Απομαγνητοφωνημένο κήρυγμα, κατά τον Εσπερινό τής εορτής τής αποτομής τής Κεφαλής τού Τιμίου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου, στην Ιερά Μονή Βομβοκούς Ναυπακτίας.

Εορτή σήμερα τής απoτομής τής Κεφαλής τού αγίου Ιωάννου τού Προδρόμου και Βαπτιστού, Τίμιον Πρεσβυτέριον, Χριστού διακονία, κύριε Δήμαρχε, κύριοι Αντιδήμαρχοι, Γερόντισσα τής Ιεράς αυτής Μονής, αγαπητοί προσκυνητές τής Ιεράς αυτής Μονής, και πανηγυρίζουμε αυτό το γεγονός, γιατί ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος είναι μάρτυς που έδωσε την μαρτυρία για τον Χριστό και υπέστη το μαρτύριο.

1. Ο έπαινος τού Χριστού

Ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος ήταν πολύ μεγάλη φυσιογνωμία. Έχω την δυνατότητα κάθε χρόνο αυτήν την ημέρα, και κατά την διάρκεια τού Εσπερινού και κατά την διάρκεια τής θείας Λειτουργίας, να παρουσιάζω μια πτυχή τής ζωής τού αγίου Ιωάννου τού Προδρόμου.

Σήμερα θα ήθελα να παρουσιάσω και να σχολιάσω έναν λόγο που είπε ο Χριστός για τον άγιο Ιωάννη. Είπε: «Ουκ εγήγερται εν γεννητοίς γυναικών μείζων Ιωάννου τού Βαπτιστού» (Ματθ. ια΄, 11), δηλαδή δεν γέννησε καμμιά γυναίκα από αυτές που γεννάνε παιδιά, μεγαλύτερο άνθρωπο από τον Τίμιο Πρόδρομο. Ποιος το είπε; Ο Χριστός. Γι’ αυτό και στο Απολυτίκιο το οποίο ψάλλουμε λέμε: «Μνήμη δικαίου μετ’ εγκωμίων», δηλαδή, κάθε μνήμη τού δικαίου ανθρώπου γίνεται με εγκώμια, «σοι δε αρκέσει η μαρτυρία τού Κυρίου, Πρόδρομε», εσύ, Πρόδρομε, δεν έχεις ανάγκη κανένα εγκώμιο από εμάς, γιατί αρκεί για σένα το εγκώμιο τού Χριστού.

Δια μέσου τών αιώνων Πατέρες, διδάσκαλοι, ιεροκήρυκες, ρήτορες ύμνησαν διαφόρους αγίους και είπαν για τα χαρίσματά τους, αλλά για τον Τίμιο Πρόδρομο δεν χρειάζεται να πη κανείς πολλά, διότι τον μεγαλύτερο έπαινο τον είπε ο ίδιος ο Χριστός. Οπότε, ποιος μπορεί να συμπληρώση κάτι πέρα από αυτά που είπε ο Χριστός; «Ουκ εγήγερται εν γεννητοίς γυναικών μείζων Ιωάννου τού Βαπτιστού».

Όλος ο βίος τού αγίου Ιωάννου τού Προδρόμου είναι θαυμαστός∙ ο τρόπος τής συλλήψεώς του, ο τρόπος τής κυοφορίας του, ο τρόπος τής γεννήσεώς του, ο τρόπος τής αναπτύξεώς του, γιατί μετά την γέννηση πήγε στην έρημο και έζησε τριάντα χρόνια σχεδόν στην έρημο· ο τρόπος με τον οποίο αναδείχθηκε στον Ισραήλ, το κήρυγμα το οποίο έκανε, το ότι βάπτιζε τον λαό «εις άφεσιν αμαρτιών», το ότι αξιώθηκε να γίνη εκείνος που βάπτισε τον Χριστό στον Ιορδάνη ποταμό, το ότι μετά είπε εκείνον τον υπέροχο λόγο, «εκείνον δει αυξάνειν, εμέ δε ελαττούσθαι» (Ιω. γ΄, 30), όταν τον ρώτησαν οι μαθητές με την εμφάνιση τού Χριστού, δηλαδή, εγώ πρέπει να ελαττώνομαι, να φεύγω, να πηγαίνω στο περιθώριο, τελείωσα το έργο μου, και φυσικά το μαρτύριό του με την αποτομή τής τιμίας του Κεφαλής. Όλος ο βίος τού αγίου Ιωάννου τού Προδρόμου είναι θαυμαστός, εξαίσιος. Τον διαβάζει κανείς και εκπλήττεται.

