Ο κορωνοϊός μάς ταπείνωσε όλους μας, αποδιοργάνωσε την κοινωνία μας, μάς έβγαλε μέσα από την ανήσυχη «ευδαιμονία» μας, την αυτάρκειά μας, τον ακτιβισμό μας και το επίχρισμα τής πίστεώς μας. Ταυτόχρονα ταπείνωσε την αλαζονεία μερικών επιστημόνων και πολιτικών.

Ο καθένας από μάς, κλεισμένος μέσα στο ιδιότυπο κελλί του, σκέφτεται, «φιλοσοφεί», προσεύχεται, γεμίζει δημιουργικά τον χρόνο του και προγραμματίζει. Άλλοι ασφυκτιούν στους μικρούς χώρους τής διαμονής τους, αναλογιζόμενοι τα «προ» και τα «μετά» τού κορωνοϊού.

Μέσα σε αυτήν την προοπτική, «συγκακουχούμενος τω λαώ τού Θεού», κάνω μερικές σκέψεις, που θα μπορούσα να πω ότι είναι «ξηροί καρποί» τής εποχής τού κορωνοϊού, που προσφέρονται με αγάπη στους αδελφούς μου που δοκιμάζονται ποικιλοτρόπως.

1. Οικονομία και υγεία

Η υπεύθυνη Πολιτεία, μέσα σε αντίξοες συνθήκες, προσπαθεί να εξισορροπή μεταξύ οικονομίας και σωματικής υγείας. Μια κοινωνία που βασίζεται στην οικονομία και την σωματική υγεία είναι δύσκολο να ισορροπήση.

Αν αφήση ελεύθερη την μετακίνηση τών πολιτών για να κινηθή η οικονομία, θα πιεστή αφόρητα το Εθνικό Σύστημα Υγείας και θα κινδυνεύση η ζωή τών πολιτών. Αν ενδιαφερθή για την σωματική υγεία τών πολιτών και για το εθνικό Σύστημα Υγείας, τότε θα καταστραφή η οικονομία.

Έτσι, με την συνδρομή τών «ειδικών», προσπαθεί να ποδηγετήση την κοινωνία, η οποία όμως έμαθε να εργάζεται, να διασκεδάζη μεταμεσονύκτιες ώρες, να κινήται έξω από την οικία και την οικογένεια, να βγαίνη έξω από την «οικία τού πατρός» της, κατά την σχετική ευαγγελική περικοπή.

Είναι όντως δύσκολο αυτό το έργο τής εξισορροπήσεως μεταξύ υπαρκτών δεδομένων και χρειάζεται πολλή γνώση, ψυχραιμία και μεγάλη κατανόηση από όλους μας.

2. Πόλεμος και ειρήνη

Είναι γνωστό το μυθιστόρημα τού Λέοντος Τολστόϊ «πόλεμος και ειρήνη», που περιγράφει την συνύπαρξη μεταξύ αυτών τών δύο καταστάσεων και την αλληλοδιαδοχή τους. Ο Λέων Τολστόϊ, περιγράφοντας τις καταστάσεις τού πολέμου και τής ειρήνης, θέτει καίρια ερωτήματα, όπως τι είναι ο πόλεμος και η ειρήνη, ποιο είναι το αντικείμενο τής ιστορίας, ποιος είναι ο ιδιαίτερος χαρακτήρας κάθε ιστορικής εποχής, γιατί πολεμά ο άνθρωπος και πολλά άλλα.

Ο Λέων Τολστόϊ φιλοσοσοφεί λογοτεχνικά και γράφει με λογοτεχνικό και φιλοσοφικό τρόπο, περιγράφοντας μεγάλα ιστορικά μεγέθη, όπως την Γαλλία τού Ναπολέοντα και την Ρωσία τών Τσάρων, κατά τον καιρό τών πολέμων και τής ειρήνης. Πάντως, φαίνεται ότι ο πόλεμος συμπορεύεται με την ειρήνη, και η ειρήνη μπορεί να βιωθή μέσα στον πόλεμο. Η ειρήνη είναι το ιλαρό προσωπείο τού πολέμου και ο πόλεμος είναι το τραγικό «πρόσωπο» τής ειρήνης!

