Σε προσκαλώ τώρα, αδελφέ μου, να κάνεις το μεγάλο βήμα: να ανοίξεις το ευαγγέλιο. Εκεί θα δεις μόνος σου, πέρα από ό,τι λέω εγώ κι από ό,τι λέει ο συγγραφέας, ποια είναι η αλήθεια. Μόνο που πρέπει να το διαβάσεις ολόκληρο, από την αρχή μέχρι το τέλος, και στη συνέχεια καλό θα ήταν να περάσεις από τα υπόλοιπα βιβλία της Καινής Διαθήκης: τις Πράξεις των αποστόλων, τις επιστολές των αγίων αποστόλων Παύλου, Πέτρου, Ιωάννη, Ιάκωβου και Ιούδα (όχι του Ισκαριώτη, αλλά του αγίου αποστόλου Ιούδα, «αδελφού Ιακώβου», γιου του αγίου Ιωσήφ, του θετού πατέρα του Ιησού) και να καταλήξεις στην Αποκάλυψη.

Η πρόσκληση αυτή βέβαια είναι για τους τολμηρούς, που θα τολμήσουν να σταυρώσουν τις βεβαιότητές τους για να βάλουν το χέρι τους πάνω στην αλήθεια – και η αλήθεια φωτίζει αλλά και φλέγει. Υπάρχουν μουσουλμάνοι, καθαροί στο νου και την καρδιά, που απλώς και μόνο διαβάζοντας την Καινή Διαθήκη κατάλαβαν το λάθος τους και έγιναν χριστιανοί, και μάλιστα επέμειναν στη χριστιανική πίστη μέχρι θανάτου, θανάτου που τους επέβαλαν οι άλλοι μουσουλμάνοι, οι πρώην ομόθρησκοί τους. Μια τέτοια περίπτωση είναι ο γέροντας και σοφός διδάσκαλος του Ισλάμ στα Θυάτειρα της Μικράς Ασίας (χριστιανός μάρτυρας και άγιος πλέον), που βασανίστηκε μέχρι θανάτου μαζί με 22 μαθητές του, για τον οποίο βλ. στο http://www.impantokratoros.gr/1C553D17.el.aspx.

Κλείνω ολόκληρο αυτό το κείμενο, παραθέτοντας μια παλιότερη επιστολή που είχα στείλει σε ιστοσελίδα Ελλήνων μουσουλμάνων, η οποία δεν είχε λάβει απάντηση. Ίσως περιέχει αναφορές σε ζητήματα που σε ενδιαφέρουν.

Επιστολή προς τους Έλληνες που ασπάστηκαν το Ισλάμ

Το ότι στη σύγχρονη Ελλάδα έχουμε Έλληνες, που εγκατέλειψαν την ορθόδοξη πίστη των πατέρων τους και προσχώρησαν στο Ισλάμ, μπορούμε να το αποδώσουμε μόνο στην πλήρη άγνοια της Oρθοδοξίας και στην αναζήτηση ενός αληθινού χριστιανισμού σε εσφαλμένα ημι-χριστιανικά μονοπάτια. Και ένα τέτοιο ημι-χριστιανικό μονοπάτι είναι και το Ισλάμ, όπου οι συγκεκριμένοι αδελφοί μας βρίσκουν πράγματα που είναι βασικά στοιχεία του χριστιανισμού, αλλά οι ίδιοι δεν το γνωρίζουν.

Το παρακάτω κείμενο είναι μια επιστολή που εστάλη σε Έλληνες μουσουλμάνους (εξισλαμισθέντες) το Γενάρη του 2009, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Δεν υπήρξε απάντηση, ούτε καν απλή ένδειξη ότι τη διάβασαν. Τη δημοσιεύουμε λοιπόν εδώ, για να φανεί χρήσιμη σε κάθε ενδιαφερόμενο.

Κλείνοντας την εισαγωγή αυτή, πρέπει να επισημάνουμε ότι πολλοί πρόγονοί μας βασανίστηκαν φρικτά μέχρι θανάτου και αγίασαν, επειδή αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν την Oρθόδοξη χριστιανική πίστη και να γίνουν μουσουλμάνοι ή –το σημαντικότερο– επειδή έγιναν μουσουλμάνοι και στη συνέχεια, καταλαβαίνοντας τι έχασαν, επέστρεψαν στο χριστιανισμό και ομολόγησαν δημόσια τη χριστιανική πίστη τους.

