Α΄ Μέρος

Η Ορθόδοξη Εκκλησία απέναντι στο Big Bang

Σάκης Ιωαννίδης

Εφημερίδα Καθημερινή τής Κυριακής, ενότητα "Επιστήμη" 19.10.2014.

http://www.kathimerini.gr

Χορευτικό δρώμενο εντός του CERN, η Γενεύη, από τον χορογράφο Ζιλ Ζομπέν.

Παραμερίζοντας τις χοντρές λωρίδες πλαστικού, που σε προδιαθέτουν για την είσοδό σου σε έναν εργαστηριακό χώρο, μπαίνεις μέσα στο τούνελ που οδηγεί στη συναρπαστική διαδραστική έκθεση του CERN. Με οθόνες αφής και βίντεο οι επισκέπτες μαθαίνουν για την ιστορία του σύμπαντος και το σωματίδιο Higgs, βλέπουν σε μινιατούρα τον επιταχυντή αδρονίων και «παίζουν» μέχρι και ποδόσφαιρο με τα σωματίδια στις διαδραστικές πλατφόρμες της έκθεσης.

Το μεγαλύτερο εργαστήριο σωματιδιακής φυσικής στον κόσμο ήρθε στη Θεσσαλονίκη για να κάνει γνωστά τα νέα ερευνητικά δεδομένα, που δίνουν ορισμένες απαντήσεις για το «πώς» δημιουργήθηκε το σύμπαν, δημιουργώντας την ίδια στιγμή περισσότερα ερωτήματα. Ηρθε όμως και για να «συνομιλήσει» με ακόμη μία επιστήμη νοηματοδότησης του κόσμου, τη θεολογία. «Το CERN είναι ένα παγκόσμιο εργαστήριο που προσφέρει χώρο για διάλογο και ανταλλαγή απόψεων. Θίγουμε θεμελιώδη ερωτήματα για την αρχή του κόσμου, τα οποία είναι κοντά στα όσα εξετάζουν η φιλοσοφία και η θεολογία», σημειώνει ο δρ Μανώλης Τσεσμελής, διευθυντής Διεθνών Σχέσεων του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πυρηνικών Ερευνών και καθηγητής Φυσικής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.

Η πρώτη φορά

Πρόκειται για την τρίτη «συνομιλία» που διοργανώνει το CERN με την επιστήμη της θεολογίας (οι προηγούμενες ήταν στη Νιόν της Σουηδίας το 2012 και στην Ντιβόν της Γαλλίας τον περασμένο Ιούνιο) και η πρώτη αποκλειστικά με την ορθόδοξη πίστη. «Η επιστήμη δεν θα μας πει ποτέ το “ποιος” και το “γιατί”. Θα μας λέει το “πώς” και το “πότε”. Είναι σημαντικό να βρούμε μια κοινή γλώσσα επικοινωνίας για να απαντήσουμε στα μεγάλα προβλήματα του κόσμου. Αν δεν υπάρξει διάλογος, θα υπάρξει φονταμενταλισμός», τονίζει ο κ. Τσεσμελής και ξεκαθαρίζει από την αρχή του συνεδρίου το στερεότυπο περί «σωματιδίου του Θεού», αναφερόμενος στο μποζόνιο Higgs, το οποίο όπως είπε, αποτελεί εφεύρημα του εκδότη του γνωστού βιβλίου του νομπελίστα φυσικού Λέον Λέντερμαν. «Ο ίδιος ήθελε να ονομάσει το βιβλίο The Goddamn Particle», υπογραμμίζει.