Τέτοια θέματα έχουν θιγή από την αρχαία προσωκρατική φιλοσοφία, συγκεκριμένα από τον Ηράκλειτο, ο οποίος ομίλησε για την αντιθετική όψη τού ίδιου πράγματος, αλλά και την συνολική ενότητα, παρά την φαινομενική πολλαπλότητα, έκανε λόγο για την αλληλεξάρτηση τών αντιθέτων, ότι «η αρρώστια κάνει την υγεία», αφού η αρρώστια μάς κάνει να βλέπουμε την υγεία «σαν κάτι το ευχάριστο και αγαθό», καθώς, επίσης, και την αλληλοδιαδοχή τών πραγμάτων. Μίλησε για το «γίγνεσθαι» και για τον πόλεμο ως «πατέρα και βασιλιά πάντων», αλλά και για τον Λόγο που είναι ο συμπαντικός νόμος, η υπέρτατη αρχή που ρυθμίζει το γίγνεσθαι τού κόσμου.

Έτσι, ο πόλεμος δεν είναι το αντίθετο τής ειρήνης και η ειρήνη δεν είναι το αντίθετο τού πολέμου, αλλά συνυπάρχουν και τα δύο μαζί, οπότε «ο ξυνός λόγος» που συνέχει τα πάντα αποκαλύπτει την «ομολογία», δηλαδή την βαθειά «συμφωνία με την φρόνηση τού ανθρώπου και την έλλογη τάξη στο σύμπαν».

Αυτόν τον καιρό με την πανδημία τού κορωνοϊού σκεπτόμουν όλα αυτά, γιατί βλέπουμε αυτόν τον μεγάλο υγειονομικό πόλεμο πρωτίστως στα Νοσοκομεία, όπου περισσεύει ο ανθρώπινος πόνος, και όλο το προσωπικό τών Νοσοκομείων πολεμά αυτόν τον αόρατο εχθρό, που δεν γνωρίζει σύνορα, υφαλοκρηπίδες, εναέριους χώρους, και ο οποίος δεν διαχέεται μόνο στον αέρα, αλλά κυρίως καταστρέφει τα κύτταρα τών ασθενών, σαν ένας αεροπειρατής, ακόμη και τα όργανά τους. Αυτό που παρατηρείται στα πεδία τών μαχών, με μάχες, θανάτους, ασθένειες, πείνες, τώρα συμβαίνει ιδιαίτερα μέσα στα Νοσοκομεία, οπότε στρατηγοί και στρατιώτες είναι όλο το προσωπικό τών Νοσοκομείων, που παλεύουν μαζί με τους ασθενείς εναντίον αυτού τού αόρατου εχθρού.

Αυτός ο πόλεμος εξελίσσεται και μέσα στα σπίτια από τους εγκλεισμούς και τους περιορισμούς σε στενούς χώρους διαμονής, αλλά και στην κοινωνία από το κλείσιμο τών καταστημάτων και την ανεργία.

Όμως, κατά τον νόμο τής «αλληλεξάρτησης τών αντιθέτων» μπορεί να επικρατήση και ειρήνη, όταν κανείς διαθέτη μια εσωτερική, ψυχική και πνευματική ισορροπία, η οποία εκφράζεται ως πίστη στον Θεό, προσευχή, αγάπη, αυτοθυσία, ελπίδα, ωριμότητα και πληρότητα.

Μέσα στον πόλεμο αυτό μπορεί κανείς να αισθανθή εσωτερική ειρήνη, αλλά και μέσα στην εξωτερική ειρήνη μπορεί να βιώνη έντονα τον εσωτερικό πόλεμο.

3. Δύο ακραίες καταστάσεις

Κάθε δυσκολία και κάθε πειρασμός αναδεικνύει το πρόβλημα που υπάρχει μέσα μας. Έτσι και στην περίπτωση τής σύγχρονης πανδημίας, φανερώθηκαν οι αδυναμίες τής κοινωνίας μας και τών ανθρώπων που ζουν σε αυτήν, που σημαίνει ότι φάνηκαν δύο ακραίες καταστάσεις.

Άλλοι ισχυρίζονται ότι μόνον η ιατρική επιστήμη θα μάς βοηθήση να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα. Φυσικά, είναι μεγάλο αγαθό η ιατρική επιστήμη, προσφέρει πολλά, κανείς δεν μπορεί να το αμφισβητήση αυτό. Αλλά δεν είναι η μόνη. Η ιατρική επιστήμη παλεύει με τον θάνατον, αλλά τελικά δεν μπορεί να τον νικήση, αλλά τελικά θα νικηθή από αυτόν.

Δυστυχώς, σήμερα πολλοί βλέπουν την ιατρική επιστήμη μέσα από τρεις αρχές τού διαφωτισμού. Η μία είναι ότι «η βιολογική ζωή είναι το ύψιστο αγαθό». Όμως υπάρχουν και άλλα αγαθά, όπως ο αλτρουϊσμός, το να θυσιάζη κανείς την ζωή του. Η άλλη είναι «η θεώρηση τού ανθρώπου ως μιας ζωντανής μηχανής». Και η τρίτη είναι «η θεοποίηση τής επιστημονικής γνώσης».

