος «αιτώ» και τού ρήματος «ζητώ». Το «αίτω» έχει την έννοια του απαιτώ, επαιτώ, παρακαλώ, δηλαδή ζητώ να µού δοθή κάτι. Το «ζητώ» έχει την έννοια τού αναζητώ, ερευνώ, δηλαδή υπάρχει έφεση για εύρεση και µάθηση. Αυτή η λεπτή, αλλά βασική διαφορά µεταξύ τής έννοιας τών δύο ρημάτων φαίνεται από τον λόγο τού Χριστού: «αιτείτε, και δοθήσεται υμίν, ζητείτε και ευρήσετε». Όποιος αιτεί θα λάβη, θα τού δοθή, και όποιος αναζητά θα βρη.

Έτσι, λοιπόν, η συζήτηση από αυτή την φύση τής λέξεως υποδηλώνει την προσπάθεια για αναζήτηση και εύρεση τής αλήθειας ή του κεντρικού νοήµατος κάθε πράγµατος. Κατ’ επέκταση αυτό σηµαίνει ότι γίνεται εντατική προσπάθεια να εισέλθη κανείς στην σκέψη τού συνομιλητού του και να βρη το κεντρικό νόηµα τών λεγομένων. Να µή στέκεται στις χρησιμοποιούµενες λέξεις, αλλά να προχωρή στα σηµαινόµενα τών λέξεων και εννοιών.

Η συζήτηση, στην πραγµατικότητα, είναι κίνηση εξόδου από τον ατομικιστικό τρόπο ζωής και σκέψεως και είσδυση στην υποστατικότητα τού άλλου ή την έννοια τών λεγοµένων. Γι’ αυτό ακριβώς και αυτή η κίνηση, η αναζήτηση και η συζήτηση έχει σχέση µέ την ανάπτυξη τής «αρχής τής υποστάσεως» και µέ τον όλο υποστατικό τρόπο ζωής. Κατά συνέπεια αυτή η κίνηση προϋποθέτει έκσταση, έξοδο από τον ατομικισμό και είσδυση στην υπόσταση τού άλλου. Και, βεβαίως, η κίνηση αυτή έχει σχέση µέ την θέληση για αναζήτηση και εύρεση.

Αυτές οι προϋποθέσεις είναι απαραίτητες για την καλή έκβαση μιας συζητήσεως. Χωρίς αυτές θα υπάρξη αποτυχία. Αυτό το διέκρινε και ο Αριστοτέλης όταν έλεγε «αρχή σοφίας επίσκεψις ονομάτων». Χωρίς την επίσκεψη, την αναζήτηση τού νοήματος τών όρων, που χρησιµοποιούνται στην συζήτηση, δεν µπορεί κανείς να καταλήξη πουθενά. Στους Πατέρες τής Εκκλησίας βλέπουμε την προσπάθειά τους να χρησιµοποιούν νέους όρους, που έπαιρναν από την Φιλοσοφία, αποφορτίζοντάς τους από την έννοια την οποία είχαν προσδώσει οι Φιλόσοφοι και οι Φιλοσοφούντες αιρετικοί, και φορτίζοντάς τους µε την αποκαλυπτική εμπειρία. Γι’ αυτό και οι συντηρητικοί τής εποχής τους εύρισκαν αφορμή να τους κατηγορήσουν και ενοχοποιήσουν. Δηλαδή, οι συντηρητικοί συνήθως έπαιρναν αφορμή από µερικές λέξεις που χρησιμοποιούσαν οι Πατέρες για να τους κατηγορήσουν ως αιρετικούς. Με αυτόν τον τρόπο τα λεξίδια γίνονταν ξιφίδια.

Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης ασχολείται σε πολλά κείμενά του για τα σηµαινόµενα τών ονομάτων και των όρων. Ίσως σ’ ένα βαθµό αυτό κάνει και η μοντέρνα επιστήμη τής σηµειωτικής ή σηµειολογίας, που καταβάλλει κάθε προσπάθεια για να υπερβή το εμπόδιο τού χρόνου και να κατανοήση τα πράγματα, παρουσιάζοντας τα σηµαινόμενά τους. Και αν παρατηρήση κανείς επισταμένως θα διαπιστώση ότι η σύγχυση που επικρατεί στις ημέρες μας οφείλεται στην έλλειψη κατανοήσεως, τού πραγµατικού νοήµατος που έχει κάποιος όρος και κάποια φράση, τόσο στην πραγματική τους διάσταση όσο και στον τρόπο που χρησιµοποιείται από τον συνοµιλητή.