Ανατροπές

Το συνέδριο «Θεολογία και Σύγχρονη Φυσική» αγκάλιασε από την πρώτη στιγμή το Τμήμα Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το οποίο βρίσκεται σε μια εξωστρεφή τροχιά τα τελευταία χρόνια. Εχοντας στο ενεργητικό του τη διοργάνωση της Πολιτισμικής Κατάληψης (2012) και το περσινό συνέδριο «Εκκλησία και Αριστερά», το Τμήμα δεν διστάζει να θίξει θέματα που θεωρούνται ταμπού για τον χώρο της Εκκλησίας, ενώ παράλληλα έχει λάβει απόφαση ίδρυσης μουσουλμανικής κατεύθυνσης σπουδών. «Η συζήτηση σήμερα είναι αναγκαία γιατί ζούμε την πιο άγρια περίοδο φονταμενταλισμού της ελληνικής κοινωνίας, σε όλα τα επίπεδα: θεολογικό, πολιτικό, πολιτισμικό. Οταν δεν υπάρχει το όραμα πίσω από το οποίο θα συνταχθεί η κοινωνία, τη θέση του παίρνει ο φονταμενταλισμός», μας λέει ο πρόεδρος του Τμήματος Θεολογίας και καθηγητής Χρυσόστομος Σταμούλης και συμπληρώνει: «Πολλοί που ασχολούνται με το μυστήριο της εκκλησίας και με τη θεολογία έχουν, δυστυχώς, ελαχιστότατες γνώσεις. Αναπτύσσουν προσωπικές θεολογίες, οι οποίες είναι ιδεολογίες. Ο φονταμενταλισμός, όμως, έρχεται και στην επιστήμη, όταν εκείνη ισχυρίζεται ότι μπορεί να σώσει τον κόσμο. Ισως αυτό είναι το νόημα του πραγματικού διαλόγου, να βγάλουμε από τη συζήτηση τις μεσσιανικές διαδικασίες. Τους θεολόγους δεν τους αφορά ο τρόπος δημιουργίας του κόσμου και οι επιστήμονες που σκέπτονται δημιουργικά δεν ασχολούνται με το “ποιος” της δημιουργίας».

Στις επιστήμες η ανατροπή των υφιστάμενων δεδομένων από νέες ανακαλύψεις είναι κάτι φυσιολογικό και αυτό πρέπει να ισχύει και στην επιστήμη της θεολογίας, επισημαίνει ο κ. Σταμούλης, χωρίς να προκαλείται ανησυχία στους πιστούς. «Εάν έρθει σήμερα η φυσική επιστήμη και μας πει ότι ανατρέπονται όλα αυτά που περιγράφουν τα βιβλικά μας κείμενα για το “πώς”, θα απαντήσω όπως θα έλεγε και ο Μέγας Βασίλειος: “E, και; Χάνεται η πίστη μας; Ισχυρότερη γίνεται”. Πιστεύω ακράδαντα πως αν ο βιβλικός συγγραφέας έγραφε σήμερα τη Γένεση και ο Μέγας Βασίλειος την Εξαήμερό του, θα το έκαναν πολύ διαφορετικά. Και σήμερα η Εκκλησία έχει ανάγκη από μια νέα Εξαήμερο. Περιμένουμε τον νέο Μέγα Βασίλειο που θα τη γράψει», καταλήγει.

Ο Μέγας Βασίλειος και το μποζόνιο Higgs

Στην κατάμεστη αίθουσα του Ιστορικού Κέντρου Θεσσαλονίκης φοιτητές Θεολογίας, καθηγητές και απλός κόσμος ακούει με προσοχή την καθηγήτρια Φυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και επικεφαλής της πανεπιστημιακής αποστολής στον ανιχνευτή Atlas του CERN, Χαρά Πετρίδου, να εξηγεί τη διαδικασία των πειραματισμών που ακολούθησαν οι επιστήμονες για να επιβεβαιώσουν την ύπαρξη του μποζονίου Higgs. «Με εντυπωσίασε το ανοιχτό πνεύμα των περισσότερων συναδέλφων και με συγκίνησε η συμμετοχή του κόσμου και το ανοιχτό πνεύμα των διοργανωτών. Ο κόσμος ήθελε πραγματικά να ακούσει για τα επιστημονικά επιτεύγματα, να δούμε πού βρισκόμαστε», σημειώνει η κ. Πετρίδου.

Αναβάθμιση επιταχυντή

Αυτή την περίοδο ολοκληρώνεται η αναβάθμιση του επιταχυντή και θα λειτουργήσει ξανά από την αρχή του νέου έτους, με την ενέργεια της σύγκρουσης των σωματιδίων να έχει αυξηθεί από 8 TeV σε 13 TeV για να μελετηθεί καλύτερα το σωματίδιο Higgs.