Όμως, η υπαρξιακή φιλοσοφία έχει δείξει ότι πέρα από αυτά που φαίνονται, υπάρχουν και εκείνα που δεν φαίνονται.

Οι άνθρωποι τής κατηγορίας αυτής διαλαλούν σε όλους τους τόνους ότι «πρέπει να κάνουμε ό,τι πουν οι ειδικοί», και εννοούν τους λοιμοξιολόγους, τους επιδημιολόγους. Φυσικά, τους τιμάμε όλους αυτούς, και μάλιστα στην παρούσα πανδημία είναι πολύτιμοι και η γνώμη τους πρέπει να εισακούεται. Όμως υπάρχουν και άλλοι ειδικοί, όπως οι ψυχολόγοι, οι κοινωνιολόγοι, οι πάσης ειδικότητας επιστήμονες, οι θεολόγοι, οι Κληρικοί. Εννοώ ότι δεν πρέπει να βλέπουμε την πανδημία μόνον μέσα από αυτούς που ασχολούνται με την υγεία τού σώματος, αλλά και αυτούς που ασχολούνται με την ψυχική υγεία τού ανθρώπου, αφού ο άνθρωπος δεν είναι απλώς μια «έμψυχη μηχανή».

Άλλοι λένε ότι θα βοηθήση μόνον ο Θεός. Φυσικά, ο Θεός επεμβαίνει στην ζωή μας και κάνει θαύματα σε αυτούς που πιστεύουν πραγματικά και όχι σε αυτούς που πιστεύουν μαγικά! Αλλά ο Θεός ενεργεί και μέσα από τους ιατρούς επιστήμονας, και όταν αυτοί αδυνατούν να βοηθήσουν, τότε βοηθά αυτούς που πιστεύουν, ενεργεί μέσα από τα φάρμακα, τις τροφές, αφού παντού υπάρχουν «οι λόγοι τών όντων». Ο Θεός δεν αρνείται την ανθρώπινη προαίρεση - επιλογή.

Χρειάζεται συνεργασία μεταξύ πίστεως και επιστήμης. Αυτό λέγεται συνέργεια. Δεν είναι δυνατόν, εν ονόματι τής πίστεως να αρνούμαστε την επιστήμη, ούτε εν ονόματι τής επιστήμης να αρνούμαστε την πίστη. Δεν πρέπει με κανέναν λόγο να επιστρέψουμε στον Μεσαίωνα, κατά τον οποίον συγκρούσθηκε η δυτική σχολαστική θεολογία με την τότε αναδυόμενη στην Δύση επιστήμη.

Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός κάνει διάκριση. Άλλο είναι «τα εφ' ημίν», αυτά που εξαρτώνται από εμάς, και άλλο είναι «τα ουκ εφ' ημίν», τα οποία δεν εξαρτώνται από εμάς, αλλά από τον Θεό. Και οι άγιοι χρησιμοποιούν την ιατρική επιστήμη και μετά αφήνουν τον εαυτό τους στον Θεό.

Θεωρώ ότι είναι πολύ επικίνδυνοι όσοι διακρίνονται από την «μονοδιάστατη» αντιμετώπιση τών προβλημάτων τού ανθρώπου. Γι' αυτό, αίτημα τών ημερών μας είναι ότι χρειαζόμαστε ισορροπημένους ανθρώπους, που θα κινούνται μεταξύ τών δύο άκρων.

4. Ο τρόπος τής αντιμετωπίσεως τού κορωνοϊού

Συνέχεια τών προηγουμένων είναι ότι οι άνθρωποι συμπεριφέρονται ανάλογα με την παιδεία τους και την ανατροφή τους. Όλα τα θέματα είναι καρποί παιδείας, ακόμη και θεολογικής και εκκλησιαστικής παιδείας. Αυτό ισχύει και στον τρόπο αντιμετωπίσεως τού κορωνοϊού.

