Κεφάλαιο 38ο

Συνηθίζοντας στη νέα κατάσταση

ΑΦΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ

Πριν συμβούν αυτά τα γεγονότα, έπρεπε για μια φορά ακόμα να προετοιμάσω τη μητέρα μου και τη γιαγιά μου. Μια μέρα που συζητούσε κάτι και κατηγορούσε τους Ορθοδόξους, τής είπα:

-Μην τους κατηγορείς, γιατί ίσως έχουν κάποιο λόγο γι αυτό.

Με κοίταξε παράξενα, συνηθισμένη από την εχθρική στάση που είχα ως τώρα απέναντί τους. Είχε προσέξει ακόμα, ότι τον τελευταίο καιρό, διάβαζα πολλά Ορθόδοξα βιβλία.

-Γιατί τώρα τελευταία διαβάζεις Ορθόδοξα βιβλία; με ρώτησε.

-Αυτά που έχω βρει στα Ορθόδοξα βιβλία, δεν τα έχω βρει πουθενά. Έχουν μεγάλο βάθος! είπα.

-Οι Ορθόδοξοι; με ρώτησε δύσπιστα.

-Οι Ορθόδοξοι! επανέλαβα, και άρχισα να της δείχνω κάποια πράγματα.

Η μεγαλύτερη δυσκολία όμως, ήταν όταν θα έπρεπε να προετοιμάσω τη γυναίκα μου. Ήδη είχε πρόβλημα που ήμουν αποκομμένος. Αν ήμουν και Ορθόδοξος τι θα έλεγε;

Θυμόμουν που μου έλεγε συχνά: "Εγώ σε παντρεύτηκα "αδελφό". Έτσι έπρεπε να μείνεις!"

-Αν το πίστευες αυτό, ότι δηλαδή οι άνθρωποι δεν πρέπει να αλλάζουν τη θρησκεία τους για να μη δυσαρεστήσουν το σύντροφό τους, δεν θα πήγαινες στις πόρτες για να παρασύρεις στη θρησκεία σου άλλους! Μη παραπονιέσαι λοιπόν που σου συμβαίνει αυτό που ήθελες να κάνεις σε άλλες οικογένειες! Έτσι απαντούσα. Τώρα όμως, θα παραπονιόταν περισσότερο!

Ήταν καλοκαίρι, και βρισκόμασταν για διακοπές σε κάποιο νησί. Μέσα στο αυτοκίνητο, πριν ξεκινήσουμε, έκανα το "σταυρό" μου με τρόπο που να με δει ο γιος μου.

-Μαμά! Ο μπαμπάς έκανε το σταυρό του! είπε ο μικρός έκπληκτος.

-Τι έχουμε; Καινούργια πράγματα; ρώτησε εκείνη.

-Η Χριστιανική πορεία είναι προοδευτική. απάντησα, καθώς ξεκινούσα.

-Μη μου πεις πως θα γίνεις Ορθόδοξος! είπε

-Το βρήκες! Επιτέλους ανακάλυψα την αληθινή Εκκλησία του Κυρίου! είπα.

Αμέσως, έσπευσε να μου κάνει δογματική επίθεση. Ποτέ δε συζητούσε μαζί μου θρησκευτικά θέματα. Τώρα όμως, προφανώς συνηθισμένη από άλλους τυπικά Ορθοδόξους που ήταν εύκολα θύματα, θεώρησε πως θα με στριμώξει.

Οι απροσδόκητες γι’ αυτήν απαντήσεις μου όμως, την έκαναν να μη το ξανατολμήσει. Το μόνο που έλεγε κάθε τόσο, ήταν: "Δεν ξέρεις τι σου γίνεται! Κάθε τόσο αλλάζεις θρησκεία!"

Φυσικά δεν ήταν έτσι, και το ήξερε, μια και μετά τους "Μάρτυρες" βρισκόμουν σε περίοδο έρευνας, και δεν είχα προσχωρήσει σε καμία από τις θρησκείες που με τριγύριζαν. Το ότι η συνάθροισή μας είχε εξελιχτεί σε θρησκεία, ήταν κάτι που δεν το επεδίωξα.

-Δεν άλλαξα άλλη θρησκεία εκτός από τους "Μάρτυρες", και το ξέρεις! Η Ορθοδοξία, ήταν η φυσική συνέχεια τών ερευνών μου. Δεν μου άλλαξε τίποτα απ’ αυτά που πίστευα ως τώρα, εκτός από κάποια τελευταία κατάλοιπα που είχα από την ψεύτικη διδασκαλία τής οργάνωσης! Όσα είχα βρει στη συνάθροιση που είχαμε αυτά τα τελευταία χρόνια, τα ίδια πιστεύω και τώρα. τής απαντούσα.

