Ο Toland υπήρξε ένας πρώιμος θεϊστής και μοναδικά αμφιλεγόμενη φιγούρα, η οποία προξένησε πολλή αναστάτωση στους “ορθόδοξους” Χριστιανικούς κύκλους της Αγγλίας και της Ιρλανδίας. Ο Robert E. Sullivan, σημαντικός βιογράφος αυτού του περίεργου άνδρα, περιγράφει τον Θεό του Toland ως «μη έχοντα οποιαδήποτε απώτατη αιτιολογική φύση, και ως μη έχοντα οποιαδήποτε σχέση πρόνοιας με τα ανθρώπινα ζητήματα. Επί πλέον, ο Toland δεν άφησε πίσω του την οποιαδήποτε προσευχή, ή συλλογισμούς ή ανέκδοτα γραπτά που να προδίδουν ότι πίστευε σε ένα προσωπικό Θεό.»¹

Ο Toland γεννήθηκε σε μία απόμακρη Ιρλανδική ενορία. Λέγεται πως ήταν το νόθο παιδί ενός Ρωμαιοκαθολικού ιερέα. Ο Sullivan παρατηρεί σε σχέση με αυτό το ζήτημα: «Η σφοδρότητα των αρνήσεών του, και η μελετημένη αοριστία των προσπαθειών του να παρουσιάσει κάποια σοβαρή καταγωγή, είναι τουλάχιστον υποδηλωτικές. Στην προσπάθειά του να θολώσει τις καταβολές του, μέχρι που πείραξε το όνομα που του είχαν δώσει.»²

Ο Toland ανατράφηκε ως Καθολικός. Στην ηλικία των δεκατεσσάρων μεταστράφηκε στον Προτεσταντισμό. Οι τοπικές πηγές αναφέρουν πως ήταν αντικληρικός ακόμα και από αυτή την νεαρή ηλικία και, παρ’ ότι άλλαξε θρήσκευμα αρκετές φορές στη ζωή του, ο αντικληρικαλισμός του πάντα διατηρήθηκε μέσα του.

Στα νιάτα του ήταν βοσκός. Στα δεκαεννέα του, ήταν ένας μοναχικός και χωρίς ρίζες νεαρός, αλλά και πολύ έξυπνος, με ελπίδες για επιτυχία και ωθημένος από έναν εσωτερικό αναβρασμό. Απ’ ότι φαίνεται, δεν υπάρχουν στοιχεία για την οικογένειά του, και στις πολλές επιστολές του ποτέ δεν αναφέρεται σε οποιοδήποτε οικογενειακό μέλος.

Έχοντας μορφωθεί στην Σκωτία, άρχισε να γράφει για θρησκευτικά θέματα, αρχικά υποστηρίζοντας την αυστηρότητα των Καλβινιστών εναντίον του πιο «φιλελεύθερου» Αρμινιανισμού. Πήγε στην Ολλανδία για περισσότερη μόρφωση, υποστηριζόμενος από τους εκκλησιαστικούς υπέρ των οποίων έγραφε εκείνο τον καιρό. Τα μετέπειτα θρησκευτικά γραπτά και συμπεριφορές του, καθώς και οι κάμποσες αλλαγές στην υποταγή του σε θρήσκευμα, σήμαιναν πως δεν είχε καμμία μόνιμη δογματική ή άλλη υποστήριξη.

Στο Leiden, η αλαζονεία του και η ισχυρή του επιθυμία για διασημότητα λέγεται πως του αποκόμισαν μια αρνητική φήμη. Η υπόστασή του δεν βοηθήθηκε και από την συνήθειά του να συχνάζει καφεποτεία και ταβέρνες, όπου σε μία από αυτές φημολογείται πως έκαψε δημοσίως ένα αντίτυπο του εγχειρίδιου «Βιβλίο Κοινών Προσευχών». Περνούσε τον περισσότερο χρόνο του μιλώντας εναντίον των Γραφών, μαινόμενος εναντίον των κληρικών και τα συναφή. Το 1695 δημοσίευσε το μεγάλο και πλέον ανατρεπτικό του έργο, Christianity not Mysterious (Χριστιανισμός μη Μυστηριακός). Αυτή η «ελεύθερα σκεπτόμενη» κριτική του Χριστιανισμού αμέσως αναγνωρίσθηκε ως αιρετική και τοποθέτησε τον Toland σε αρκετό κίνδυνο. Δυστυχώς για τον Toland, ακόμα και οι σημαίνοντες φίλοι του όπως ο John Locke αποστασιοποιήθηκαν από αυτόν εξ αιτίας της αλαζονείας του και της τάσης του για υπερβολική εξοικείωση.

Ο Toland συνέχισε την παρδαλή του καριέρα, περνώντας αρκετό χρόνο στην Ευρωπαϊκή ήπειρο, και εν καιρώ επιστρέφοντας στην Αγγλία. Στα κατοπινά του χρόνια φαίνεται πως διατήρησε τα θρησκευτικά ετερόδοξα πιστεύω του, αλλά έγραφε κυρίως για τοπικά πολιτικά ζητήματα. Πάντα βρισκόταν σε οικονομικές στενωπούς, και ποτέ δεν βρήκε ένα επαρκές εισόδημα ή μια μόνιμη διανοουμενίστικη υποστήριξη.

 

Σημειώσεις

---