Άλλοι διακρίνονται από τον φόβο τού θανάτου. Είναι φοβερό αίσθημα να βλέπη κανείς τον θάνατο να έρχεται. Καταρρέουν τα πάντα, όνειρα, επιδιώξεις, επιτεύγματα. Ο άνθρωπος γίνεται το πιο ανίσχυρο ον. Εμφανίζεται κάτι που προηγουμένως δεν είχε καθόλου σκεφθή. Όλη η σύγχρονη παιδεία προϋποθέτει ότι θα κάνη τους ανθρώπους αθάνατους επί τής γης. Τρέμει μπροστά στον θάνατο, αν και ο Πλάτων θεωρούσε την φιλοσοφία ως «μελέτη θανάτου». Αυτοί οι άνθρωποι που δεν βλέπουν την ζωή πέρα από τον θάνατο περιπίπτουν στην κατάθλιψη. Αντίθετα, ο Χριστιανός που πιστεύει, θεωρεί τον θάνατο ως την μετάβαση στην ουράνια Εκκλησία και την συνάντηση με τον Χριστό, την Παναγία και τους Αγίους.

Άλλοι διακρίνονται από έναν «ναρκισσιστικό παλληκαρισμό». Αδιαφορούν για τους κινδύνους που υπάρχουν να τελειώση κανείς την ζωή του με τρόπο μαρτυρικό, με οδυνηρή ασφυξία, γιατί θεοποιούν τους εαυτούς τους, τις δυνάμεις τους, τα χαρίσματά τους. Αυτό είναι μια ψυχοπαθολογική κατάσταση. Φαίνεται σαν να κάνουν μονόλογο με τον εαυτό τους.

Υπάρχουν και άλλοι που ζουν και τα δύο. Είναι η λεγόμενη διπολική διαταραχή, που σημαίνει ότι ζουν με διαρκείς εναλλαγές μεταξύ καταθλιπτικών και μανιακών επεισοδίων, και αυτοί βρίσκονται σε χειρότερη κατάσταση.

Έτσι, είναι σημαντικό να δούμε πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα θέματα που σχετίζονται με τον ιό. Έδωσαν διάφορα ονόματα στον συγκεκριμένο ιό. Τον είπαν κορωνοϊό, λόγω τού ότι στην επιφάνειά του φαίνονται μερικά εξογκώματα ως κορώνα. Τον είπαν covid-19. Ένας αγιορείτης μού είπε ότι εμείς τον ονομάσαμε «ιό ησυχαστή». Γιατί; Από τα αποτελέσματα που δημιουργεί.

Μένουμε σε μια απομόνωση, αυτοαπομόνωση, αυτοπεριορισμό. Αυτό μάς οδηγεί στο εσωτερικό τού εαυτού μας. Ο βερμπαλισμός και ο ακτιβισμός διασπά την προσοχή μας, την στρέφει προς τα έξω, οι συνεχείς δραστηριότητες μάς κάνουν να ξεχνούμε τα εσωτερικά, υπαρξιακά ζητήματα τής ζωής και τού θανάτου, που σχετίζονται με τα ερωτήματα για το ποιο είναι το νόημα τής ζωής και τού θανάτου, ποιοί είμαστε, ποιος είναι ο σκοπός τής ζωής μας. Κάνουμε τραγικό μονόλογο με τον εαυτό μας και τώρα μάς δίνεται η δυνατότητα να κάνουμε λυτρωτικό διάλογο με τον Θεό και τους ανθρώπους που μάς περιβάλλουν.

Έτσι, βλέπουμε την οικογένειά μας, καταλαβαίνουμε την αξία της, μελετούμε, προσευχόμαστε, ζούμε το «ένδον βλέπε», εισερχόμαστε το «ταμιείό μας», που λέγει ο Χριστός, στην καρδιά μας, βλέπουμε ότι δεν απολυτοποιείται η βιολογική ζωή. Και αυτό είναι μεγάλη ωφέλεια, αφού «νους αποστάς τού Θεού ή δαιμονιώδης γίνεται ή κτηνώδης». Ο νους έρχεται στον χώρο του. Βλέπουμε τα λάθη μας και την προοπτική μας.

Και ύστερα απ' όλα αυτά αφήνουμε τον εαυτό μας στην Πρόνοια τού Θεού και στα χέρια τών ιατρών και τού νοσηλευτικού προσωπικού, αφού δεν είμαστε αθάνατοι πάνω στην γη. Πράγματι είναι άφρων «ο μη γνους ότι ζωής μέτρα παρά μόνω τω Θεώ και ουκ αυτός τις έκαστος εαυτώ οριστής τής ζωής» (ιερός Θεοφύλακτος Αρχιεπίσκοπος Αχρίδος).

5. Η υπαρξιακή ψυχολογία και υπαρξιακή φιλοσοφία

Στον δυτικό χώρο ως αντίδραση προς τον διαφωτισμό που ταύτιζε την ύπαρξη με τις λειτουργίες τού εγκεφάλου, αναπτύχθηκε η υπαρξιακή ψυχολογία και στην συνέχεια η υπαρξιακή φιλοσοφία.