Ο ανιχνευτής μιονίων, τμήμα του οποίου κατασκεύασε η ομάδα του ΑΠΘ σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανακάλυψη του σωματιδίου Higgs, καθώς τα μιόνια είναι ένας από τους τρόπους διάσπασης του σωματιδίου. «Η ομάδα μας τώρα συμμετέχει στην αναβάθμιση του ανιχνευτή Atlas που θα ολοκληρωθεί το 2018», υπογραμμίζει η κ. Πετρίδου.

Η σχέση πάντως της επιστήμης και της θεολογίας δεν είναι καθόλου νέα, σύμφωνα με τον αρχιμανδρίτη Ειρηναίο Δεληδήμο. Ο Μέγας Βασίλειος, όπως τόνισε στην εισήγησή του, προτρέπει στην Εξαήμερο προς την επιστημονική έρευνα καθώς αναφέρει ότι ο Θεός «αποσιώπησε» ορισμένα στοιχεία της δημιουργίας για να «γυμναστεί» ο νους του ανθρώπου και να τα ανακαλύψει μόνος του. «Οι ακραίοι θρήσκοι και οι ακραίοι άθεοι συναντώνται σε ένα πράγμα: ότι επιστήμη και Θεός είναι ασυμβίβαστα. Αυτό όμως δεν ισχύει ούτε για τους Πατέρες της Εκκλησίας ούτε στις πραγματικές ανακαλύψεις της επιστήμης. Η συνεργασία επιστήμης και θεολογίας μπορεί να μεταδώσει γνώση στην κοινωνία, αφού ξεπεραστούν οι προκαταλήψεις και από τις δύο πλευρές», σημειώνει.

Περισσότεροι από χίλιοι μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και δεκάδες φοιτητές ελληνικών πανεπιστημίων επισκέπτονται κάθε χρόνο τις εγκαταστάσεις του CERN στη Γενεύη, μας λέει ο κ. Τσεσμελής, υπερήφανος που η Ελλάδα έχει πολύ μεγάλη παρουσία στον Οργανισμό. Ενδεχομένως, η επόμενη αποστολή να περιλαμβάνει και τους πρώτους φοιτητές Θεολογίας και αυτό θα είναι μια σαφής ένδειξη ότι ο διάλογος δεν σταματά αλλά συνεχίζεται.

Εν αρχή...

Β΄ Μέρος

Αρχιμανδρίτης Ειρηναίος Δεληδήμος – 45 λεπτά non stop

Καταχωρήθηκε στα Θεολογικά Δρώμενα στις 14 Οκτωβρίου 2014 από τον Μόσχο Γκουτζιούδη

http://blogs.auth.gr/moschosg

Κοινοποιήθηκε από την ομάδα φίλων τού π. Ειρηναίου Δεληδήμου στο Φέισμπουκ

 http://www.facebook.com/p.Irineos.Delidimos

Με έκπληξη είδα στο πρόγραμμα του συνεδρίου που διοργάνωσε την περασμένη εβδομάδα το  Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Πυρηνικών Ερευνών (CERN) στη Θεσσαλονίκη (9 και 10 Οκτωβρίου) το όνομα του π. Ειρηναίου Δεληδήμου. Ο τίτλος της εισήγησης του επιστημονικού συνεργάτη του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ ήταν «Οι σχέσεις Επιστήμης και Θεολογίας: Ιστορικά παραδείγματα». Σίγουρα όσοι τον γνωρίζουν δεν θα έχαναν με τίποτα την ευκαιρία να τον ακούσουν. Ο π. Ειρηναίος αποφεύγει μονίμως να συμμετέχει σε συνέδρια, σπανίως παίρνει μέρος σε εκδηλώσεις αλλά έχει καταφέρει τους φοιτητές και τους θεολόγους να τον λατρεύουν και μάλιστα χωρίς να κάνει τίποτα απολύτως για αυτό. Εκείνος απλώς αναπτύσσει ένα θέμα, όποιο και αν είναι αυτό. Όλα τα υπόλοιπα έρχονται από μόνα τους. Δεν γνωρίζω με ποιον τρόπο τα μέλη της οργανωτικής επιτροπής του συνεδρίου τον έπεισαν να πάρει μέρος ή πόσο δύσκολο ήταν το εγχείρημα αυτό αλλά, όπως ήταν αναμενόμενο, μάγεψε το κοινό με όσα πολύ γλαφυρά είπε σε περισσότερα από 45 λεπτά.

