Πώς θα είναι ο παράδεισος;

Δεν είναι μια ασυνήθιστη ερώτηση. Άλλοτε τίθεται με όλη την φρεσκάδα ενός παιδιού, άλλοτε με την αγωνία των γερόντων. Δεν είναι μια ερώτηση που υπόσχεται εύκολες απαντήσεις, ούτε είναι μια ερώτηση για το ποιά γλώσσα είναι επαρκής. Ο κυνικός λέει, «Κανείς δεν ξέρει». Αυτή η στάση υπολείπεται της πληρότητας της ανθρώπινης εμπειρίας. Υπάρχουν ιστορίες. Υπάρχουν επίσης πράγματα που επισημαίνουν και κάνουν προτάσεις. Υπάρχει, επίσης, ένα μοτίβο συλλογισμού και θέασης που συνοδεύει τις διάφορες μαρτυρίες που έχουν έρθει σε εμάς. Ένα μοτίβο ιδιαίτερης αξίας είναι η δήλωση πως «η Παλαιά Διαθήκη είναι σκιά, και η Καινή Διαθήκη είναι εικόνα του μέλλοντος αιώνα». Αυτή η ιδέα διατυπώνεται ξεκάθαρα, τόσο στον Άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή (Ανατολή) όσο και στον Άγιο Αμβρόσιο των Μεδιολάνων (Δύση). Αντιπροσωπεύει μέρος της πρωτόγονης ομοφωνίας της Εκκλησίας: τον θεμελιώδη τρόπο να βλέπουμε τον κόσμο και την φύση της πνευματικής μας ζωής.

Η ιδέα είναι απλή: η μέλλουσα εποχή (παράδεισος) είναι η αληθινή Πραγματικότητα, προς την οποία όλα τα άλλα μπορούν μόνο να οδηγήσουν.  Αυτό δεν αποκλείει πως αυτό που τώρα γνωρίζουμε είναι «πραγματικό». Αντίθετα, λέει πως κάτι λείπει από την πραγματικότητά του. Είναι αληθινό μεν, αλλά όχι εντελώς. Είναι σχεδόν αδύνατο να το εκφράσω με λόγια. Ωστόσο, το βάζουν μέσα σε ιστορίες, και οι ιστορίες έχουν αρκετά κοινά στοιχεία ώστε να υποδηλώνουν πως μοιράζονται μια κοινή εμπειρία.

Σκεφθείτε αυτά τα εδάφια:

«…ου η φωνή την γην εσάλευσε τότε, νυν δε επήγγελται λέγων· έτι άπαξ εγώ σείω ου μόνον την γην, αλλά και τον ουρανόν. το δε έτι άπαξ δηλοί των σαλευομένων την μετάθεσιν ως πεποιημένων, ίνα μείνη τα μη σαλευόμενα. Διο βασιλείαν ασάλευτον παραλαμβάνοντες έχωμεν χάριν….». (Εβραίους 12:26-28).

Η γη (το δημιουργημένο σύμπαν όπως το γνωρίζουμε) είναι τέτοια που δύναται να «ταρακουνηθεί».

«…μη σκοπούντων ημών τα βλεπόμενα, αλλά τα μη βλεπόμενα. τα γαρ βλεπόμενα πρόσκαιρα, τα δε μη βλεπόμενα αιώνια…». (Β’ Κορινθίους 4:18).

Η πραγματικότητα (το ορατό) είναι «παροδική», «αποχωρεί». Υπάρχει, ωστόσο, μια Πραγματικότητα (το αόρατο) που είναι αιώνια.  Είναι αυτή που δεν μπορεί να ταρακουνηθεί. Υπάρχει μια σχέση μεταξύ των δύο. Όταν σκεφτόμαστε την Ενσάρκωση του Χριστού, δεν βλέπουμε την αλλαγή του υλικού κόσμου (η σάρκα του Χριστού είναι ανθρώπινη σάρκα): βλέπουμε αυτό που δεν μπορεί να αλλάξει (=το Θείο) όταν είναι ενωμένο με αυτό που αλλάζει (=το ανθρώπινο). Αυτό που αλλάζει (=το ανθρώπινο) είναι αυτό που στο τέλος μεταμορφώνεται.