Εκφραστής τής υπαρξιακής ψυχολογίας είναι ο Βίκτωρ Φρανκλ, μαθητής τού Φρόϋντ, ο οποίος περιγράφοντας τις τραγικές καταστάσεις στις οποίες βρίσκεται ο άνθρωπος, θεωρεί ότι ο άνθρωπος από την φύση του είναι ένα τραγικό ον, αλλά το μεγαλείο  του φαίνεται στον τρόπο με τον οποίον αντιμετωπίζει τα τραγικά γεγονότα. Επανειλημμένως στα κείμενά του κάνει λόγο για την τραγική τριάδα, που είναι η ενοχή, ο πόνος και ο θάνατος.

Πρόκειται για τρία μεγάλα τραγικά γεγονότα για τον άνθρωπο, τα οποία πρέπει να αντιμετωπίση στην ζωή του και τα οποία δεν πρέπει να συσκοτίση ο γιατρός του. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να αποφύγη την τραγική αυτή τριάδα, γιατί είναι όλη η ζωή του, δηλαδή συνδέεται με την ύπαρξή του. Μάλιστα, η προσπάθεια να αρνηθούν αυτά τα υπαρξιακά γεγονότα συνιστά μια νεύρωση τής εποχής μας, όπως γράφει: «Όσο πιο πολύ ο νευρωτικός προσπαθεί να τ' αρνηθή, τόσο θα μπερδευτεί μ' ένα επιπρόσθετο πόνο».

Μάλιστα, στο σημαντικό βιβλίο του με τίτλο «Αναζητώντας νόημα ζωής και ελευθερίας σ' ένα στρατόπεδο συγκεντρώσεως», εννοώντας στα στρατόπεδα τού Άουσβιτς και τού Νταχάου, όπου βρέθηκε και ο ίδιος τρία ολόκληρα χρόνια κρατούμενος, γράφει, μεταξύ τών άλλων, ότι έβλεπε μερικούς συντρόφους του να συμπεριφέρονται σαν κτήνη και άλλους σαν άγιοι. Σε κάποιο σημείο περιγράφει ότι στο σακκάκι ενός ανθρώπου που μόλις είχε μπει στους θαλάμους αερίων, βρήκε την προσευχή που ως Εβραίος έπρεπε να λέη καθημερινά στον Θεό.

Και γράφει χαρακτηριστικά: «Τι είναι λοιπόν ο άνθρωπος; Ξαναρωτάμε. Είναι ένα ον που διαρκώς αποφασίζει τι είναι. Ένα ον που εξίσου κατέχει τη δυνατότητα να κατεβαίνει στο επίπεδο ενός ζώου ή ν' αναβαίνει τα σκαλοπάτια τής αγιοσύνης. Ο άνθρωπος είναι ένα ον που τέλος - τέλος ανακάλυψε τους θαλάμους αερίων, αλλά την ίδια στιγμή είναι αυτός ο ίδιος που μπήκε σ' αυτούς τους ίδιους θαλάμους με το κεφάλι ψηλά και με το "πάτερ ημών" ή την εβραϊκή προσευχή τού θανάτου στα χείλη».

Ο Ίρβιν Γιάλομ, που είναι ένας εκπρόσωπος τής υπαρξιακής ψυχολογίας και υπαρξιακής ψυχανάλυσης, προσπαθεί, και το κατορθώνει, στο βιβλίο του με τίτλο «Όταν έκλαψε ο Νίτσε», να συνδέση την υπαρξιακή ψυχολογία τού Βίκτορ Φρανκλ, με την υπαρξιακή φιλοσοφία τού Νίτσε, ως την αναζήτηση νοήματος για την ζωή. Αυτό το κάνει στην συνάντηση, που δεν έγινε ποτέ, αλλά την δημιούργησε ο Γιάλομ, μεταξύ τού Μπρόϊερ, διδασκάλου τού Φρόϋντ και τού Νίτσε. Στην τεχνική αυτή συζήτηση που γίνεται μεταξύ τους, ο καθένας προσπαθεί να ωφεληθή από τις απόψεις τού άλλου, πράγμα που δείχνει ότι η λογικοκρατική αντίληψη τής ζωής και η επιπεδοποίησή της εξουδετερώνει τον άνθρωπο ως ύπαρξη που αναζητά νόημα ζωής, θέλει να βρη το νόημα τής ηδονής και τής οδύνης, αλλά και το νόημα τής ζωής και τού θανάτου.

