Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής Έρευνας

Κεντρική Σελίδα

Ορθοδοξία - Μυστήρια

17. Τα Αντίφωνα

Τα  τρία "Ἀντίφωνα", που ψάλλονται μετά τα "Ειρηνικά" στη θεία Λειτουργία, είναι επιλογή Ψαλμών, στους οποίους προστίθενται και οι Μακαρισμοί του Κυρίου.

Υπάρχουν Τυπικές Διατάξεις που ορίζουν επακριβώς τους Ψαλμούς και τους στίχους που θα ψαλλούν, ώστε  το περιεχόμενό τους να σχετίζεται, κατά κάποιον τρόπον, με την ημέρα ή το γεγονός  που η Εκκλησία εορτάζει  την ημέρα εκείνη. Συνηθέστερα χρησιμοποιούνται  οι δύο δοξολογικοί Ψαλμοί  102 [103] "Ευλόγει η ψυχή μου τον Κύριον και πάντα τα εντός μου, το όνομα το άγιον αυτού..." και ο Ψαλμ 145 [146]: "Αίνει η ψυχή μου τον Κύριον· αινέσω Κύριον εν τη ζωή μου, ψαλώ τω Θεώ μου έως υπάρχω..."

Λέγονται Αντίφωνα, επειδή ψάλλονται αντιφωνικά από τους δύο Χορούς των Ιεροψαλτών. Για την  προσωπική συμμετοχή όλων των πιστών στην ψαλμωδία θα ήταν πολύ καλό,  αν όλοι οι πιστοί χαμηλόφωνα ακολουθούσαν τους Ψάλτες.

Το Τυπικόν ορίζει ποιές ημέρες στο τέλος των τελευταίων ψαλμικών στίχων προστίθεται το Εφύμνιον: "Ταις πρεσβείαις τής Θεοτόκου Σώτερ σώσον ημάς" στο πρώτο Αντίφωνο και "Σώσον ημάς Υιέ Θεού..." στο δεύτερο Αντίφωνο.

Με τα αντίφωνα, η Εκκλησία φανερώνει ότι έχει έντονη τη συνείδηση ότι ο Χριστός είναι ο Σωτήρας της και ο Λυτρωτής. Και το πρόσωπο, το οποίον προβάλλει εδώ για να πάρει θάρρος ολόκληρη η Εκκλησία, είναι το πρόσωπον της Υπεραγίας Θεοτόκου, και ζητάει τις πρεσβείες Της: «Ταις πρεσβείαις τής Θεοτόκου Σώτερ σώσον ημάς». Κύριε, Εσύ είσαι που θα μας σώσεις· "δεν υπάρχει άλλο πρόσωπο κάτω από τον ουρανό δοσμένο στους ανθρώπους με το οποίο  να μπορούμε να σωθούμε" λέγει ο λόγος του Θεού. Ο Χριστός είναι ο Σωτήρας και Λυτρωτής μας. Μ’  αυτή τη συνείδηση η Ορθόδοξη Εκκλησία ζητάει τις πρεσβείες της Παναγίας μητέρας του Κυρίου, με έντονη πάντα τη βεβαιότητα ότι ο Χριστός είναι ο Σωτήρας μας και ο Λυτρωτής μας.

Στο β΄ αντίφωνο  ψάλλουμε: «Σώσον ημάς Υιέ Θεού...». Σώσε μας εμάς που Σου ψάλλουμε Αλληλούια. Αλληλούια, σημαίνει "αινείτε τον Κύριον".  Είμαστε ένας λαός, μια κοινωνία, το εκκλησίασμα όλο μαζί, μια γενιά  «ζητούντων τον Κύριον». Είμαστε εδώ για να βεβαιώσουμε στον κόσμο, στην ανθρωπότητα έξω, ότι είμαστε η μερίδα αυτού του κόσμου που πιστεύουμε ότι μόνον ο Κύριος είναι ο Σωτήρας και Λυτρωτής, ότι αυτός ο κόσμος για να ζήσει μόνο με τη χάρη του Θεού θα μπορέσει να ζήσει αληθινά. Είμαστε ένας λαός που αφήνουμε την ελπίδα μας και την εμπιστοσύνη μας στον Θεό και έχουμε τη βεβαιότητα ότι Εκείνος θα είναι ο νικητής και ο θριαμβευτής στο τέλος της ιστορίας.

Να μη λησμονούμε ότι κάποτε οι άνθρωποι είχαμε απομακρυνθεί από τον Θεό αλλά, χάρις στην Ενανθρώπιση του Κυρίου μας, μάς ξαναδόθηκε η δυνατότητα –καινούρια και λαμπρότερη δυνατότητα–  να ξαναζήσουμε τον Παράδεισο της αγάπης του Θεού με περισσότερη επίγνωση, λυτρωμένοι και αναστημένοι, μέσα στην Ανάσταση και το θρίαμβο του Χριστού.

