Η πτώση του Αδάμ προξένησε ασθένεια σε όλη την ανθρώπινη φύση και η ενανθρώπηση του Υιού και Λόγου του Θεού, του νέου Αδάμ, θεράπευσε την ανθρώπινη φύση. Αυτή είναι η βασική διδασκαλία της Εκκλησίας περί της πτώσεως του ανθρώπου και της θεραπείας του.

Μέσα μας έχουμε την ασθένεια του παλαιού Αδάμ, ως πτώση από το Φως της δόξης του Θεού και ως σκοτασμό του νου, αλλά θα πρέπει να αισθανθούμε και την ζωή του νέου Αδάμ ως επιστροφή μας στην προοπτική του φωτισμού και της Θεώσεως.

«Δεν μπορεί κανείς να γίνει Χριστιανός, λέμε εμείς οι Ορθόδοξοι, εάν δεν καταστραφεί μέσα στον καθένα ο παλιός ο Αδάμ. Πρέπει να είναι νέος Αδάμ, για να μπορεί να είναι σωστός άνθρωπος. Το λένε οι Πατέρες. Αλλά πώς γίνεται νέος Αδάμ; Πώς καταποντίζεται ο παλιός Αδάμ; Στον παλιό Αδάμ εσκοτίσθηκε ο νους, και γι' αυτό έγινε αυτό που έγινε παλιά.

Δεν ξέρω μήπως ο παλιάνθρωπος, έχει κάποια παραλλαγή στο παλιός Αδάμ, δεν ξέρω δηλαδή, αλλά ένας άνθρωπος, παλιός άνθρωπος, σημαίνει είναι εκείνος ο οποίος δεν είναι νέος άνθρωπος.

Επομένως, εφόσον είναι παλιός άνθρωπος, σημαίνει ότι δεν είναι Χριστιανός, με άλλα λόγια είναι παλιάνθρωπος. Η ετυμολογία έχει μια θεολογική σημασία. Παλιάνθρωπος δηλαδή, έχει θεολογικές ρίζες, τουλάχιστον. Αυτό το «παλιάνθρωπος» που λέμε εμείς στην λαϊκή γλώσσα, φαίνεται είναι ο παλιός Αδάμ».

Η αρχική ζωή του Αδάμ ήταν η ζωή του φωτισμού και της Θεώσεως. Με την αμαρτία ο άνθρωπος έχασε το καθ’ ομοίωση και αμαυρώθηκε το κατ’ εικόνα και ο άνθρωπος εξέπεσε της θείας ζωής, Τώρα απαιτείται να περάσει μέσα από την κάθαρση της καρδιάς, να φθάσει στον φωτισμό του νου και να βιώσει την θέωση. Αυτό το βλέπουμε στην ζωή των Αγίων, αλλά φαίνεται καθαρότατα στους Μάρτυρες.

«Οι Μάρτυρες είναι αυτοί που είχαν φθάσει στην νοερά προσευχή, είχαν αέναη μνήμη Θεού, λειτουργούσε ο νους τους, δηλαδή η καρδιά τους είχε φθάσει στην κάθαρση, είχαν την μονολόγιστη ευχή, την αέναη μνήμη Θεού, ούτως ώστε, όταν πήγαν στο μαρτύριό τους, πέρασαν από τα βασανιστήρια και η ευχή ήταν εκείνη που τους φύλαξε από την άρνηση και δεν αρνήθηκαν τον Χριστό.

Πώς υπέστησαν αυτό το μαρτύριο; Όταν ο άνθρωπος βρίσκεται σε αυτήν την πνευματική κατάσταση, επηρεάζεται πλέον μόνο από την ευχή, που κυριαρχεί σε όλη του την ύπαρξη και δεν υποκύπτει ούτε σε βασανιστήρια ούτε σε ακρωτηριασμούς. Δεν είναι ένα ανθρώπινο κατόρθωμα να γίνει κανείς Μάρτυρας, το να περάσει από βασανιστήρια, αλλά είναι από την Χάρη του Θεού που το κάνει αυτό το πράγμα, γι' αυτό τον λόγο, στην αρχαία Εκκλησία, όποιος αρνήθηκε τον Χριστό σε διωγμό, εξωεκκλησιάζετο και τον κοινωνούσαν μόνον επί της επιθανατίου κλίνης».

Αυτή η πορεία από την κάθαρση της καρδιάς στον φωτισμό του νου και την θέωση είναι ο σκοπός της ενανθρωπήσεως του Υιού και Λόγου του Θεού, αλλά και το έργο της Εκκλησίας, όπως θα δούμε στα επόμενα κεφάλαια.

Το συμπέρασμα του κεφαλαίου αυτού είναι ότι οι Άγιοι Πατέρες γνώρισαν την πτώση του Αδάμ εμπειρικά, βίωσαν τον «αδαμιαίο θρήνο», αφού προηγουμένως γνώρισαν προσωπικά την μέθεξη της δόξης του Θεού εν τω ακτίστω Φωτί στην υπόσταση του Λόγου. Μέσα από το πλαίσιο αυτό οι Πατέρες ερμήνευσαν τα περί της ζωής του ανθρώπου προ της πτώσεως και μετά από αυτήν.