***

14.1.2009

Αξιότιμοι φίλοι,

Σας εύχομαι ειρήνη, αγάπη και υγεία από Θεού.

Είμαι Έλληνας, ορθόδοξος χριστιανός και θεολόγος και, με αυτή την ηλεκτρονική επιστολή, ανταποκρίνομαι στην πρόσκλησή σας για επικοινωνία και παίρνω το θάρρος να μοιραστώ μαζί σας τις σκέψεις μου, σχετικά με την απόφασή σας, αφενός, να εγκαταλείψετε την Ορθοδοξία και, αφετέρου, να προσχωρήσετε στο Ισλάμ.

Αν ορισμένα σημεία του κειμένου μου σας προκαλέσουν ταραχή, σας παρακαλώ μην απαξιώσετε να το διαβάσετε, ξέροντας ότι γράφτηκε με ειλικρίνεια και ταπείνωση. Εκ των προτέρων σας ευχαριστώ.

Ένας ορθόδοξος χριστιανός, κατά τη γνώμη μου, μπορεί να ασπαστεί το Ισλάμ μόνο λόγω άγνοιας της χριστιανικής πίστης. Το διαπιστώνω αυτό, βλέποντας ότι στο Ισλάμ σάς οδήγησε κάποια πνευματική δίψα και γνωρίζοντας πολύ καλά (επιτρέψτε μου τον ισχυρισμό) ότι αυτή η δίψα θα έβρισκε πλήρη ικανοποίηση στην ορθοδοξία, αν ξέρατε πού βρίσκονται οι πηγές.

Στην εποχή μας δυστυχώς οι περισσότεροι χριστιανοί (μεταξύ αυτών και οι ορθόδοξοι) έχουν άγνοια της χριστιανικής πίστης, ακόμη και στα πιο βασικά της χαρακτηριστικά. Η άγνοια αυτή προέρχεται από διάφορους παράγοντες, όπως: α) η προκατάληψη προς κάθε τι χριστιανικό, που προκλήθηκε από τη διαστροφή του χριστιανισμού κατά το μεσαίωνα και διαιωνίστηκε με την επικράτηση των ορθολογιστικών ιδεών (κατ’ ουσίαν «δογμάτων») του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, καθώς και β) η διαρκώς αυξανόμενη κυριαρχία του καταναλωτικού δυτικού πολιτισμού, που φυσικά δεν είναι καθόλου χριστιανικός, αλλά διαβρώνει τις χριστιανικές κοινωνίες απομακρύνοντας τους ανθρώπους από την ενασχόληση με την πίστη τους. Ο μέσος άνθρωπος θα θεωρούσε τρίτο πολύ σημαντικό παράγοντα, για την άγνοια της χριστιανικής πίστης, τη φαινομενική έλλειψη ικανών και σοφών χριστιανών διδασκάλων, πράγμα όμως που δεν είναι τόσο εκτεταμένο όσο ο μέσος άνθρωπος νομίζει, γιατί αληθινοί χριστιανοί διδάσκαλοι υπάρχουν αρκετοί στη γενιά μας, καθώς και σε κάθε γενιά, αλλά μένουν αφανείς λόγω των δύο άλλων παραγόντων, που αναφέρθηκαν πριν.