2. Ο τρόπος τής συλλήψεώς του και τής κυοφορίας του

Θα ήθελα, όμως, αρχίζοντας από αυτόν τον λόγο που είπε ο Χριστός, «ουκ εγήγερται εν γεννητοίς γυναικών μείζων Ιωάννου τού Βαπτιστού», να δούμε τον τρόπο τής συλλήψεώς του και τον τρόπο τής κυοφορίας του. Ο άγιος Ιωάννης ήταν πάρα πολύ θαυμαστός πριν ακόμη γεννηθεί. Συνελήφθη μέσα στην κοιλία τής μητέρας του, τής Ελισάβετ, παρέμεινε εννέα μήνες μέσα στην κοιλία τής μητέρας του και μετά γεννήθηκε. Είναι πολύ σημαντικό να δούμε τον τρόπο με τον οποίο συνελήφθη και τον τρόπο με τον οποίο ήταν έμβρυο μέσα στην κοιλία τής μητέρας του, όταν εκυοφορείτo.

Οι γονείς του, ο Ζαχαρίας και η Ελισάβετ, ήταν άνθρωποι οι οποίοι είχαν περάσει την ηλικία τους και δεν μπορούσαν να γεννήσουν∙ άρα, λοιπόν, το γενετικό υλικό δεν ήταν δυνατόν να παράξει και να γεννήσουν παιδιά. Βεβαίως, εκείνο που ξέρουμε είναι ότι και οι δύο ήταν δίκαιοι. «Ήσαν δε δίκαιοι αμφότεροι ενώπιον τού Θεού» και τηρούσαν τα παραγγέλματα και τα δικαιώματα τού Θεού και ήταν άμεμπτοι (Λουκ. α΄, 6).

Να, λοιπόν, το πρώτο στοιχείο που είναι ότι οι γονείς του ήταν δίκαιοι, άμεμπτοι, τηρούσαν τα παραγγέλματα τού Θεού και τα δικαιώματα τού Θεού. Και μάλιστα ο πατέρας του, ο Ζαχαρίας, ήταν ιερέας τού Θεού τού Υψίστου, στην Παλαιά Διαθήκη, και εισερχόταν μέσα στον βωμό τού θυμιάματος για να θυμιάση. Και ενώ ήταν μεγάλος στην ηλικία, εμφανίστηκε ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, την ώρα που εισήλθε μέσα στον Ναό για να θυμιάση και ο λαός περίμενε από έξω, και τού είπε ότι η γυναίκα του η Ελισάβετ θα γεννήση υιό και θα τον ονομάση Ιωάννη. Άρα ο Ζαχαρίας είχε οπτασία τού Αρχαγγέλου Γαβριήλ, ο οποίος τού είπε ότι θα γεννήση παιδί και θα γίνη μέγας στον Ισραήλ. Και όταν τού έφερε κάποιες επιφυλάξεις, λόγω τής ηλικίας τους, ο Αρχάγγελος είπε: «Εγώ ειμι Γαβριήλ ο παρεστηκώς ενώπιον τού Θεού και απεστάλην λαλήσαι προς σε και ευαγγελίσασθαί σοι ταύτα» (Λουκ. α΄, 19). Σαν να τού έλεγε, γιατί με αμφισβητείς, με ποιόν μιλάς, εγώ είμαι ο Αρχάγγελος Γαβριήλ. Επομένως, ο Ζαχαρίας είχε οπτασία αγγελική.

Και, βεβαίως, στην συνέχεια συνήλθαν ως ανδρόγυνο που ήταν, δηλαδή ο Ιωάννης ο Πρόδρομος δεν συνελήφθη εκ Πνεύματος Αγίου, όπως συνέβη στην Παναγία, αλλά συνήλθαν οι γονείς του και το γενετικό υλικό τους ενδυναμώθηκε από την Χάρη τού Θεού και συνελήφθη ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, μετά από θεία οπτασία και την ενέργεια τού Θεού. Μάλιστα, ο Αρχάγγελος Γαβριήλ τού είπε, μεταξύ τών άλλων, ότι αυτός που θα γεννηθή θα γίνη «μέγας ενώπιον τού Κυρίου» και «Πνεύματος Αγίου πλησθήσεται έτι εκ κοιλίας μητρός αυτού» (Λουκ. α΄, 15), αυτός, δηλαδή, θα γεμίση από το Άγιον Πνεύμα, ενώ θα είναι μέσα στην κοιλία τής μητέρας του.