Αυτά τα φοβερά υπαρξιακά ζητήματα αναφύονται σε περιπτώσεις που ο άνθρωπος χάνει τα εξωτερικά στηρίγματα και βρίσκεται αντιμέτωπος με τον ίδιο τον εαυτό του.

Ο Γερμανός φιλόσοφος Χάϊντεγκερ θα ομιλήση για δύο τρόπους ζωής, ήτοι τον «καθημερινό τρόπο ύπαρξης» και τον «οντολογικό τρόπο ύπαρξης». Ο Γιάλομ αναφερόμενος σε αυτούς τους δύο τρόπους ζωής γράφει ότι με τον «καθημερινό τρόπο ύπαρξης» μάς αναλώνουν και περισπούν τα πράγματα που μάς περιβάλλουν και «είμαστε γεμάτοι θαυμασμό για το πώς είναι τα πράγματα στον κόσμο». Και με τον «οντολογικό τρόπο ύπαρξης» η προσοχή μας είναι στραμμένη στην ίδια την ύπαρξή μας και όχι στα πράγματα.

Γι' αυτό οι φιλόσοφοι ομιλούν για τις «οριακές εμπειρίες» που μάς «ταρακουνούν» για να βγούμε «από την καθημερινότητα» και να προσηλώσουμε την προσοχή μας στην ίδια την «ύπαρξη». Μεταξύ αυτών τών «οριακών εμπειριών», η «πιο ισχυρή» «είναι να έλθεις αντιμέτωπος με τον ίδιο σου τον θάνατο».

Ακόμη τέτοιες «οριακές εμπειρίες» που αλλάζουν την προοπτική τής ζωής μας είναι και το πένθος, η επεξεργασία τού θανάτου κάποιου άλλου». Όταν μάλιστα αντιμετωπίζουμε τον θάνατο τού άλλου, ερχόμαστε αντιμέτωποι με τον δικό μας θάνατο και αυτό προκαλεί οδύνη.

Όλα αυτά μάς δείχνουν την μεγάλη αξία τής ορθόδοξης θεολογίας ως ασκήσεως, μυστηριακής και ησυχαστικής ζωής που μάς μαθαίνει να αντιμετωπίζουμε τα πράγματα στο βάθος τους και να απομακρυνόμαστε από την τραγικότητα τής επιφάνειας, να ερχόμαστε σε επικοινωνία με τον Θεό και τους αδελφούς μας, και όχι απλώς να παρατείνεται η ζωή, αλλά να υπερβαίνεται ο θάνατος εν Χριστώ. Αυτή είναι η πραγματική ελπίδα.

6. Ιερός θεσμός και χάρισμα

Η Εκκλησία είναι το Σώμα τού Χριστού και κοινωνία θεώσεως. Πρόκειται για μια χαρισματική κοινωνία που έχει σχέση με την Πεντηκοστή.

Επειδή στην πορεία τού χρόνου δημιουργήθηκαν διάφορα προβλήματα διοίκησης, γι’ αυτό οι Τοπικές και Οικουμενικές Σύνοδοι καθόρισαν το πώς διοικείται η Εκκλησία. Έτσι, αναπτύχθηκε ο ιερός θεσμός τής Εκκλησίας, μέσα στον οποίον ζουν οι πραγματικοί χαρισματούχοι και το Άγιον Πνεύμα «όλον συγκροτεί τον θεσμόν τής Εκκλησίας», που σημαίνει ότι συνδέεται στενά ο ιερός θεσμός τής Εκκλησίας με τα χαρίσματα τών μελών της, όπως τα περιγράφει ο Απόστολος Παύλος στην προς Εφεσίους Επιστολή του.

Ο καθηγητής τής Δογματικής τής Θεολογικής Σχολής Θεσσαλονίκης κ. Βασίλειος Τσίγκος σε σημαντικό βιβλίο του με θέμα «Χάρισμα και θεσμός», μελετά την ζωή και την διδασκαλία τού αγίου Ιωάννου τού Χρυσοστόμου, πάνω σε αυτό το θέμα, αφού έζησε σε μια κρίσιμη περίοδο κατά την οποίαν πράγματι υπήρξε μια σύγχυση και ανταγωνιστικότητα μεταξύ χαρίσματος και θεσμού, και ο ίδιος προσπαθούσε να τα διαφυλάσση αυτά ενωμένα.

Στους Πατέρες παρατηρείται, όπως γράφει ο κ. Καθηγητής, μια «αρμονική, άρρηκτη και οργανική σχέση ανάμεσα στα χαρίσματα και τους θεσμούς, όπως και στην θεσμική και χαρισματική διάσταση τής Εκκλησίας».