Αν κοιτάξατε γύρω σας και δεν είδατε αληθινούς χριστιανούς, που να σας εμπνεύσουν με την ειλικρινή ευλάβεια, την αγάπη και την αγιότητά τους, καθώς και με το υψηλό πνευματικό τους επίπεδο, οφείλω να σας πληροφορήσω ότι δεν ερευνήσατε σωστά. Είμαι στην ευχάριστη θέση να σας προσκαλέσω σε πολλά χριστιανικά σπίτια με εικονοστάσι και καντήλι, όπου απλοί και ευσεβείς άνθρωποι είναι πάντα πρόθυμοι να σας ανοίξουν την αγκαλιά τους, ακόμη και αν γνωρίζουν ότι εγκαταλείψατε την ορθόδοξη πίστη σας και ότι δε σκοπεύετε να επιστρέψετε σ’ αυτήν. Επίσης είμαι στην ευχάριστη θέση να σας προσκαλέσω σε πολλούς ορθόδοξους χώρους αυτοθυσίας και κοινωνικής προσφοράς, όπου ιερείς (αλλά και επίσκοποι) προσφέρουν τα μέγιστα σε ομάδες κοινωνικά αποκλεισμένων αδελφών μας. Η προσφορά αυτή δε φτάνει σχεδόν ποτέ στα ΜΜΕ, όμως δεν παύει να υπάρχει και μπορώ να επανέλθω και να σας αναφέρω ονόματα και τοποθεσίες (προκειμένου για τον τόπο όπου ζω, μπορώ και να σας ξεναγήσω ο ίδιος, αν κάνετε τον κόπο να μας επισκεφθείτε έστω και για εικοσιτέσσερις ώρες).

Τέλος, μπορώ να κατονομάσω εξαίρετους ορθόδοξους πνευματικούς διδασκάλους, κατάλληλους για οποιουδήποτε βάθους πνευματική συζήτηση, τέτοιους που φοβούμαι ότι δε συναντήσατε κατά την έρευνά σας για την ορθοδοξία, πριν την εγκαταλείψετε. Ορισμένα στοιχεία για το θέμα αυτό θα διαφανούν παρακάτω.

Η κα  Ιμάν Κούβαλις, σε συνέντευξή της στην εφημερίδα «Το Ποντίκι» της 4.12.2008 (από όπου και έμαθα την ύπαρξή σας), αναφέρει: «Πήγα στον παπά της ενορίας μας και του έκανα ένα σωρό ερωτήσεις, ειδικά γύρω από την Αγία Τριάδα. Το πρόβλημα ήταν ότι δε μου έδωσε ικανοποιητικές απαντήσεις. Σιγά σιγά, μέσα από την έρευνα και τις αποδείξεις που έβρισκα, συνειδητοποίησα με την καρδιά μου την αλήθεια του ενός Θεού, χωρίς “συνεργάτες”».

Τα λόγια της κυρίας Κούβαλις, κατά τη γνώμη μου, είναι θλιβερά. Δεν ξέρω τι θα θεωρούσε η ίδια «ικανοποιητική» απάντηση στις απορίες της για την Αγία Τριάδα ή τι «αποδείξεις» ανακάλυψε αργότερα, όμως παρακαλώ, αν το μήνυμα αυτό φτάσει σ’ εκείνη, να απευθύνει τις ίδιες ερωτήσεις και στην ταπεινότητά μου – ας δούμε αν οι όποιες απαντήσεις της δώσω, με τη χάρη του Θεού, ικανοποιήσουν την επιθυμία της για γνώση.

Πληροφορώ όμως τη συντροφιά σας ότι αληθινή έρευνα για το μυστήριο της τριαδικότητας του Θεού (που είναι όντως Ένας και χωρίς συνεργάτες) απαιτεί μελέτη των σχετικών κειμένων των Πατέρων της Εκκλησίας και όχι μία απλή συζήτηση (ή δέκα απλές συζητήσεις) με εφημέριους κάποιων τυχαίων ενοριών ή ακόμη και με θεολόγους της σειράς. Αν εγώ (ο κάθε «εγώ») γνωρίζω επαρκώς ή όχι το βάθος της χριστιανικής θεολογίας, είναι άσχετο με το αν η θεολογία αυτή είναι αληθινή ή ψευδής.

Κλείνω την ελάχιστη αυτή αναφορά με τη διευκρίνιση ότι η τριαδικότητα του Θεού είναι αυτό που αποκάλυψε για το Θεό ο Ιησούς. Θα δείτε μερικές σχετικές επισημάνσεις στα συνημμένα αρχεία που σας αποστέλλω, με την παράκληση να τους ρίξετε μια ματιά. Και όλα όσα πιστεύει ο χριστιανισμός είναι καρπός της σοφίας των αγίων χριστιανών διδασκάλων και όχι των διανοητικών παιχνιδιών κάποιων στρυφνών και ανέραστων μεσαιωνικών καλόγερων.