Αυτό πραγματοποιήθηκε διότι, όταν η Ελισάβετ ήταν έξι μηνών έγκυος, τότε συνελήφθη εκ Πνεύματος Αγίου ο Χριστός από την Παναγία και είπε στην Θεοτόκο ο Αρχάγγελος Γαβριήλ να πάη να δη την εξαδέλφη της την Ελισάβετ. Και εκείνη πήγε «μετά σπουδής εις πόλιν Ιούδα», όπως διαβάζουμε στο Ευαγγέλιο και όταν πλησίασε την Ελισάβετ, τότε «εσκίρτησε το βρέφος εν τη κοιλία αυτής» (Λουκ. α΄, 41). Δηλαδή, πρώτος ο Ιωάννης ο Πρόδρομος κατάλαβε ότι ο Υιος και Λόγος τού Θεού έλαβε σάρκα, και αυτό έγινε με το Άγιον Πνεύμα, ενώ βρισκόταν στην κοιλία τής μητέρας του έξι μηνών έμβρυο.

Ξέρουμε ότι σε δυόμισι μήνες ολοκληρώνεται ο οργανισμός τού εμβρύου, ολόκληρος ο οργανισμός τού ανθρώπου είναι 2,5 εκατοστά. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς λέγει ότι στους έξι μήνες υπήρχε η κίνηση τού εμβρύου, λόγω τής αναπτύξεώς του, αλλά δεν είχε φωνή, επειδή δεν ανέπνεε με αέρα. Έτσι, επειδή δεν μπορούσε να μιλήση, γι’ αυτό χρησιμοποίησε την γλώσσα τής μητέρας του. Ελαβε το Άγιον Πνεύμα και εν Αγίω Πνεύματι κατάλαβε ότι η γυναίκα αυτή η οποία είχε συλλάβει, η Παναγία δηλαδή, είχε μέσα της τον Χριστό που μόλις είχε συλληφθή, και εσκίρτησε, και με αυτό το σκίρτημα μετέδωσε την πληροφορία στην μητέρα του την Ελισάβετ και εκείνη έγινε προφήτιδα. Οπότε, προφήτης έγινε ο Ιωάννης ο Πρόδρομος και μετέδωσε το προφητικό χάρισμα στην μητέρα του και εκείνη είπε, «πόθεν μοι τούτο ίνα έλθη η μήτηρ τού Κυρίου μου προς με;» (Λουκ. α΄, 43). Αμέσως η Ελισάβετ κατάλαβε ότι μπροστά της δεν είχε μία γυναίκα, αλλά την Μητέρα τού Χριστού.

Και ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ερμηνεύοντας ένα χωρίο τού Αποστόλου Παύλου που λέει ότι, με τον θάνατό μας «σπείρεται (στην γη) σώμα ψυχικόν, εγείρεται σώμα πνευματικόν», δηλαδή, όταν πεθαίνη κάποιος, το σώμα πηγαίνει στην γη, και όταν θα γίνη η ανάσταση τών νεκρών, τότε αυτό το σώμα θα γίνη πνευματικό, λέει ότι αυτό έγινε στον Τίμιο Πρόδρομο∙ ήταν ψυχικό σώμα, διότι είχε συλληφθή και είχε μεγαλώσει έξι μήνες στην κοιλία τής μητέρας του, και όταν έλαβε το Άγιον Πνεύμα, έγινε σώμα πνευματικό.

Ξέρουμε ότι το έμβρυο μέσα στην κοιλία τής μητέρας του είναι μια ύπαρξη, η οποία έχει συνείδηση, είναι έλλογη συνειδητή ύπαρξη. Και το ξέρει αυτό και η επιστήμη η οποία μάς το λέει καθαρά. Ήδη η επιστήμη έχει την δυνατότητα να το δη πώς κινείται, να δη και το φύλο το οποίο έχει, ακόμη και τις ασθένειες τις οποίες ενδεχομένως έχει.