«ούτω και η ανάστασις των νεκρών. σπείρεται εν φθορά, εγείρεται εν αφθαρσία·  σπείρεται εν ατιμία, εγείρεται εν δόξη· σπείρεται εν ασθενεία, εγείρεται εν δυνάμει· σπείρεται σώμα ψυχικόν, εγείρεται σώμα πνευματικόν. έστι σώμα ψυχικόν, και έστι σώμα πνευματικόν.  ούτω και γέγραπται·  εγένετο ο πρώτος άνθρωπος Αδάμ εις ψυχήν ζώσαν· ο έσχατος Αδάμ εις πνεύμα ζωοποιούν·  αλλ’ ου πρώτον το πνευματικόν, αλλά το ψυχικόν, έπειτα το πνευματικόν.  ο πρώτος άνθρωπος εκ γης χοϊκός, ο δεύτερος άνθρωπος ο Κύριος εξ ουρανού.  οίος ο χοϊκός, τοιούτοι και οι χοϊκοί, και οίος ο επουράνιος, τοιούτοι και οι επουράνιοι.  και καθώς εφορέσαμεν την εικόνα του χοϊκού, φορέσωμεν και την εικόνα του επουρανίου…». (Α’ Κορινθίους 15:42-49).

Αυτό το μοτίβο - μια κίνηση από το λιγότερο πραγματικό στο αληθινά πραγματικό - από το παροδικό στο αιώνιο - από το κλονιζόμενο στο ακλόνητο - είναι το ίδιο μοτίβο που βλέπουμε να αναφέρεται στον Άγιο Μάξιμο και στον Άγιο Αμβρόσιο. Είναι το μοτίβο που είναι κοινό στην τυπολογία και στην πατερική αλληγορία.

Αυτό που έχει ενδιαφέρον για μένα είναι το πώς αυτή η αντίληψη διατηρεί την ακεραιότητα των «κατώτερων» πραγμάτων. Η σκιά δεν καταργείται από την εικόνα, ούτε καταργείται η εικόνα από την ίδια την Πραγματικότητα. Κατά τον λόγο του Χριστού, «ολοκληρώνονται». Είναι ένα μοτίβο που μπορεί να καθοδηγήσει τη σκέψη μας για πράγματα που μας ξεπερνούν.

Ένα παράδειγμα που αξίζει να το προσέξουμε μπορεί να το δει κανείς στο θέμα «αρσενικό-θηλυκό».  Ελάχιστα πράγματα αναφέρονται τόσο ξεκάθαρα στην Παράδοση όσο αυτό το συγκεκριμένο μοτίβο. Η Γένεση δηλώνει πως ο Θεός έκανε την ανθρωπότητα «άρσεν και θήλυ». Ο ίδιος ο Ιησούς εστιάζει την προσοχή μας σε αυτή τη συγκεκριμένη δήλωση όταν διδάσκει για τη φύση του γάμου. Μπορούμε να υποθέσουμε πως το μοτίβο υπάρχει (ή μπορεί να διακρίνεται) πρωτίστως ως σκιά.

Αυτή η σκιά περιγράφεται στα εναρκτήρια κεφάλαια της Γένεσης. Μας δίνονται ενδιαφέρουσες πληροφορίες: τα δύο (αρσενικό και θηλυκό) έχουν την πραγματικότητα του να είναι «σάρκα μία» (αντί δύο εντελώς ξεχωριστές πραγματικότητες - πως το ένα δεν υπάρχει χωρίς το άλλο.)  Όλες οι εντολές μέσα στην Γένεση (να είστε καρποφόροι, να πληθύνεστε, να κυβερνήσετε, να αυξάνεσθε, κ.λπ.) δίνονται στον πληθυντικό (=για αρσενικό και θηλυκό). Επίσης, μας λένε για το πρώτο αμάρτημα και τον ρόλο του αρσενικού και του θηλυκού μέσα σε εκείνη την δράση. Οι συνέπειες βαραίνουν και τους δύο μαζί.