Άραγε συναντήσατε ποτέ –ή έχετε ανάμεσά σας– κάποιον πνευματικά προοδευμένο χριστιανό (δηλαδή άνθρωπο βαθιάς προσευχής και συνεπούς εκκλησιαστικής ζωής), που να μην είδε την αγωνία και τον αγώνα του να καρπίζει και απογοητευμένος να εγκατέλειψε το χριστιανισμό; Τι είδους έρευνα του χριστιανισμού πραγματοποίησε ο καθένας σας, με ποιο τρόπο βίωσε τις χριστιανικές πρακτικές, ώστε βέβαιος για τη ματαιότητά τους εγκατέλειψε την ορθοδοξία και ασπάστηκε το Ισλάμ; Δεδομένου ότι το αληθινό ορθόδοξο βίωμα και η γνώση των χριστιανικών πρακτικών ολοένα και σπανίζει στο σύγχρονο κόσμο, υποπτεύομαι ότι κανείς από εσάς δεν άκουσε καν να γίνεται κάποτε σοβαρός λόγος γι’ αυτά (αλλιώς θα ήξερε, αν μη τι άλλο, ότι κανείς σοβαρός χριστιανός, μιλώντας σε μια γυναίκα, δεν ενδιαφέρεται για την εμφάνισή της και ότι η παρακολούθηση της μόδας προέρχεται όχι από το χριστιανισμό, αλλά από την αδιαφορία του αποπροσανατολισμένου και πάσχοντος δυτικού ανθρώπου γι’ αυτόν – σχολιάζω απόψεις από τη συνέντευξη της κυρίας Κούβαλις).

Στην ιστοσελίδα σας υπάρχει ένα άρθρο, που υποστηρίζει την άποψη ότι ο πνευματικά ώριμος μουσουλμάνος μισεί την αμαρτία, σε κάθε μορφή της, αλλά αγαπά τον αμαρτωλό. Το αστείο είναι ότι αυτή ακριβώς η διάκριση (μίσος προς την αμαρτία, αγάπη προς τον αμαρτωλό) είναι θεμελιώδης στη σκέψη των αγίων Πατέρων της αρχαίας και της ορθόδοξης Εκκλησίας και φαίνεται καθαρά στους βίους των αγίων μας. Το γνωρίζετε αυτό, φίλοι; Το γνωρίζατε, όταν αποφασίσατε την αλλαγή του θρησκεύματος; Γι’ αυτό ακριβώς η συγκεκριμένη διδασκαλία του Ισλάμ είναι τόσο οικεία σε σας (όσο και σε μένα, και σε κάθε ειλικρινή αναζητητή της αλήθειας): γιατί είναι πολύ χριστιανική.

Συγχωρέστε με που σας πληγώνω. Δε μπορώ να γράψω την αλήθεια (ή έστω αυτό που γνωρίζω ως αλήθεια, μετέχοντας ταπεινά, ως πρωτοετής μαθητής, σε μια παράδοση είκοσι αιώνων, γεμάτη αγίους και σοφούς διδασκάλους, άντρες και γυναίκες, που πρόσφεραν τα πάντα στο Θεό και το συνάνθρωπο), χωρίς να αγγίξω κάποια ευαίσθητη χορδή, η οποία θα πονέσει. Όμως ο πόνος από την αναζήτηση της αλήθεια είναι γλυκός, όταν ανακαλύπτεις ένα ψήγμα. Για να ισχυρίζομαι κάτι τέτοιο, δόξα τω Θεώ, αν και τελείως αμαθής, κάτι ξέρω.

Γράφω τα παρακάτω, θεωρώντας αυτονόητο ότι προσχωρήσατε στο Ισλάμ αναζητώντας την αλήθεια και την αγάπη και όχι για κάποιο «επιφανειακό» λόγο (όπως π.χ. από τη θελκτικότητα της γνωριμίας με έναν «εξωτικό» πολιτισμό ή από συναισθηματική αντίδραση στην προκατάληψη του σύγχρονου δυτικού κόσμου κατά του Ισλάμ και των αραβικών λαών και τη σύνδεσή τους, στη φαντασία των ανθρώπων της δύσης, με την τρομοκρατία κ.τ.τ.), πράγμα που ασφαλώς θα συνιστούσε πνευματική επιπολαιότητα.