Οπότε, το έμβρυο στην κοιλία τής μητέρας του έχει σώμα και ψυχή. Γιατί, σύμφωνα με την όλη παράδοση τής Εκκλησίας μας, ο άνθρωπος «άμα τη συλλήψει εμψύχωται», δηλαδή από την στιγμή τής συλλήψεως του, από την στιγμή κατά την οποία γονιμοποιείται το πρώτο ωάριο, πριν ακόμη διαφοροποιηθούν τα κύτταρα, πριν ακόμη σχηματιστούν οι ιστοί -και βεβαίως το σώμα απαρτίζεται από τους ιστούς- από την πρώτη στιγμή, από το πρώτο γονιμοποιημένο κύτταρο υπάρχει ψυχή, άρα υπάρχει άνθρωπος.

Γι’ αυτό στην Εκκλησία μας εορτάζουμε την σύλληψη τής Υπεραγίας Θεοτόκου, την σύλληψη τού Χριστού, κατά τον Ευαγγελισμό τής Θεοτόκου, την σύλληψη τού Τιμίου Προδρόμου· δηλαδή, εορτάζουμε τις εορτές τής συλλήψεως, γιατί πιστεύουμε ότι από τότε αρχίζει η ζωή και, όπου υπάρχει ζωή, εκεί υπάρχει και η ψυχή. Γι’ αυτό «εξ άκρας συλλήψεως» υφίσταται ο άνθρωπος. Είναι δογματική διδασκαλία τής Εκκλησίας μας που αποφάνθηκε για το ότι ο Χριστός είχε ψυχή από την πρώτη στιγμή τής συλλήψεώς Του και ήταν Θεός αληθινός. Και βλέπετε εδώ τον Τίμιο Πρόδρομο να το καταλαβαίνη, να το αισθάνεται, αλλά, βέβαια, έλαβε και το Άγιον Πνεύμα.

Όλα αυτά, αγαπητοί μου αδελφοί, σημαίνουν ότι ο κάθε άνθρωπος υπάρχει από την πρώτη στιγμή τής συλλήψεώς του.

3. Η προγεννητική αγωγή

Υπάρχει σήμερα η λεγόμενη προγεννητική αγωγή, υπάρχουν και επιστήμονες οι οποίοι αναφέρονται στα θέματα αυτά. Όταν λέμε προγεννητική αγωγή, εννοούμε αγωγή μετά την σύλληψη και πριν την γέννηση τού παιδιού, δηλαδή κατά τον χρόνο τής κυοφορίας του. Άλλο είναι το προγενετικό, πριν συλληφθή ο άνθρωπος, και άλλο είναι η προγεννητική αγωγή, δηλαδή η ζωή και η αγωγή τού εμβρύου μετά την σύλληψή του και την ανάπτυξή του μέχρι να γεννηθή.

Όταν διαβάζη κανείς επιστημονικά κείμενα, βλέπει ότι το έμβρυο είναι ένας ολόκληρος άνθρωπος, καταλαβαίνει, αισθάνεται την χαρά τής μητέρας του και την λύπη της, αισθάνεται, όταν η μητέρα του πληγώνεται, όταν βιάζεται, όταν δεν το θέλη η μητέρα ή ο πατέρας του. Όταν ο πατέρας του δημιουργή διάφορα προβλήματα στην μητέρα του, το έμβρυο το καταλαβαίνει, ακούει ήχους και επομένως μπορεί τότε να γίνη μια αγωγή.

Αν διαβάσετε διάφορα βιβλία, θα δήτε ότι προτείνουν στις έγκυες γυναίκες να τραγουδάνε, να μιλάνε στο παιδί, να χαίρονται, να ξεκουράζονται, να περπατούν. Ήδη αρχίζει η προγεννητική αγωγή, πολλώ δε μάλλον όταν κανείς μέσα του προσεύχεται και έχη την ενέργεια τού Θεού, όπως ο Τίμιος Πρόδρομος. Και οι χριστιανές γυναίκες προσεύχονται για τα παιδιά τους, για τα έμβρυά τους, και το έμβρυο, που περιμένουν να γεννηθή είναι καρπός αγάπης και καρπός επιθυμίας, το επιθυμούν, το θέλουν. Έτσι, όταν προσεύχονται, αυτό έχει μεγάλη συνέπεια στην αγωγή τού παιδιού.