Η σκιά αρσενικού-θηλυκού συνεχίζεται μέσα σε όλη την Παλαιά Διαθήκη: στον Νόμο (ιδιαίτερα στους νόμους που διέπουν το γάμο και την οικογένεια) – καθώς και στους προφήτες (όπου εισάγεται η εικόνα του Ισραήλ ως συζύγου). Ίσως το πιο εντυπωσιακό από όλα - ο πρώτος υπαινιγμός περί λύτρωσης (και περί Μεσσία) διακρίνεται μέσα στο πλαίσιο αρσενικού-θηλυκού, στην υπόσχεση ενός «σπέρματος» (απογόνου) που θα συντρίψει το κεφάλι του όφεως:

«…και έχθραν θήσω ανά μέσον σού και ανά μέσον της γυναικός και ανά μέσον του σπέρματός σου και ανά μέσον του σπέρματος αυτής…». (Γένεσις 3:15).

Η σκιά περνά στην εικόνα μέσα στις σελίδες της Καινής Διαθήκης. Το Ευαγγέλιο του Ματθαίου ξεκινά με μια γενεαλογία, προχωρώντας στη συνέχεια στη γέννηση του Χριστού. Ο Άγιος Λουκάς ανοίγει με τον Ευαγγελισμό και την γέννηση του Χριστού, ακολουθούμενη από μια γενεαλογία. Μια γέννηση (στην οποία συγκεντρώνεται η υπόσχεση της Γένεσης) είναι η εισαγωγή της Εικόνας στην Καινή Διαθήκη. Η ιστορία της απελευθέρωσης του Ισραήλ έχει τις ρίζες της και εκπληρώνεται στο «ναι» μιας γυναίκας, μόνο που, αυτή τη φορά, ο ρόλος του «συζύγου» (κατά κάποιο τρόπο) εκπληρώνεται από τον ίδιο τον Θεό.

Η Καινή Διαθήκη «παραμερίζει την κουρτίνα» από την εικόνα μέσα σε όλο το κείμενό της. Η εικόνα της γαμήλιας γιορτής - με την εξέχουσα θέση στις παραβολές του Ιησού - αποκαλύπτεται μέσα στον Απόστολο Παύλο καθώς δείχνει προς την σχέση τού Χριστού και της Εκκλησίας Του.  Όπως δεν υπάρχει Αδάμ χωρίς Εύα, ούτε αρσενικό χωρίς θηλυκό, έτσι και ο Χριστός δεν είναι χωρίς την Νύμφη Του - την Εκκλησία. Ίσως να ενοχλεί τα αυτιά μερικών να ακούνε πως ο Χριστός είναι «χωρίς» το οτιδήποτε (τέτοια είναι η τύφλωση που κατεργάζεται από τις προτεσταντικές ερμηνείες της Γραφής).  Όμως ο Απόστολος Παύλος, βασιζόμενος στο δεδομένο πως η γυναίκα είναι το «σώμα» του άνδρα («οστό εκ του οστού του και σάρκα από τη σάρκα του»), διδάσκει πως η Νύμφη του Χριστού, η Εκκλησία, είναι το Σώμα του Χριστού. Και όχι μόνο είναι η Εκκλησία το Σώμα του Χριστού, αλλά πως ο Χριστός είναι η «Κεφαλή» της Εκκλησίας (όπως θα πει αλλού πως ο άνδρας είναι η «κεφαλή» της γυναίκας).  Ακόμα κι έτσι, μας λέει συγκλονιστικά:

«ου δύναται δε οφθαλμός ειπείν τη χειρί· χρείαν σου ουκ έχω· ή πάλιν η κεφαλή τοις ποσί· χρείαν υμών ουκ έχω». (Α’ Κορ 12:21),

Ο «όλος Αδάμ» είναι το ανθρώπινο γένος. Ο Χριστός είναι ο Δεύτερος Αδάμ, και ο «όλος» Δεύτερος Αδάμ περιλαμβάνει τον Χριστό και τη Νύμφη Του - αρσενικό και θηλυκό (κανένα από τα δύο δεν εξαφανίζεται μέσα στο άλλο).   Ο σύγχρονος ατομικισμός έχει καταστρέψει σε μεγάλο βαθμό την βιβλική κατανόηση της Εκκλησίας, αντικαθιστώντας την με μια θεσμική ερμηνεία, μέσα στην οποία γίνεται μια απλή κοινωνία. Ωστόσο, η πραγματικότητα παραμένει. Ο Νέος Αδάμ και η Νύμφη Του υπάρχουν ανάμεσά μας ως εικόνα της μελλοντικής εποχής μέσα στην οποία θα φανερωθεί η πληρότητα αυτής της ένωσης.