Θεμελιώδης ισχυρισμός μου: αν αυτά που λαχταρούσε η καρδιά σας δεν τα βρήκατε στο χριστιανισμό, είναι γιατί δεν ψάξατε σωστά, και, αν τα βρήκατε στο Ισλάμ, είναι γιατί το Ισλάμ (σοφά πράττοντας) τα πήρε από το χριστιανισμό.

Για του λόγου το αληθές, έχω την τιμή να σας προσκαλέσω σε μια εντρύφηση στις χριστιανικές πηγές, όπου θα ανακαλύψετε θησαυρούς, τους οποίους νομίζω ότι αγνοείτε (και ακριβώς εξαιτίας αυτής της άγνοιας τούς αποστραφήκατε). Θα ανακαλύψετε επίσης την πηγή μεγάλου μέρους της διδασκαλίας του Ισλάμ και της σοφίας των ισλαμιστών διδασκάλων, και συγκεκριμένα την πηγή εκείνων ακριβώς των στοιχείων, για τα οποία ένας ηθικά υγιής άνθρωπος (αγνοώντας το χριστιανισμό) θα μπορούσε να γίνει μουσουλμάνος. Ας σημειωθεί ότι εννοώ «ηθικά υγιής» με τα κριτήρια του χριστιανισμού, δηλαδή άνθρωπος διψασμένος για αγάπη, ειρήνη, δικαιοσύνη, πραότητα, κάποιος που εκτιμά την αυτοθυσία για τους άλλους, με δυο λόγια άνθρωπος σύμφωνος με τη διδασκαλία του Ιησού και διψασμένος για τους καρπούς του Αγίου Πνεύματος (όπως απαριθμούνται από τον άγιο απόστολο Παύλο στην επιστολή προς Γαλάτας, κεφ. 5, στ. 22, και εμφανίζονται έμπρακτα στις βιογραφίες των χριστιανών αγίων).

Διευκρινίζω προκαταβολικά ότι, μιλώντας για χριστιανισμό, δεν εννοώ κάθε μορφής διαστρέβλωσή του στο διάβα της ιστορίας, αλλά την αρχαία ενιαία χριστιανική παράδοση των πρώτων χιλίων χρόνων μετά Χριστόν (πριν το Σχίσμα των Εκκλησιών) και, στη συνέχεια, την παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που είναι η ίδια με την αρχαία ενιαία χριστιανική παράδοση. Η παράδοση αυτή δεν περιλαμβάνει μόνο ένα σύνολο «θεολογικών δογμάτων», αλλά και τη διδασκαλία για την ένωση του ανθρώπου με το Θεό, δηλαδή για τον καθαγιασμό του ανθρώπου (και, μαζί με αυτόν, και τον καθαγιασμό της κτίσης), που περνάει από τα στάδια της κάθαρσης της καρδιάς από τα πάθη, του φωτισμού του νου από το Άγιο Πνεύμα και τελικά της θέωσης. Αυτή η ένωση Θεού και ανθρώπου πραγματοποιείται διά του Χριστού (όχι επειδή ο Χριστός είναι ένας «μεσάζων», αλλά επειδή είναι ο Ίδιος ο Θεός, προς τον Οποίο τείνουμε να ενωθούμε), έχει πραγματοποιηθεί αμέτρητες φορές στο διάβα των αιώνων (και στην εποχή μας) και αποτελεί τη δοκιμασμένη και επαληθευμένη «απόδειξη» για την αλήθεια του χριστιανισμού.

Σας παρακαλώ να μελετήσετε λίγο το ζήτημα αυτό πριν θεωρήσετε βέβαιο ότι η αλήθεια βρίσκεται στο Ισλάμ. Θα σας παραπέμψω σε πηγές παρακάτω.

Έτσι, δεν αναφέρομαι καθόλου σε εγκληματικές πρακτικές από πλευράς χριστιανών κατά των μουσουλμάνων. Οι αμαρτίες αυτές δεν αποτελούν εφαρμογή, αλλά διαστρέβλωση του χριστιανισμού, συχνά μάλιστα έχουν διαπραχθεί από ρωμαιοκαθολικούς και προτεστάντες, που έχουν διαπράξει τα ίδια και σε βάρος των ορθόδοξων. Άλλωστε και τα αντίστοιχα εγκλήματα μουσουλμάνων σε βάρος χριστιανών –και μάλιστα Ελλήνων και ορθοδόξων– προφανώς δεν μέτρησαν στην καρδιά σας όταν επιλέξατε την αλλαγή του θρησκεύματος.