Είχα δύο χρόνια περίπου να ακούσω τον π. Ειρηναίο. Τον άκουσα το καλοκαίρι του 2012 σε ένα συνέδριο που διοργάνωσε το Τμήμα μας και το Κέντρο Οικουμενικών, Ιεραποστολικών και Περιβαλλοντικών Μελετών «Μητροπολίτης Παντελεήμων Παπαγεωργίου» αλλά εκεί έκανε μια σύντομη τοποθέτηση. Όσες φορές και αν προσπάθησα (τελευταία έκανε μια ομιλία κάποιο Σάββατο στη Μητρόπολη Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως) δεν τα κατάφερα. Είχα μείνει σε εκείνη την αξέχαστη δίωρη διάλεξη την άνοιξη του 1994 που σε κάποιο μάθημα του δευτέρου εξαμήνου είχε έρθει να μας κάνει. Τότε είχαμε δεχθεί όλοι όσοι ήμασταν στο αμφιθέατρο Α΄ της Θεολογικής Σχολής έναν καταιγισμό πληροφοριών που αφορούσαν την εκκλησιαστική ιστορία, τη βιολογία, τη φυσική, τη χημεία, την αστρονομία, την πατρολογία και όχι μόνο.  Κατά το προηγούμενο ακαδημαϊκό έτος συναντηθήκαμε τυχαία στο ίδιο εκείνο αμφιθέατρο. Είχα μάθημα στο Α΄ εξάμηνο. Είχε περάσει το ακαδημαϊκό τέταρτο κατά πολύ και η πόρτα ήταν κλειστή. Αφού περίμενα άλλα δέκα λεπτά μπήκα για να δω τι συνέβαινε. Ο π. Ειρηναίος δεν μπορούσε να αποχωρήσει καθώς οι φοιτητές τον είχαν περικυκλώσει και του ζητούσαν επίμονα τις χειρόγραφες σημειώσεις του για να τις φωτοτυπήσουν. Είχα χάσει άλλη μια ευκαιρία. Την περασμένη Πέμπτη το βράδυ επιτέλους η πολυπόθητη ευκαιρία δόθηκε. Όσοι βρεθήκαμε στο κόκκινο κτίριο του ΚΕΔΕΑ θα θυμόμαστε για πολύ καιρό την ανεπανάληπτη εισήγησή του. Είναι βέβαιο επίσης πως θα τη θυμούνται και οι φυσικοί και όσοι άλλοι προέρχονταν από τον χώρο των θετικών επιστημών.

Στη διάρκεια του διαλείμματος πριν αρχίσει η δεύτερη συνεδρία της ημέρας, καθώς τραβούσα φωτογραφίες του αμφιθεάτρου με έναν υπερευρυγώνιο φακό, βρέθηκα δίπλα στη θέση που θα καθόταν ο π. Ειρηναίος. Όσα αντίκρισα εκεί δεν μου ήταν άγνωστα. Στο τραπέζι των ομιλητών υπήρχε ένα πρόχειρα διπλωμένο εξώρασο, πολλά βιβλία σε διάφορες γλώσσες με τα χαρακτηριστικά κίτρινα χαρτάκια στις σελίδες τους, δύο σακούλες με φωτοτυπίες και διάφορα πρόχειρα σημειώματα. Το σκηνικό ήταν έτοιμο και περιμέναμε με αγωνία τον πρωταγωνιστή. Και επιτέλους ο πρόεδρος της συνεδρίας, ο αναπληρωτής Πρύτανης του ΑΠΘ, καθηγητής κ. Ιωάννης Τζιφόπουλος, γνωστός για το χιούμορ του, του έδωσε το λόγο με εκείνο το απρόσμενο «πανοσιολογιώτατε πατέρα Χιγκς σας ακούμε». Και ο π. Ειρηναίος άρχισε. Αυθόρμητος, χειμαρρώδης, απολαυστικός. Τα καυστικά σχόλια δεν είχαν τέλος για τις θρησκείες, τους θρησκευόμενους, τους φυσικούς, τον φονταμενταλισμό, την θεωρία της Μεγάλης Εκρήξεως, τους Ορθόδοξους, τον Πούτιν, τον Χιγκς, τον Ντόκινς, τον Χόκινγκ και άλλους τόσους.