Καθώς κοιτάμε προς την μελλοντική εποχή, όσοι εκλαμβάνουν λανθασμένα την δήλωση του Αγίου Παύλου ότι «δεν υπάρχει ούτε αρσενικό ούτε θηλυκό στον Χριστό Ιησού» προκειμένου να υπονοήσουν την εξαφάνιση του φύλου, υιοθετούν την ιδέα της κατάργησης του παρελθόντος, αντικρούοντας όλα όσα ξέρουμε. Αντίθετα, πρέπει να καταλάβουμε πως αυτό που εκλείπει είναι αυτό που είναι λιγότερο - δηλαδή μια μικρότερη πραγματικότητα αρσενικού-θηλυκού. Αυτό που μένει και είναι ακλόνητο είναι μια πληρότητα και ένα μεγαλείο αρσενικού-θηλυκού, σε σύγκριση με το οποίο ωχριά ό,τι έχει προηγηθεί.

Η Μαρία είναι «πιο γυναίκα» από την Εύα, μια εμβληματική εκπλήρωση της οποίας η Εύα δεν ήταν παρά η σκιά. Η Νύμφη του Χριστού (και η λαμπρότητα που αυτή πρόκειται να είναι)  εμπεριέχει την Μητέρα του Θεού και μοιάζει περισσότερο με Αυτήν παρά με την Εύα. Το μεγαλείο της Μαρίας που τόσο σκανδαλίζει κάποιους είναι απλώς μια έκφραση αυτού που αποκαλύπτεται μέσα σε Αυτήν.  Είναι προς αυτή την κατεύθυνση (από το μικρότερο προς το μεγαλύτερο) που πρέπει να στρέφουμε την καρδιά μας όταν εξετάζουμε αυτά τα πράγματα.

Με την ίδια λογική, είναι αξιοσημείωτο πως η πρωταρχική αποκάλυψη του Χριστού μέσα στην Εκκλησία έρχεται μέσα στην Θεία Λειτουργία – την γαμήλια εορτή του Αμνού. Εκεί, ο Νυμφίος, μαζί με την Νύμφη Του, μπαίνουν στον νυμφώνα σε μια κοινωνία Θείας Ζωής. Το ότι συχνά χάνουμε από τα μάτια μας τον Χριστό ως Νυμφίο και την Εκκλησία ως Νύμφη, λέει πολλά για τους περισπασμούς και τις διαστρεβλώσεις μας. Οι προσευχές της Εκκλησίας επικαλούνται συνεχώς την γλώσσα της κοινής μας ζωής, ενθυμούμενοι την Θεοτόκο και όλους τους Αγίους, υπενθυμίζοντάς μας πως η κοινωνία μας είναι μέσα στην ολότητα του Χριστού, εκ μέρους όλων και για όλους.

Πώς είναι ο παράδεισος; Είναι κάτι σαν αυτό που ήδη γνωρίζουμε, αλλά όχι με τον τρόπο που το γνωρίζουμε. Ο Αδάμ και η Εύα του Κήπου είναι σαν τον Νυμφίο και την Νύμφη, μόνο που δεν θα δείτε τον προηγούμενο μέχρι να έχετε δει τον επόμενο.  Όσοι αρχίζουν να βλέπουν και να κατανοούν την Θεία Ευχαριστία, και τον αναστημένο Χριστό που αποκαλύφθηκε μέσα σε αυτή την Εορτή, αρχίζουν να βλέπουν όλα τα άλλα κάτω από διαφορετικό φως, και - κάτω από τις ανατέλλουσες ακτίνες του μελλοντικού αιώνα – το περίγραμμα του πώς αυτά θα είναι.