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και μετά την άδικη καταδίκη του από την Σύνοδο στην Δρυ «συνιστούσε στους αρχιερείς, τους κληρικούς και τους λαϊκούς, οι οποίοι τον στήριζαν, να υπακούσουν και να δεχθούν τις αποφάσεις τής Συνόδου, παρά το γεγονός ότι ήταν εμφανώς άδικες για τον ίδιο. Ως αληθινό ποιμένα τον απασχολούσε ένα και μοναδικό ζήτημα, και αυτό ήταν η διαφύλαξη σχίσματος και διαίρεσης. "Εύξασθε, αδελφοί, και ει φιλείτε τον Χριστόν, εμού ένεκεν μη τις απολείπει την εαυτού Εκκλησίαν". Προτρέπει δε τους φίλους του πάλιν και πολλάκις "τας Εκκλησίας υμών μη αφήτε"».

Έτσι, κατά τον καθηγητή Βασίλειο Τσίγκο «ο σύνδεσμος και η συνύπαρξη θεσμού και χαρίσματος σημαίνουν ότι, εντός τής ζωής τής ευχαριστιακής κοινότητας, δεν μπορεί να νοηθεί, να αναπτυχθεί ή να λειτουργήσει κανείς θεσμός ανεξάρτητος από τα χαρίσματα τών μελών της, ούτε βεβαίως εγκρίνεται και οποιαδήποτε χαρισματική έκφανση χωρίς την απαραίτητη θεσμική της υπόσταση».

Βεβαίως, κατά καιρούς και στην εποχή μας γίνονται αυτονομήσεις-υπερεκτιμήσεις. Άλλοι υπερεκτιμούν τον εξωτερικό θεσμό, τον τρόπο διοικήσεως, και άλλοι υπερεκτιμούν τα διάφορα χαρίσματα τών μελών τής Εκκλησίας.

Όμως, δεν μπορεί να υπάρξη αληθινός θεσμός τής Εκκλησίας, παραγνωρίζοντας τους χαρισματούχους, ούτε μπορούν να υπάρξουν χαρισματούχοι που παραγνωρίζουν τον θεσμό τής Εκκλησίας. Ούτε εν ονόματι τού θεσμού απορρίπτουμε τα χαρίσματα τών μελών, όταν λειτουργούν κανονικά, ούτε εν ονόματι τών χαρισμάτων απορρίπτουμε τον θεσμό τής Εκκλησίας. Αν υπάρχουν μερικοί που απορρίπτουν ένα από τα δύο, αυτοί ζουν την εκκοσμίκευση. Φυσικά μερικές εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν τον κανόνα.

Συνεχώς πρέπει να αγωνιζόμαστε για την ενότητα μεταξύ ιερού θεσμού τής Εκκλησίας και τών χαρισμάτων τών μελών της, όπως το αναλύει θαυμάσια ο άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης στο σύγγραμμά του «Περί εκκλησιαστικής ιεραρχίας», και όχι για την διάσπασή τους. Αυτό συνιστά το περίφημο «εκκλησιαστικό φρόνημα», που κινείται πέρα από την θεσμική οργάνωση τού Βατικανού και την αυτονομία τών ποικίλων προτεσταντικών ομάδων.

Πάντως, σε περίοδο συγχύσεως και κρίσεως παραμένουμε ταπεινά στον ιερό θεσμό τής Εκκλησίας, προσευχόμενοι στον Θεό για την υπέρβαση τών κρίσεων.

7. Η θεία Μετάληψη

Διάφοροι «διαμορφωτές τής κοινής γνώμης» συχνα-πυκνά, αναφέρονται στο Μυστήριο τής θείας Κοινωνίας με έναν πρόχειρο κοινωνιολογικό τρόπο. Ενώ τους έχει λεχθή κατά κόρον από «ειδικούς επιστήμονες» ότι το Μυστήριο τής θείας Μεταλήψεως είναι θεολογικό θέμα, ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει αποφανθή ότι ο ιός δεν μεταδίδεται δια τής καταπόσεως, αλλά δια τής εισπνοής, εκείνοι συνεχίζουν να επιμένουν και να ρωτούν αν μεταδίδεται ο ιός με την θεία Κοινωνία. Έχουν μια νευρωτική εμμονή με το θέμα αυτό, ενώ δεν έχουν λύσει τα άλλα μεγάλα προβλήματα που σχετίζονται με την πανδημία αυτήν και σχετίζονται με την γενική κατάσταση τής κοινωνίας και με το Εθνικό Σύστημα Υγείας.