Παρ’ όλα αυτά, οι φανατικότεροι "Μάρτυρες", ανάμεσα στην προηγούμενη λασπολογία τους εναντίον μου, πρόσθεσαν και το ότι κάθε χρόνο αλλάζω θρησκεία! Αυτό ήταν αντανάκλαση τού τρόμου που ένοιωθαν μπροστά στην πραγματικότητα πως κάποιος αμφισβητούσε το δόγμα τους, και είχε αποδείξεις γι’ αυτό. Έτσι, αμύνονταν με λασπολογία και ψεύδη, όπως το παραπάνω, ή ότι ήμουν υπέρ τής πολυγαμίας, ή ότι χώρισα τη γυναίκα μου, ή ότι στην τελική επιτροπή συζήτησαν μαζί μου για το 1914, και από υπερηφάνεια έλεγα ότι αρνήθηκαν, και ένα σωρό άλλα.

Αλλά παρά τα όσα λέγονταν και την αναθέρμανση κάποιων καυγάδων με τη γυναίκα μου, προχώρησα σταθερά προς την Εκκλησία τού Κυρίου.

Ο Γιώργος με πήγε στον πνευματικό του, έναν ιερομόναχο από το Άγιο Όρος, που κατά καιρούς ερχόταν στην Αττική για τα πνευματοπαίδια του. Εκεί, έκανα την πρώτη μου εξομολόγηση. Θυμήθηκα τις ανακρίσεις τών δικαστικών επιτροπών τών "Μαρτύρων". Υπήρχε πλήρης αντίθεση! Εκεί οι ψευδοπρεσβύτεροι ήταν υψηλόφρονες κατήγοροι και δικαστές. Εδώ ο αληθινός Πρεσβύτερος ήταν ταπεινός σύμβουλος. Εκεί υπήρχε τρομοκρατία και φόβος. Εδώ υπήρχε αγάπη και καλοσύνη. Εκεί κοιτούσα να κρύψω ό,τι μπορούσα. Εδώ τα έλεγα όλα, κι έψαχνα να βρω μήπως κάτι ξέχασα! Εκεί, έφευγα καταβαρυμένος, ενώ εδώ, ξελαφρωμένος. Ναι! Εδώ μοσχοβολούσε η ελευθερία, η αγάπη και η χαρά τού Αγίου Πνεύματος!

Είπα όλες τις αμαρτίες τής ζωής μου, σ’ ένα κλίμα κατανόησης. Δεν δάκρυσα για τίποτα, παρά μόνο για τον πόλεμο που είχα κάνει εναντίον τής αληθινής Εκκλησίας τού Κυρίου.

Συχνά ως "Μάρτυρας", κατηγορούσα το ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία, δεν απέκοπτε τα αμαρτήσαντα μέλη της. Τώρα όμως, καταλάβαινα ότι αυτό που αναφερόταν στην Αγία Γραφή, το να μη "συναναμίγνυται" ο αμαρτήσας με την υπόλοιπη Εκκλησία, (όχι "συναναστρέφεται" όπως κακώς αναφέρεται στις μεταφράσεις), ήταν αυτό που εδώ και δύο χιλιετηρίδες εφάρμοζε η Ορθοδοξία.

Ο αμαρτήσας δεν έπρεπε να κοινωνάει, δεν έπρεπε δηλαδή να γίνεται ένα "μίγμα", με το σώμα και το αίμα τού Κυρίου, και με την υπόλοιπη Εκκλησία. Αυτή ήταν η εκβολή του από την Εκκλησία, κι όχι το να μην του μιλούν, και να μην του κάνουν παρέα, όπως κακώς έκαναν οι "Μάρτυρες". Με το να μη μιλάς στον αμαρτήσαντα, ισοδυναμεί με το να μην είσαι διατεθειμένος να τον βοηθήσεις.

Ο σκοπός τής Εκκλησίας, δεν είναι να κλωτσάει τον αμαρτωλό για να δείχνει βιτρίνα στους έξω, αλλά "να τον αγκαλιάζει", μήπως και ο Θεός του χαρίσει μετάνοια. Η Εκκλησία είναι χρήσιμη στους αμαρτωλούς, και όχι στους καθαρούς!