Γνωρίζετε ότι υπάρχει η μοριακή βιολογία, η οποία δεν ασχολείται απλώς με το σώμα, αλλά με τα μόρια, με τα κύτταρα, είναι η επιστήμη τής γενετικής, όπως λέγεται. Αλλά εκτός από την γενετική επιστήμη είναι και η επιγενετική επιστήμη, η οποία ερευνά τις επιδράσεις που έχει το περιβάλλον στα κύτταρα, στο DNA, στα γονίδια. Δηλαδή, για το έμβρυο που είναι μέσα στην κοιλία τής μητέρας του η επιγενετική επιστήμη μελετά τις επιδράσεις που ασκεί το περιβάλλον και γύρω από τα κύτταρα και μέσα στο σώμα στον άνθρωπο. Και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό, γιατί γίνονται επιδράσεις στα έμβρυα.

Και εκτός από αυτά, πάλι η μοριακή βιολογία μάς λέει ότι υπάρχουν νευρώνες καθρέφτες. Δηλαδή, πέρα από τους νευρώνες που είναι στον εγκέφαλο τού ανθρώπου και σε όλο το νευρικό σύστημα, υπάρχουν και νευρώνες καθρέφτες. Τι σημαίνει αυτό; Αυτό σημαίνει ότι οι ειδικοί αυτοί νευρώνες ενεργοποιούνται, όταν ο άνθρωπος βλέπη μια εικόνα, αισθάνεται, και καθρεφτίζεται τότε όλο αυτό το υλικό μέσα στον άνθρωπο.

Και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό, αγαπητοί μου αδελφοί, γι’ αυτό που σάς έλεγα προηγουμένως, ότι, δηλαδή, η αγωγή δεν αρχίζει μόνον όταν το παιδί πηγαίνη στο νηπιαγωγείο, στο σχολείο, αλλά η αγωγή αρχίζει από τότε που το έμβρυο είναι μέσα στην κοιλία τής μητέρας του. Και θα μπορούσαμε ακόμη να πούμε ότι, επειδή ακριβώς υπάρχει ενότητα μεταξύ τού εμβρύου και τής μητέρας του, γι’ αυτό και η αγωγή ήδη αρχίζει από την ημέρα τής συλλήψεως τού εμβρύου, ίσως και από πιο πριν, από την γενικότερη ωριμότητα και πνευματικότητα την οποία έχει η μητέρα.

Διάβαζα κάπου ότι ακόμη και τις τροφές που τρώει η μητέρα, επειδή ακριβώς το έμβρυο είναι μέσα στο αμνιακό υγρό τις αισθάνεται, και γι’ αυτό αργότερα θα θέλη να τρώη αυτές τις τροφές που έτρωγε η μητέρα και τις αισθανόταν, όταν ήταν έμβρυο μέσα στην κοιλία τής μητέρας του.

Επομένως, πρέπει να καταλάβουμε ότι ο άνθρωπος δεν υπάρχει από τότε που γεννιέται, αλλά υπάρχει από τότε που συλλαμβάνεται. Δεκατέσσερεις ημέρες μετά από την σύλληψη αρχίζουν να διαφοροποιούνται τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα και η πρώτη διαφοροποίηση γίνεται στον νευρικό ιστό και δημιουργεί τον εγκέφαλο. Στις τρεις εβδομάδες δημιουργείται ο νευρικός ιστός που θα γίνη εγκέφαλος, και τότε αρχίζουν να λειτουργούν τα κύτταρα, και να σχηματίζεται ο ιστός, που θα απαρτίσουν τελικά την καρδιά.

Από αυτήν την περίοδο πρέπει να γίνεται η αγωγή τού ανθρώπου, να προσεύχεται η μητέρα η ευσεβής, η ευλαβής, να περιμένη με χαρά το παιδί, να προσεύχεται στον Θεό γι’ αυτό, να το κουβεντιάζη, να τού μιλάη, να τού τραγουδάη, να ακούη μουσική, και μάλιστα εκκλησιαστική μουσική, και αυτό θα παίξη σημαντικό ρόλο στην μετέπειτα ζωή του.