Πέρα από αυτό πρέπει να σηµειωθή ότι εκείνο που παρατηρείται σήµερα είναι ότι πολλοί συνοµιλητές χρησιµοποιούν από τον λόγο τού άλλου μια φράση ή ακόμη µια λέξη που καταλαβαίνουν και χωρίς να προσπαθήσουν να αντιληφθούν το όλο νόηµα τής σκέψεώς του, προχωρούν στην διάρθρωση τής δικής τους σκέψεως, που μπορεί να είναι εντελώς αντίθετη ή και διαφορετική από εκείνη που αναπτύσσεται κατά την συζήτηση-διάλογο. Έτσι, η συζήτηση περνά από θέµα σε θέµα, εκτός αν κάποιος έμπειρος συζητητής το καταλάβει νωρίς, οπότε ή επαναφέρει την συζήτηση στην προηγούµενη θέση ή την σταματά, αν αντιληφθή ότι ο συνοµιλητής του είναι ανίκανος να τον παρακολουθήση.

Εκείνο που θα ήθελα να τονίσω είναι ότι αν ο συζητητής δεν κάνει ρήγματα, χωρίς να χάνη την βασική του θέση, αν δεν αναγνωρίζη και τα δικά του λάθη και ελλείψεις, και αν δεν διακρίνεται για την κίνηση προς την υπόσταση τού άλλου, η συζήτηση τότε δεν θα καταλήξη πουθενά. Βλέπει κανείς στα µέσα µαζικής ενημέρωσης ανθρώπους, οι οποίοι ενώ ακούν τον άλλο να μιλά, στη συγέχεια όταν λαμβάνουν τον λόγο λένε άλλα πράγµατα, σαν να µή τον είχαν ακούσει προηγουμένως, ακριβώς γιατί πήγαν εκεί µόνο για να εκφράσουν και να διατυπώσουν τις απόψεις τους ή να αντικρούσουν τα επιχειρήματα του συνομιλητού τους. Καθώς επίσης βλέπει κανείς ότι όλοι διακατέχονται από την αυθεντία και το αλάθητο. Αισθάνονται ότι είναι άσφαλτοι. Είπα κάποτε, ότι μπορεί η άσφαλτος να μάς δίνη την δυνατότητα να εκμηδενίσουμε τις αποστάσεις, αλλά όμως το χώμα είναι πιο γνήσιο και βεβαίως καλλιεργήσιμο. Οι άσφαλτοι, όσο αισθάνονται ότι δεν έχουν σφάλματα, είναι ακατάλληλοι για καλλιέργεια!

2. Δυστυχώς, όπως είπαμε προηγουμένως, αυτή η κίνηση και αναζήτηση δεν παρατηρείται σήμερα εν πολλοίς στις συζητήσεις. Όλοι έχουν επιχειρήματα, αισθάνονται ότι έχουν την αλήθεια και µόνο προσπαθούν να βρουν την ευκαιρία να δώσουν το τελικό κτύπηµα στον συνομιλητή τους από την ύπαρξη ενός φραστικού λάθους. Το ερώτημα είναι γιατί συµβαίνει αυτό; Δεν πρόκειται να εξαντλήσω το θέµα, αλλά να πω τα πιο βασικά σηµεία.

Πρώτον. Κάθε άνθρωπος, όταν διακρίνεται για έπαρση διανοητική, έχει ή αισθάνεται ότι έχει απόψεις απηρτισμένες, οι οποίες δεν επιδέχονται αμφισβήτηση από κανέναν. Και αν δεν είναι δικές του απόψεις, ωστόσο είναι απόψεις τού κόµµατος ή τής ομάδος στην οποία ανήκει και εκπροσωπεί. Πρόκειται για αποσπασματικότητες τις οποίες έχει ενδύσει µέ τον μανδύα τής καθολικότητας. Έτσι, οι απόψεις αυτές δεν χωρούν καμμιά αμφισβήτηση.