Κατεβαίνοντας από την εξομολόγηση, υπήρχε στον χώρο υποδοχής τού μοναστηριού, ένα ξύλινο αστέρι κούφιο, με πάνω από ενενήντα χαρτάκια μέσα, που το καθένα έγραφε ένα διαφορετικό εδάφιο από την Αγία Γραφή. Συνήθιζαν λοιπόν οι επισκέπτες, να προσεύχονται, και να παίρνουν στην τύχη ένα χαρτάκι, ως μήνυμα από το Θεό. Τράβηξα κι εγώ, και πράγματι, υπήρχε κάτι και για μένα, κατάλληλο για την περίσταση: "συγκεχωρημέναι είναι εις σε οι αμαρτίες σου"!!! Πέρασε καιρός, και κάθε φορά που πήγαινα, κάτι χρήσιμο για μένα υπήρχε στο κουτί. Το ίδιο και για το γιο μου, που την πρώτη φορά τού έτυχε (το αναφέρω στη δημοτική μια και δεν θυμάμαι ακριβώς το εδάφιο): "Ώσπου να γεράσεις, κι ώσπου ν’ ασπρίσουν τα μαλλιά σου, θα σε κρατώ στα χέρια μου"!!! Την επόμενη φορά που πήρε χαρτάκι, έλεγε: "δεν θα ξεχάσω τη διαθήκη μου μ’ εσένα"!!! Όλα αυτά, ήταν σημαντικά για τον γιο μου, που καταλάβαινε πως ο Θεός ήταν πρόθυμος ν’ ασχοληθεί μ’ αυτόν. Αλλά και για εμένα τις τέσσερις τελευταίες φορές, είχε ένα έντονο μήνυμα. Τις τρεις απ’ αυτές, μου έτυχε το ίδιο ακριβώς χαρτάκι, και την τέταρτη, ένα άλλο, με το ίδιο ακριβώς νόημα! Οι πιθανότητες για να ήταν όλα αυτά τυχαία ανάμεσα σε 90 χαρτάκια, ήταν ασήμαντα μικρές! (μια σε εκατομμύρια!) Επρόκειτο περί θαύματος!

Κατά παρόμοιο θαύμα, έλαβα με συγκαλυμμένο τρόπο, προφητεία για το ότι ο γιος μου θα ζητούσε και θ’ αγόραζε για πρώτη φορά σταυρό, και ότι η γυναίκα μου θα του τον πετούσε. Όταν όμως συνέβη λίγες ώρες αργότερα, τότε κατάλαβα την προφητεία!

Ο Θεός, και με άλλους δούλους του χαρισματούχους, συνέχεια επιβεβαίωνε θαυματουργικά, όσα είχα δεχθεί θεωρητικά, για την ταυτότητα τής Εκκλησίας Του.

΄Ενα εντυπωσιακό περιστατικό, μου συνέβει πάλι στον ίδιο χώρο τού μοναστηριού αυτού, όταν είχα πάει εκεί με κάποιον φίλο μου, που ερχόταν για πρώτη φορά. Καθώς περίμενα στο χώρο υποδοχής, μπήκε μία γερόντισσα που την έβλεπα για πρώτη φορά, για να μου κρατήσει συντροφιά, ώσπου να εξομολογηθεί ο φίλος μου, και να έρθει η σειρά μου. Μιλούσε κάπως περισσότερο από το συνηθισμένο, κι αυτό με έκανε να δυσανασχετώ, επειδή είχα φέρει μαζί μου ένα βιβλίο, και ανυπομονούσα να φύγει για να το διαβάσω. Λόγω τής περασμένης ηλικίας της, ξεχνούσε συνεχώς, και ώσπου να φύγω, με ρώτησε δεκάδες φορές "από πού είμαι", και "αν έχω ξαναπάει στο μοναστήρι", ή "αν έχω ξανασυναντήσει τον γέροντα". Δυστυχώς όμως, όσες φορές κι αν απάντησα στα ερωτήματα αυτά, ρωτούσε αργότερα πάλι τα ίδια.