Να γιατί στην Εκκλησία  ψάλλουμε όλοι μαζί, ως μία κοινωνία αδελφωμένη που πιστεύουμε ότι η Χάρη του Κυρίου Ιησού Χριστού  είναι εκείνη που μας δίνει τη δυνατότητα να ελπίζουμε στη σωτηρία μας.

Τα δύο, λοιπόν, πρώτα αντίφωνα έρχονται να μάς γεμίσουν αισιοδοξία, και να μάς βοηθήσουν  να μπούμε  στον καινούριο κόσμο της αγάπης του Θεού και όλα όσα συμβαίνουν στη ζωή μας να τα βλέπουμε με το πνεύμα του Ευαγγελίου του Χριστού και όχι με  την άγονη και πολλές φορές αγωνιώδη ανθρώπινη λογική.

Στο β΄ αντίφωνο, προστίθεται ο ύμνος που εμπνεύσθηκε  ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός τον Ζ΄ αιώνα: «Ο μονογενὴς Υιός...». Ο υπέροχος αυτός ύμνος μας περιγράφει συνοπτικά το μυστήριο της θείας οικονομίας.

«Ο μονογενὴς Υιός και Λόγος τού Θεού αθάνατος υπάρχων...»  ενώ υπήρχε προηγούμενα Εκείνος σ’  όλη τη θεϊκή του δόξα και το μεγαλείο, σε κάποια στιγμή της ιστορίας συγκαταβαίνει και γίνεται  -«εκ Πνεύματος αγίου και Μαρίας τής Παρθένου»- και άνθρωπος, μολονότι είναι «είς τής Αγίας Τριάδος συνδοξαζόμενος τω Πατρί και τω αγίω Πνεύματι»· συγκαταβαίνει σ’ αυτόν τον κόσμο από αγάπη για να προσλάβει την ανθρώπινη φύση και να δώσει τη δυνατότητα σε κάθε άνθρωπο πια, να συμμετάσχει σ’ αυτή την καινούρια ζωή,  που ο Χριστός φέρνει.

Αυτός λοιπόν ο ύμνος συνθέτει πραγματικά σε πολύ λίγες γραμμές ολόκληρο το μυστήριο της θείας οικονομίας για την απολύτρωση του ανθρωπίνου γένους.

Τα Αντίφωνα, με τον ενθουσιαστικό και δοξολογικό χαρακτήρα τους, τα ψάλλουν όλοι μαζί οι χριστιανοί, και προγεύονται τη χαρά της ενώσεώς τους με τον Χριστό, που θα απολαύσουν πλήρως με τη θεία  Κοινωνία του Αγίου Σώματος και Αίματος του Σωτήρος Χριστού.

Μετά το α' και β' Αντίφωνον ο Διάκονος επαναλαμβάνει τη λεγόμενη  Μικρά Συναπτή:

-"Έτι και έτι εν ειρήνη τού Κυρίου δεηθώμεν".

-"Αντιλαβού, σώσον, ελέησον και διαφύλαξον ημάς ο Θεός, τη ση Χάριτι".

-"Τής Παναγίας αχράντου, υπερευλογημένης...".

Αυτή τη Μικρά Συναπτή την επαναλαμβάνουμε συχνά, τόσο στη θεία Λειτουργία, όσο και σχεδόν σε όλες τις καθημερινές Ιερές Ακολουθίες. Ασφαλώς καταλαβαίνουμε το γιατί. Με λίγα λόγια τα λέγει όλα όσα χρειαζόμαστε ως Ορθόδοξοι Χριστιανοί: δύναμη, προστασία, ευσπλαχνία, έλεος σωτηρία και την Χάρη του Θεού.

Σε  κάθε Μικρά Συναπτή, που λέγει ο Διάκονος, ο Ιερέας υποκλινόμενος, απευθύνει από μία Ευχή. Μετά το α' Αντίφωνο ο Ιερέας δέεται στον Κύριο να επιβλέψει στους πιστούς, που έχουν συναχθεί στον άγιον Αυτόν Οίκον και, αφού έχει αμέτρητον το Έλεος, να χαρίσει στους πιστούς πλούσια τα ελέη Του και τους οικτιρμούς Του.

Με την επόμενη Ευχή, μετά το β' Αντίφωνον ο Ιερέας ενθυμούμενος την υπόσχεση του Κυρίου, ότι όπου συνάγονται δύο ή τρεις πιστοί στο Όνομά Του, (για να προσευχηθούν κλπ.) εκεί θα είναι παρών και ο Ίδιος, δέεται προς τον Κύριον να εκπληρώσει τα αιτήματα των πιστών, σύμφωνα με το συμφέρον του καθενός, και να χορηγήσει σε όλους, σε Αυτή μεν τη ζωή την επίγνωση της Αληθείας του Ευαγγελίου, στην άλλη δε ζωή να χαρίσει τη χαρά της αιωνιότητας.

Έτσι ολοκληρώνεται η υμνωδία των Αντιφώνων.