Επιτρέψτε μου να γίνω πιο συγκεκριμένος. Η πρώτη πηγή της χριστιανικής πίστης, στην οποία σας προσκαλώ, είναι εύλογα το Ευαγγέλιο. Εκεί θα βρείτε τη διδασκαλία του Χριστού για την αγάπη, που αγκαλιάζει όλους τους ανθρώπους, την ειρήνη, τη δικαιοσύνη, τη συγχώρηση (διδασκαλία που θεμελίωσε αυτές τις έννοιες και τις έκανε κτήμα της ανθρωπότητας), αλλά και για τη σωτηρία που έρχεται στον άνθρωπο, όταν πορεύεται προς το Θεό διά του Χριστού. Θα δείτε τι μαρτυρεί ο ίδιος ο Ιησούς για τη σχέση Του με το Θεό Πατέρα, αλλά και για τη μέλλουσα κρίση, τον παράδεισο και την κόλαση. Ίσως είχατε διαβάσει το Ευαγγέλιο ως χριστιανοί, όμως τώρα παίρνω το θάρρος να σας προσκαλέσω να το μελετήσετε ως μουσουλμάνοι, δεκτικοί πλέον απέναντι στο γεγονός ότι ο Θεός μπορεί να αποκαλύψει αλήθειες στον άνθρωπο. Είμαι βέβαιος ότι θα ανακαλύψετε πτυχές του που είχαν περάσει απαρατήρητες από το βλέμμα σας.

Αν σας ελκύει στο Ισλάμ η σοφία και οι μυστικιστικές εμπειρίες των διδασκάλων σούφι, θα δείτε ξεκάθαρα την πηγή του σουφισμού μελετώντας το Γεροντικό, το Λαυσαϊκό, τα Αποφθέγματα Πατέρων και το Λειμωνάριο, τα βιβλία της βυζαντινής εποχής όπου καταγράφονται σημαντικά περιστατικά από τη ζωή των αγίων χριστιανών ασκητών και ερημιτών διδασκάλων, ιδίως από την Αίγυπτο, την Παλαιστίνη και τη Συρία, οι περισσότεροι και σημαντικότεροι από τους οποίους έζησαν πριν το Μωάμεθ. Σημαντική επίσης πηγή πληροφοριών για την αγιότητα των προϊσλαμικών χριστιανών ασκητών είναι ο Βίος του Αντωνίου του αγίου Αθανασίου του Μεγάλου, που αναφέρεται στη ζωή και τη διδασκαλία του «καθηγητή της ερήμου», που εγκαινίασε την ερημιτική ζωή τις αρχές του 4^ου αιώνα μ.Χ.

Για τον ποιητικό και ερωτικό μυστικισμό των διδασκάλων σούφι, σας προτείνω μια επίσκεψη στο Εξήγησις του Άσματος των Ασμάτων του αγίου Γρηγορίου Νύσσης (4^ος αιώνας), αλλά και στη Φιλοκαλία, τη μνημειώδη συλλογή πατερικών κειμένων που εκτείνεται από τον 4^ο ώς το 15^ο αιώνα μ.Χ. και αναφέρεται κατά κύριο λόγο στη διδασκαλία για την ένωση με το Θεό. Εκεί θα μάθετε για τη «νοερά προσευχή», που προηγείται του ντικρ, για τις σχετικές εμπειρίες των χριστιανών αγίων διδασκάλων, καθώς και για τη «διάκριση των πνευμάτων», τη νοερά επιστήμη που επιτρέπει την αξιολόγηση των εμπειριών για την αποφυγή των δαιμονικών απομιμήσεων (βασικό στοιχείο για την αξιοπιστία της Ορθοδοξίας). Όλα αυτά τα έργα έχουν μεταφραστεί και στα αγγλικά.