Θεωρούσα τη συζήτηση μαζί της ως χάσιμο χρόνου, όμως αργούσε να φύγει, και μου διηγιόταν συνεχώς την ιστορία της, πώς από 12 ετών ως την προχωρημένη αυτή ηλικία, δεν είχε βγει από εκείνο το μοναστήρι. Κάποια στιγμή, σκέφτηκα πως μετά από τόσα χρόνια αγώνων, ο Κύριος πιθανόν να την είχε προικίσει με κάποιο χάρισμα. Έτσι, αποφάσισα να την ακούσω προσεκτικά. Ξαφνικά, αυτή η γριούλα που δεν με είχε ξαναδεί, και που κάθε λίγα λεπτά με ξαναρωτούσε ποιος είμαι, άρχισε να μου διηγείται την ιστορία τής οικογενείας μου! Μου είπε για το θάνατο τού πατέρα μου πριν από 20 χρόνια, για την αναπηρία τής μητέρας μου, για το πώς τη ζήτησαν σε γάμο πολλοί, και για το πώς εκείνη αρνήθηκε, για να με μεγαλώσει όπως πίστευε σωστότερα. Μου μίλησε για το πώς πρέπει να συμπεριφέρομαι στη μητέρα μου και τη γιαγιά μου, κι ένα σωρό άλλα. Δεν πίστευα στ’ αυτιά μου! Αυτή η γριούλα που ξεχνούσε απλά πράγματα για μένα που τής τα επανέλαβα τόσες φορές, τώρα μου αφηγόταν με λεπτομέρειες οικογενειακά μου θέματα, που ποτέ δεν είχε μάθει! Ήταν φανερό, πως δεν μιλούσε αυτή, αλλά το Άγιο Πνεύμα, που με δίδασκε και με έπειθε μέσα από το δικό της στόμα.

"Πώς λέγεστε;" τη ρώτησα.

-Χρυσοβαλάντη, αλλά δεν έχω τίποτα χρυσό! μου είπε γελώντας.

-Έχετε δύο χρυσά πράγματα! Ένα χρυσό δόντι, κι ένα χρυσό στεφάνι στον ουρανό! τη διαβεβαίωσα.

Ο φίλος μου κατέβηκε, και ανέβηκα εγώ για εξομολόγηση. Όταν φεύγαμε, μία άλλη γερόντισσα, μας είπε:

"Συγνώμη για την αδελφή Χρυσοβαλάντη! Μιλάει πολύ!"

-Τι λέτε! Μακάρι να την άκουγα κι άλλο! απάντησα, έχοντας πάρει ένα καλό μάθημα πνευματικότητας. Εγώ νόμιζα ως τότε, πως "πνευματικός" ήταν αυτός που ήξερε πολλά και τα έλεγε ωραία. Τώρα όμως, αυτή η ηλικιωμένη γυναίκα, με έκανε να κοιτάζω τα βιβλία μου με απορία, και να σκέφτομαι πόσο λάθος έκανα τόσο καιρό, υπάρχοντας ένας "Χριστιανός" τού γράμματος, σε αντίθεση με αυτή τη γυναίκα τού Πνεύματος.

-Τάκη, δεν θα πιστέψεις τι μου συνέβει όσο ήσουν επάνω! είπα στο φίλο μου φεύγοντας, κι ενώ εκείνος οδηγούσε τού διηγήθηκα όσα μου είπε η Χρυσοβαλάντη.

-Θα σε πιστέψω! γιατί όσο εσύ ήσουν επάνω, εκείνη μου διηγήθηκε με λεπτομέρειες όλη την ιστορία μου, πώς χώρισα με τη γυναίκα μου, με όλη τη συναισθηματική φόρτιση τής εποχής εκείνης! είπε εκείνος, εξ’ ίσου έκπληκτος, και δοξάσαμε το Θεό.

Σύντομα, ο πνευματικός τού Γιώργου, έγινε και δικός μου πνευματικός. Στον κατάλληλο καιρό, βαπτίστηκα σ’ ένα μεγάλο βαρέλι, από πραγματικό Πρεσβύτερο, και με ανάδοχο το Γιώργο. Η μητέρα μου και η γιαγιά μου, ως βαπτισμένες μικρές, απλά υπέστησαν το χρίσμα μετανοίας, μία ενέργεια που είναι υποχρεωτική και αναγκαία για τους επιστρέφοντες από την αίρεση. Με αυτό, επαναδραστηριοποιείται το Άγιο Πνεύμα, το οποίο λύπησε ο άνθρωπος όταν ήταν στην αίρεση.

Η γιαγιά μου, κοιμήθηκε ως Χριστιανή στα 90 της χρόνια, λίγο καιρό μετά. Ύστερα από 40 χρόνια στην αίρεση, ο Κύριος τη φύλαξε σε βαθιά γεράματα, για να την καλέσει έτοιμη, Χριστιανή, στην παρουσία του. Τα τελευταία της λόγια πριν πέσει σε κώμα και στις στιγμές που για λίγο συνερχόταν, ήταν: "Δόξα σοι ο Θεός!", ενώ το αδύναμο χέρι της κινείτο με τις τελευταίες της δυνάμεις προσπαθώντας να κάνει το σχήμα τού σταυρού.