Δεύτερον. Μια τέτοια αντιμετώπιση προϋποθέτει ένα άτομο που κλείνεται ερμητικά στον εαυτό του και δεν έχει καµµιά θέληση και διάθεση για έκσταση, κένωση, αγάπη. Ο άνθρωπος αυτός και όταν διαλέγεται, μονολογεί, απλώς εκφράζει τις απόψεις τού φιλοσοφικού του συστήµατος το οποίο έχει καταρτίσει στον εσωτερικό του διανοητικό κόσµο. Αυτό, βέβαια, εκφράζει ρεαλιστικότατα την λεγομένη διανοητική υπαρξιακή µοναξιά του. Ένας τέτοιος «τύπος» είναι μοναχικός. Και αυτό δεν το εννοώ από την άποψη ότι ζη µόνος του, αλλά ότι έχει µε την δική του θέληση κλεισθή στα στεγανά όρια τής σκέψεώς του.

Τρίτον. Συνέπεια τού προηγουµένου είναι ότι ο άνθρωπος αυτός ρέπει προς το λαλείν και αποκλίνει από το ακούειν. Δεν επιθυμεί να ακούη τους άλλους. Αναζητά µαθητάς και υποτακτικούς που θα ακούσουν τις νέες θεωρίες του. Αλλά και όταν φαίνεται ότι ακούει και τότε ακούει αυτά που θέλει ή τον ευχαριστούν να ακούση. Αυτό είναι αρκετά επικίνδυνο, γιατί είναι το εύκρατο κλίµα, όπου αναπτύσσονται οι κόλακες και η κολακεία.

Τέταρτον. Όταν αυτή η απηρτισµένη άποψη στηρίζεται ή συµπληρώνεται και από την δύναμη τής εξουσίας, τότε εκφράζει όλη την τραγικότητα τής καταστάσεως. Παρατηρεί κανείς ότι όσοι κατοχυρώνονται στην δύναμη τής εξουσίας, έχουν συνηθίσει στο να διατάζουν. Στην περίπτωση μάλιστα που επικρατεί και ο ραγιαδισµός τότε τού δίδονται πολλά ερείσματα. Έτσι, αυτός που έχει εξουσία και διαθέτει και µερικές απηρτισμένες ιδέες, θέλει να τις επιβάλλει. Οπότε, δεν μπορεί ποτέ να κάνη συζήτηση, δεν μπορεί να δεχθή µερικές αλήθειες που εκφράζει ο συνομιλητής του.

Η κατάσταση που μόλις περιγράψαµε µέσα σε λίγα λόγια έχει την ψυχολογική της ερμηνεία, αλλά κυρίως την θεολογική - πνευματική. Και αυτή είναι εκείνη που μάς ενδιαφέρει εδώ. Όταν υπάρχουν τέτοιοι συζητητές δείχνουν ότι λειτουργούν σαν άτομα και όχι σαν υποστάσεις πρόσωπα, ότι δεν διακρίνονται για την απλότητα, την αγάπη, την κένωση, που είναι γνωρίσµατα τής αληθινής υποστάσεως, τής βίωσης τής υποστατικής οδού. Το να κλείνεται κανείς ερμητικά µέσα στον εαυτό του δείχνει εγωισµό και υπερηφάνεια. Το να µην ακούη κανείς τον συνομιλητή του, δείχνει ανυπαρξία εκστάσεως, κενώσεως και αγάπης, και μάλιστα ύπαρξη υπερηφάνειας. Αυτό ήταν γνώρισμα τών αιρετικών που δεν μπορούσαν να δεχθούν και τις αποφάσεις τών Συνόδων, Τοπικών και Οικουμενικών. Και σε αυτές τις περιπτώσεις ισχύει ο καταπληκτικός λόγος τού αγίου Ιωάννου τού Σιναΐτου: "Τους λάγνους μπορούν να τους ιατρεύσουν οι άνθρωποι, τους πονηρούς οι Άγγελοι, και τους υπερηφάνους µόνο ο Θεός».

Είναι καλό, όποιος το καταλαβαίνει πρώτος να σταματά τις συζητήσεις τών κωφών. Το καλύτερο φάρμακο για τον καθένα προσωπικά, αλλά και για τους άλλους είναι να μάθουμε να ακούμε, και να προσπαθούμε να εισέλθουμε στην υπόσταση τού συνομιλητού µας και στην έννοια τών λεγομένων από αυτόν. Αυτό δείχνει ανθρωπιά. Αλλά, και αν ακόμη θέλουμε κάτι να πούμε, τότε να το κάνουμε µε τον πρέποντα τρόπο, γιατί και το χρυσάφι είναι πολύτιμο μέταλλο, αλλά σκοτώνει τους άλλους όταν εκσφενδονίζεται µέ σκληρότητα και µίσος.