Έλεγε ο Γέροντας μου, ο άγιος Καλλίνικος, κάτι που είχε διαβάσει, ότι μια μάνα, όταν το παιδί της είχε φτάσει σε ηλικία τριών ή τεσσάρων ετών, πήγε σε κάποιον σοφιστή και τού είπε: «Έφερα το παιδί μου για να το διδάξης». Και εκείνος είπε: «Αργήσατε». Ρώτησε: «Γιατί αργήσαμε; Αφού τώρα αρχίζει και μιλάει, τώρα αρχίζει και καταλαβαίνει». Απάντησε ο σοφιστής: «Έπρεπε να έρθετε νωρίτερα». «Πότε; Όταν γεννήθηκε;», «Όχι, νωρίτερα», «Πότε; Όταν ήταν έμβρυο;», «Όχι, νωρίτερα. Πριν συλληφθεί, έπρεπε να έρθετε εσείς, να διδαχθήτε εσείς, να υποστήτε την σωστή αγωγή, ώστε να είστε σε θέση να διαπαιδαγωγήσετε και να φροντίσετε το παιδί σας».

Λέει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος ότι εκείνο που χαρακτηρίζει την μητέρα δεν είναι το να γεννάη, αλλά η ανατροφή τού παιδιού, γιατί και τα ζώα γεννάνε. Το σημαντικότερο είναι η ανατροφή και η αγωγή. Και αν τα παιδιά σήμερα έχουν πάρει έναν διαφορετικό δρόμο, αυτό γίνεται όχι μόνον γιατί δεν βρήκαν καλό παράδειγμα, αλλά γιατί δεν υπέστησαν μια τέτοια πνευματική αγωγή ακόμη και τότε που ήταν μέσα στην κοιλία τής μητέρας τους.

Και μπορώ να σάς πω από την επικοινωνία που έχω με τα παιδιά μέσα στο σχολείο -και τώρα τελευταία έκανα συζητήσεις σε κάθε σχολείο επί ώρες με τα παιδιά- μού έκαναν διάφορες ερωτήσεις, και παρατηρώ ότι δεν τους απασχολεί και δεν ρώτησαν για τον Θεό, ούτε καν τους απασχολεί η Εκκλησία, το τι κάνει η Εκκλησία, γιατί η Εκκλησία κάνει εκείνο και το άλλο, ούτε τους απασχολούν τα κοινωνικά θέματα, τα πολιτικά θέματα, αλλά τα μόνα που τους απασχολούν είναι τα εσωτερικά, τα υπαρξιακά προβλήματα. Και μια ομάδα ερωτημάτων είναι το τι θα κάνη το παιδί, όταν ο πατέρας εγκαταλείπη την μάνα, τι θα κάνη το παιδί μέσα στο σπίτι, όταν βλέπη τον μέθυσο πατέρα, τι θα κάνη το παιδί, όταν βλέπη να μαλώνουν οι γονείς κλπ. Κυρίως τα σύγχρονα παιδιά τα απασχολούν τα θέματα ενδοοικογενειακής βίας.

Άρα, αγαπητοί μου αδελφοί, λαμβάνοντας αφορμή από την ζωή τού αγίου Ιωάννου τού Προδρόμου, από το πώς συνελήφθη, πώς κυοφορήθηκε, πώς γεννήθηκε ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, πρέπει όλοι μας να φροντίσουμε, κυρίως οι γονείς να μεγαλώνουν τα παιδιά τους με «παιδεία και νουθεσία Κυρίου».

Και, βέβαια, να το πούμε και αυτό. Επειδή είμαστε άνθρωποι και κάνουμε λάθη, με την μετάνοια όλα επανορθώνονται. Όταν κανείς μετανοή και επιστρέφη στον Θεό και αλλάζη ζωή, τότε το παιδί καταλαβαίνει αυτήν την αλλαγή και βοηθιέται με έναν διαφορετικό τρόπο.

Να ευχηθούμε να φωτίση ο Θεός, δια πρεσβειών τού αγίου Ιωάννου τού Προδρόμου, να έχουμε καλές οικογένειες, γιατί, όταν είναι καλές οι οικογένειες, που είναι το κύτταρο τής κοινωνίας και τής εκκλησιαστικής ζωής, τότε είναι ευλογημένη και η κοινωνία και η ζωή μέσα στην Εκκλησία.

Εύχομαι χρόνια πολλά και ευλογημένα!