Στο βάπτισμά μου, δεν παρέλειψα να καλέσω και τον Ορθόδοξο εκείνο που μου πρωτομίλησε για το λάθος τού 607 π.Χ., από την εγκυκλοπαίδεια. Στην πραγματικότητα μάλιστα, είχαμε κάποιες επαφές, πολύ πριν γίνω Ορθόδοξος, από τον πρώτο καιρό που αποκόπηκα. Η πρώτη μας συνάντηση μετά την αποκοπή μου, είχε ενδιαφέρουσα εξέλιξη, γι’ αυτό καλό θα ήταν να την αναφέρω, προς όφελος ανθρώπων που προσεγγίζουν αιρετικούς.

Μόλις βρέθηκα εκτός οργάνωσης, αισθάνθηκα την ανάγκη, όχι μόνο να βοηθήσω κι άλλους να αποφύγουν την παγίδα τής πρώτης θρησκείας μου, αλλά και να διαλαλήσω την ελευθερία μου! Θέλησα ακόμα να ευχαριστήσω τον πρώην "εχθρό μου", που με ενοχλούσε στο έργο δρόμου, επειδή αυτός πρώτος με έβαλε να ψάξω γι’ αυτό το καθοριστικό για τη ζωή μου θέμα. Ενδόμυχα όμως, ήθελα να του δώσω και ένα μάθημα, πως δεν πρέπει ποτέ να θεωρεί κάποιον "λύκο", και "πράκτορα", μια και μόνο ο Θεός γνωρίζει τις καρδιές.

Ήθελα επίσης να του πω, πόσο λάθος έκανε να συμπεριφέρεται με άσχημο τρόπο στους αλλόθρησκους, και να του εκθέσω την αλήθεια, για πολλές ανακρίβειες που γνώριζε για τους "Μάρτυρες".

Το απόγευμα εκείνο, στεκόταν έξω από τη συνάθροιση τών "Μαρτύρων", μαζί με πολλούς άλλους, προφανώς για να παρακολουθήσει ποιοι ήταν οι "ενδιαφερόμενοι" τών "Μαρτύρων". Τον πλησίασα, και του είπα:

-Μπορώ να σε απασχολήσω για λίγο; και του ένευσα για να πάμε πιο πέρα από τους άλλους.

-Όχι! Ό,τι έχεις, να το πεις μπροστά στους άλλους! Δεν υπάρχουν μυστικά! μου φώναξε με εχθρότητα, που αν ήμουν ακόμα "Μάρτυρας", θα με είχε κάνει να μισήσω τους Ορθοδόξους περισσότερο, επιβεβαιώνοντας στη συνείδησή μου, αυτό που μας έλεγε η Οργάνωση, πως "αυτοί είναι εχθροί". Τώρα όμως, ήξερα πως ό,τι πει, δεν έχει πια νόημα, ούτε και για τον ίδιο, και έτσι τού είπα απλά μπροστά στους άλλους:

-Εντάξει! Θέλω μόνο να σ’ ευχαριστήσω που με βοήθησες σ’ εκείνη τη συζήτηση που κάναμε, να καταλάβω το λάθος μου. Την περασμένη Κυριακή, αποκόπηκα από τους "Μάρτυρες", επειδή διαφώνησα με την οργάνωση για το 1914.

-Τι; Πώς είπες; φώναξε καταπίνοντας το θυμό του, κι έτρεξε κοντά μου. Κρατώντας με κόπο τα γέλια μου, τον έβλεπα να με κοιτάει με ανοιχτό το στόμα. Μια βροχή ερωτήσεων από αυτόν και τους παριστάμενους με περίμενε. Σύντομα, τους διηγήθηκα τι είχε συμβεί. Τέλος, δεν παρέλειψα να τους πω, πως αυτά που έλεγαν πως δήθεν οι "Μάρτυρες" πληρώνονται, ήταν λάθος, και στην πραγματικότητα, το αντίθετο συνέβαινε. Αυτοί πλήρωναν, για τις επεκτάσεις τής οργάνωσης, όπως εγώ, η μητέρα μου και η γιαγιά μου, που είχαμε δώσει όλες μας τις οικονομίες, για την αγορά οικοπέδου τής οργάνωσης! Του είπα πως δεν ήταν σωστός ο τρόπος που πλησίαζε τους "Μάρτυρες", γιατί έτσι τους απωθούσε, και στην πραγματικότητα τους έσπρωχνε βαθύτερα στην οργάνωση. Τέλος, τόνισα πως αν και έφυγα από τους "Μάρτυρες", ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ, ΚΑΙ ΟΥΤΕ ΘΕΛΩ ΝΑ ΓΙΝΩ!