Δυστυχώς ο ομιλητής δεν είχε κείμενο, όπως πάντα άλλωστε, ούτε χειρόγραφο για να το αναρτήσουμε. Αυτήν τη φορά οι σημειώσεις προβλήθηκαν, αφού είχαν σαρωθεί, από τον κ. Π. Παναγιωτόπουλο (φυσικό και δρ. θεολογίας του ΑΠΘ). Ο π. Ειρηναίος κατά το μισό χρόνο της ομιλίας του είχε την πλάτη του προς το κοινό και τέντωνε το κεφάλι του συνεχώς για να περιγράψει όσα μας έδειχνε. Αλλά και με αυτόν τον ανορθόδοξο τρόπο που δυσκόλευε τη στάση του σώματός του, οι ατάκες όπως: «πολύ στεναχωρήθηκα που άργησαν τα αποτελέσματα των ερευνών και από τότε φόρεσα μαύρα, …όποιος ισχυρίζεται ότι γνωρίζει την αλήθεια και ότι οι άλλοι την αγνοούν είναι ηλίθιος, …αριστερά ένας νομπελίστας φυσικός, δεξιά ο σπουδαιότερος φυσικός όλων των εποχών και στη μέση ένας παπάς», δεν είχαν τελειωμό. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο π. Ειρηναίος γνωρίζει και παρακολουθεί οτιδήποτε έχει να κάνει με τη φυσική και τη βιολογία. Ίσως ήταν ο μόνος που παρακολουθούσε με την ίδια άνεση τις θέσεις και των θεολόγων αλλά και των φυσικών. Σε ορισμένες περιπτώσεις δε, φάνηκε πως ήταν καλύτερα ενημερωμένος για τη σύγχρονη έρευνα των φυσικών και των αστρονόμων ακόμη και από πολλούς θετικούς επιστήμονες που παρακολουθούσαν το συνέδριο.

Οι σημειώσεις με τα κείμενα του Μεγάλου Βασιλείου, του Γρηγορίου Νύσσης και του Αυγουστίνου με τις σχετικές πρωτοπόρες για την εποχή τους γνώσεις που αφορούσαν το σύμπαν σχολιάστηκαν για αρκετή ώρα.  Μετά εμφανίστηκαν τα εξώφυλλα διαφόρων βιβλίων και με αφορμή αυτά ο ομιλητής παρουσίαζε τη θέση του σχετικά με τα συγκεκριμένα πορίσματα των ερευνητών. Και στο τέλος προβλήθηκε το καλύτερο, μια διαφάνεια με ένα διάγραμμα, έναν πίνακα και μερικές εξισώσεις. Ο π. Ειρηναίος θυμόταν από μνήμης κάθε λεπτομέρεια.

Οι καθήμενοι και οι όρθιοι είχαν για 45 περίπου λεπτά χαθεί σε έναν καταιγισμό πληροφοριών. Αρκετοί εκτός του χώρου μας ρωτούσαν αν ο παπάς έχει σπουδάσει φυσική, αν δουλεύει στο CERN ή ποιος είναι τέλος πάντων αυτός που τα ξέρει όλα αυτά με κάθε λεπτομέρεια.

Το κοινό ξέσπασε 5 ή 6 φορές σε χειροκροτήματα κατά τη διάρκεια της ομιλίας του. Πρώτη φορά μου συνέβη σε συνέδριο να μην προλαβαίνω να στρέφω τον τηλεφακό για να πιάνω τις εκφραστικότατες κινήσεις του ομιλητή ή τις ακαριαίες αντιδράσεις των φοιτητών που κρέμονταν από τα χείλη του.