Aπρίλιος 1992: Στη λεωφόρο Καβάγια των Τιράνων, στο προαύλιο ενός γυμναστηρίου, όπου προπονείται ο μικρός και άσημος ακόμη Πύρρος Δήμας και άλλοι συνομήλικοί του, μερικοί φοβισμένοι ορθόδοξοι χριστιανοί συγκεντρώνονται για να γιορτάσουν την Ανάσταση του Κυρίου χοροστατούντος του εξάρχου κ. Αναστασίου. Κρατούν κεριά και ψάλλουν, άλλοι στην αλβανική γλώσσα και άλλοι στην ελληνική, το «Χριστός Ανέστη», και καλού κακού κοιτάζουν πίσω μήπως τους παρακολουθεί κάποιος από τη διαβόητη Σιγκουρίμι.

Γιατί στο γυμναστήριο και όχι σε κάποιο ναό; Εκεί ήταν η εκκλησία του Ευαγγελισμού προτού το καθεστώς Χότζα τη μετατρέψει σε αθλητικό κέντρο, και άλλοι χριστιανικοί ναοί δεν υπάρχουν στα Τίρανα.

Μάιος 2006: Περισσότεροι από σαράντα χιλιάδες πιστοί παρακολουθούν στο ίδιο σημείο την αναστάσιμη ακολουθία, αλλά αυτή τη φορά στο προαύλιο ενός λαμπρού ναού, με τον Αναστάσιο Αρχιεπίσκοπο και καταξιωμένο πλέον θρησκευτικό ηγέτη και την Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας αναγεννημένη από τα χαλάσματα. Τα «πέτρινα χρόνια» πέρασαν και οι Αλβανοί ορθόδοξοι χριστιανοί ασκούν ανεμπόδιστα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, με κορυφαία των εκδηλώσεων την Ανάσταση.

 

Αρμονική συμβίωση

Το τυπικό του Πάσχα στην Αλβανία δεν διαφέρει από αυτό των άλλων Ορθόδοξων Εκκλησιών και τηρείται με ευλάβεια. Η ακολουθία της Ανάστασης, όπως και αυτή των Χριστουγέννων, στα Τίρανα, μεταδίδεται απευθείας από την κρατική τηλεόραση -το ίδιο γίνεται και με τους καθολικούς και το μπαϊράμι των μουσουλμάνων- και προς το μεσημέρι της Κυριακής ο πρωθυπουργός της χώρας μεταβαίνει στο κτίριο της Αρχιεπισκοπής για τις ευχές του προς τον κ. Αναστάσιο.

Πρόκειται για μια κίνηση που, εκτός της κοινωνικής της διάστασης, συμβολίζει την ανοχή και εγγύηση της κρατικής εξουσίας στην ανεξιθρησκία, καθώς στην Αλβανία υπάρχουν επίσημα αναγνωρισμένα τέσσερα θρησκευτικά δόγματα και συγκεκριμένα ορθόδοξοι, καθολικοί, μουσουλμάνοι και μπεχτασήδες που συμβιώνουν αρμονικά.

Μάλιστα πολλοί μουσουλμάνοι προσέρχονται στην Ανάσταση στις χριστιανικές εκκλησίες και ανάβουν κεριά, ακολουθούν την περιφορά του επιταφίου, ενώ κατά παράδοση συμμετέχουν στα πασχαλιάτικα έθιμα των ορθοδόξων. Σ’ αυτήν τη χώρα μπορεί να εντοπίσει κανείς χίλια δυο στραβά, όχι όμως θρησκευτικό φανατισμό.

 

Εκατοντάδες εκκλησίες

Η τελετή της Ανάστασης γίνεται την ίδια ώρα στις περισσότερες από τις εκατοντάδες, πλέον, ορθόδοξες εκκλησίες σε ολόκληρη την Αλβανία, εκεί όπου υπάρχουν ιερείς, ενώ τη Μεγάλη Παρασκευή με ιδιαίτερη λαμπρότητα γίνεται η περιφορά του Επιτάφιου σε πόλεις και χωριά. Στην Κορυτσά, η λιτανεία της Μεγάλης Παρασκευής είναι εντυπωσιακή και αποτελεί το γεγονός της εβδομάδας σε όλη την περιοχή: κάθε μια από τις ενορίες περιφέρει τον δικό της Επιτάφιο και όλοι μαζί συγκλίνουν στο κέντρο της πόλης, όπου τους περιμένουν χιλιάδες πιστοί, χριστιανοί και αλλόθρησκοι, κρατώντας αναμμένα κεριά και λουλούδια.

Για τους Αλβανούς ορθόδοξους χριστιανούς οι θρησκευτικές γιορτές, με κορυφαία αυτή του Πάσχα, έχουν μια ιδιαίτερη σημασία. Στους μεγαλύτερους έλειψαν παντελώς από το 1967 και εντεύθεν, όταν το καθεστώς Χότζα απαγόρευσε τις εκκλησίες, και οι νεότεροι δεν τις έζησαν ποτέ. Σ’ αυτήν τη μακρά θρησκευτική «νύχτα», ωστόσο, το καντίλι της πίστης δεν έσβησε στις ψυχές των ανθρώπων παρά τις διώξεις και τον φόβο. Τέτοιες μέρες απλοί άνθρωποι στα χωριά κατέφευγαν στα χαλάσματα των κατεδαφισμένων ναών και άναβαν κεριά, με κίνδυνο να γίνουν αντιληπτοί από ανθρώπους των μυστικών υπηρεσιών και να υποστούν τις συνέπειες. Στο Δυρράχιο, π.χ., υπήρχε προ Χότζα η εκκλησία του Αγίου Βλάση, η οποία ισοπεδώθηκε από την κομμουνιστική εξουσία. Κάθε χρόνο, στην περίοδο της δικτατορίας, το βράδυ της Ανάστασης πιστοί άναβαν λαμπάδες και άφηναν αυτοσχέδιους σταυρούς στα θεμέλια του κατεστραμμένου ναού.

Οι συνθήκες βεβαίως είναι τώρα εντελώς διαφορετικές, καθώς η θρησκευτική ελευθερία έχει κατοχυρωθεί στην πολύπαθη γείτονα. Η παρουσία του Αρχιεπισκόπου κ. Αναστασίου και η σώφρων πολιτική του είχε ως αποτέλεσμα την ανάσταση της Ορθοδόξου Εκκλησίας και της καταξίωσής της στον αλβανικό πληθυσμό. Ακόμη και τώρα, όμως, δεν λείπουν οι εθνικιστικές κραυγές που συστηματικά επιχειρούν να υπονομεύσουν τον Αρχιεπίσκοπο και κατ’ επέκταση το έργο της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αλβανία.