Πολλές φορές με είχε καλέσει σε συζήτηση από τότε, όμως δεν συνέβει αυτό. Στην πραγματικότητα, δεν είχα βάλει μυαλό από το ότι με είχε βοηθήσει στην αρχή. Πίστευα πως ένας Ορθόδοξος, δεν είχε τίποτα σωστό να μου προσφέρει. Απέφευγα τη συζήτηση μαζί του, ώσπου να μαζέψω περισσότερα στοιχεία για θέματα όπως το "ιερατείο", σκοπεύοντας να του αποδείξω πως και η δική του θρησκεία είναι λάθος. Καθώς όμως μαζεύονταν αυτά τα στοιχεία, εγώ ήμουν αυτός που πειθόμουν, και οι διαφορές μας μειώνονταν, ώσπου στο τέλος συμφώνησα εγώ μαζί του.

Όταν λοιπόν τον κάλεσα στο βάπτισμά μου ως Ορθόδοξος, δεν έκρυβε τη χαρά του. Κι εγώ δεν παύω ακόμα να του λέω, και μαζί σε όποιον χρειάζεται, πως ποτέ δεν ξέρεις ποιος απ’ αυτούς που θεωρείς "λύκους", είναι στην πραγματικότητα χαμένο πρόβατο, που θα βρει το δρόμο του για τον Κύριο.

Από τότε, είναι κι αυτός συμπαθής προς τους αλλόθρησκους, γινόμενος έτσι καταλληλότερος για τη βοήθειά τους.

Στην προσπάθειά μου να διαφωτίσω τους συνανθρώπους μου για την οργάνωση τής Σκοπιάς, έδωσα στον πατέρα Αντώνιο Αλεβιζόπουλο μία συλλογή από εκατοντάδες απόρρητες επιστολές τής οργάνωσης, που απευθύνονταν στα "πρεσβυτέριά" της. Εγώ αν και δεν ήμουν ποτέ "πρεσβύτερος", φρόντισα τότε που είχα πρόσβαση σε αυτές, και τις φωτοτύπησα. Τότε, πίστευα πως ήταν για εμένα πρόσθετη "πνευματική τροφή", χρήσιμη για τότε που θα γινόμουν "πρεσβύτερος". Τώρα όμως, κατάλαβα πως η πραγματική τους χρησιμότητα, ήταν να γίνουν γνωστές οι άνομες μέθοδοι, και η καταπίεση που ασκούσε η οργάνωση στα μέλη της. Κάποιες πιο πρόσφατες από αυτές, μου τις προμήθευσαν άλλοι "Μάρτυρες", πρώην και νυν, που έτυχε να τις έχουν. Πρόκειται για σημαντικά ντοκουμέντα, που μπορούν να αποδείξουν πολλά για την ολοκληρωτική οργάνωση τής Σκοπιάς.

Λίγο καιρό μετά, βάπτισα κι εγώ έναν άλλον πρώην "Μάρτυρα", ενώ οι γονείς του έκαναν το χρίσμα μετανοίας. Χρίστηκαν και όλοι σχεδόν οι υπόλοιποι πρώην "Μάρτυρες" τού νησιού, και τα παιδιά τους βαπτίστηκαν.

Όταν η γυναίκα μου ήταν έγκυος, τότε που βγαίναμε σαν "Μάρτυρες" στο έργο δρόμου, η παπαδιά που στεκόταν πίσω μας, και μας μιλούσε για να μας μεταπείσει, είχε πει για το αγέννητο παιδί μου:

"Καλέ, είναι κρίμα για το παιδάκι που θα γεννηθεί! Πρέπει να το βαπτίσετε! Εγώ προσφέρομαι να το βαπτίσω!" Μετά από τόσα χρόνια όμως, θυμηθήκαμε αυτά τα λόγια. Έτσι, συμφωνήσαμε να γίνει απ’ αυτούς η βάπτιση τού 10άχρονου πλέον γιου μου, κάτι που ο ίδιος το δέχτηκε με ανυπομονησία.