Επειδή, εμείς που έχουμε λόγο απόλυτο στο θέμα αυτό και μια πείρα είκοσι ενός αιώνων, τονίζουμε σε όλους τους τόνους ότι είναι «κόκκινη γραμμή» για την Εκκλησία το μυστήριο τής θείας Ευχαριστίας και τής θείας Μεταλήψεως, εν τούτοις θέλω να υπενθυμίσω ένα τροπάριο που ψάλλουμε όταν κοινωνούμε τού Σώματος και τού Αίματος τού Χριστού:

«Τού δείπνου σου τού μυστικού σήμερον Υιε Θεού κοινωνόν με παράλαβε. Ου μη γαρ τοις εχθροίς σου το μυστήριον είπω, ου φίλημά σοι δώσω καθάπερ ο Ιούδας, αλλ’ ως ληστής ομολογώ σοι, μνήσθητί μου, Κύριε, εν τη Βασιλεία Σου».

Το τροπάριο αυτό είναι η πλέον κατάλληλη απάντηση σε όλους που ασχολούνται με το θέμα αυτό. Το δείπνον είναι «μυστικό», κινείται έξω από τα όρια τής λογικής, είναι κατ’ εξοχήν εμπειρικό, για το οποίο μπορούν να ομιλούν οι «ειδικοί», δηλαδή τα ζωντανά μέλη τής Εκκλησίας, και οι άγιοι. Είναι «μυστήριο» που δεν θα το αναλύσουμε με λογικά επιχειρήματα στους «εχθρούς» τού Θεού, οι οποίοι ζητούν να το διερευνήσουν μέσα από συλλογισμούς, όμως στο βάθος κρύβουν την απιστία και αθεΐα τους. Ίσως σε αυτούς η καλύτερη απάντηση είναι η συμπεριφορά τού Χριστού μπροστά στον Ηρώδη, δηλαδή η μεγαλειώδης σιωπή. Αλλά και εμείς οι πιστοί που πλησιάζουμε αυτό το μυστήριο πρέπει να προσέχουμε να μη δώσουμε φίλημα προδοτικό, όπως ο Ιούδας κατά την στιγμή τής συλλήψεως τού Χριστού. Μόνον μέσα από την ομολογία τού ληστού, που θεολόγησε πάνω στον σταυρό ότι ο Χριστός είναι ο βασιλεύς τής δόξης και μετανοεί, μπορεί κανείς να προσεγγίση το μεγάλο αυτό μυστήριο.

Πέρα από την θεολογία αυτού τού ύμνου που δείχνει τον τρόπο τής «αντιλογίας» και τής ομολογίας μας προς τους εχθρούς τού Χριστού, σύμφωνα με τους λόγους τού Χριστού «μη δώτε το άγιον τοις κυσί μηδέ βάλητε τους μαργαρίτας υμών έμπροσθεν τών χοίρων» (Ματθ. ζ΄, 6), νομίζω επαρκής απάντηση είναι η ίδια η λειτουργική πράξη.

Σε μια κρίσιμη στιγμή τής θείας Λειτουργίας ο λειτουργός Κληρικός υψώνει τον άγιον άρτον, δηλαδή το Σώμα τού Χριστού και εκφωνεί εις επήκοον πάντων: «Τα άγια τοις αγίοις». Με αυτήν την πράξη λέγει ότι αυτά που κρατά στα χέρια του είναι άγια και δίνονται μόνον στους αγίους, και ο λαός απαντά: «Εις άγιος, εις Κύριος, Ιησούς Χριστός εις δόξαν Θεού Πατρός». Τελικά, άγιοι είναι και όσοι πιστεύουν στον Χριστό, τηρούν τις εντολές Του, ζουν εν μετανοία, δηλαδή αυτούς που προσκαλεί ο Λειτουργός: «Μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης προσέλθετε».

Αυτοί γνωρίζουν το μυστήριο, αυτοί είναι φίλοι τού Χριστού, αυτοί έχουν τις προϋποθέσεις να κοινωνήσουν τού Σώματος και τού Αίματος τού Χριστού. Οι άλλοι που κρίνουν λογικά τα πράγματα και προσέρχονται απροϋπόθετα στο μεγάλο αυτό μυστήριο είναι «εχθροί τού Σταυρού τού Χριστου» (Φιλιπ. γ΄ 18).

Αυτοί είναι επτά «ξηροί καρποί» τής εποχής τού κορωνοϊού, που προσφέρονται συνοδευόμενοι με ολίγον οίνον θεολογικόν για προβληματισμό και παράκληση προσευχής.