Για την παράδοση αυτή της χριστιανικής (ορθόδοξης) αγιότητας, όπως εξελίχθηκε τους επόμενους αιώνες και όπως είναι σήμερα, προτείνω τα κλασικά έργα: Η Θηβαΐδα του Βορρά (έκδοση της St Herman of Alaska Bratherhood), Αγιορείται Πατέρες και Αγιορείτικα (του αγίου γέροντα Παΐσιου του Αγιορείτη, έκδοση ιεράς μονής Σουρωτής, Θεσσαλονίκη) και Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης (του αγίου γέροντα Σωφρόνιου Σαχάρωφ, έκδοση του Stavropegic Monastery to St John the Baptist, Essex). Αναφέρονται αντίστοιχα στους αγίους διδασκάλους της Ρωσίας, από το 14^ο ώς το 18^ο αιώνα, και του Αγίου Όρους (Άθωνα) το 19^ο και 20ό αιώνα, καθώς και στη ζωή και τη διδασκαλία ενός από τους μεγαλύτερους νεώτερους ορθόδοξους διδασκάλους, του αγίου Σιλουανού.

Ο βίος του αγίου Σιλουανού περιέχει μια συμπύκνωση ολόκληρης της χριστιανικής διδασκαλίας για τη σωτηρία, γραμμένη από ένα μεγάλο σύγχρονο άγιο (το γέροντα Σωφρόνιο), που θεωρώ απαραίτητο να μελετήσει κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος (ανεξαρτήτως θρησκεύματος). Γενικά το συγγραφικό έργο των μεγάλων ορθόδοξων διδασκάλων Σωφρόνιου Σαχάρωφ, Σεραφείμ Ρόουζ (Rose), Άντονυ Μπλουμ (Bloom) και Κάλλιστου Γουέαρ (Ware) είναι μια εξαίρετη εισαγωγή για όποιον επιθυμεί να γνωρίσει βαθύτερα το χριστιανισμό, στην (επιτρέψτε μου) αρχαιότερη παράδοσή του, την Ορθοδοξία.

Κλείνω το παρόν (ενώ ήδη έχω μακρηγορήσει ανεπίτρεπτα) με μια πρόσκληση στα ζωντανά κέντρα της σύγχρονης χριστιανικής πνευματικότητας, μια επίσκεψη (ή σειρά επισκέψεων) στα οποία θα σας αποκαλύψει έναν ολόκληρο κόσμο σοφίας και αγάπης, που ασφαλώς αγνοείτε ότι υπάρχει στο χριστιανισμό (και οι απαρχές του αποτέλεσαν πηγή για το Ισλάμ). Τέτοια είναι τα μεγάλα μοναστικά κέντρα του Άθωνα, της Παλαιστίνης, της Ρωσίας (Όπτινα, Κίεβο, Βαλαάμ, Ντιβέγεβο κ.λ.π.), της Ρουμανίας (π.χ. μονή Πρισλόπ, μονή Παναγίας Ησυχαστρίας), της Σερβίας (π.χ. μονή Τσέλιε), της Φινλανδίας (π.χ. Βάλαμο) κ.λ.π., ενώ, για όσους δραστηριοποιούνται στην αγγλόφωνη δύση, κατάλληλη αφετηρία νομίζω πως θα ήταν:

• η μονή του Τιμίου Προδρόμου στο Έσσεξ της Αγγλίας (Stavropegic Monastery to St John the Baptist, Essex), με την παράδοση του γέροντα Σωφρονίου Σαχάρωφ και πλούσιο εκδοτικό έργο, κατάλληλο για συνεπείς ερευνητές,
• η Αδελφότητα του αγίου Γερμανού της Αλάσκας στην Καλιφόρνια (St Herman of Alaska Bratherhood, Platina, California), με την παράδοση του γέροντα Σεραφείμ Ρόουζ και επίσης πλούσιο εκδοτικό έργο, κατάλληλο για συνεπείς ερευνητές,
• η μονή του αγίου Αντωνίου στην Αριζόνα (St Anthony’s Greek Orthodox Monastery), με την παράδοση του γέροντα Εφραίμ Φιλοθεΐτη, που ζει ακόμη και μπορείτε να τον συναντήσετε εκεί.

Σας ευχαριστώ για το χρόνο σας. Σας χαιρετώ με τιμή και ευχόμενος στο Θεό για σας.

Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης