• 1. Ο άνθρωπος ως θεολογικόν ον

• 2. Η θεολογία τού γάμου και τής οικογένειας

• 3. Η σύλληψη και ανάπτυξη τού παιδιού

• 4. Η ασκητική τού γάμου και τής οικογένειας

• 5. Η σύγχρονη κρίση για τον άνθρωπο, τον γάμο και την οικογένεια

Κατ’ αρχάς θέλω, Σεβασμιώτατε, να σάς ευχαριστήσω θερμά για την αγάπη που έχετε στο πρόσωπό μου, την οποία δείχνετε επανειλημμένως. Γνωριζόμαστε από τα παλαιότερα χρόνια, από τότε που και οι δύο ήμασταν Αρχιμανδρίτες, αλλά και τα μετέπειτα χρόνια, όταν εγώ εξελέγην Μητροπολίτης στην Ναύπακτο. Ευχαριστώ πάρα πολύ για την αγάπη σας και για τα καλά λόγια που είπατε καθ’ υπερβολή. Ένας σοφιστής στην αρχαία Ελλάδα, όταν πέθανε το μικρό του παιδί και στην κηδεία του είδε μεγάλο πλήθος ανθρώπων, είπε: «Τώρα πώς θα βγάλω το μικρό παιδί σε τέτοιο μεγάλο πλήθος;». Άρα, με το μικρό έργο το οποίο έκανα μέσα στην Εκκλησία, με την ανοχή και την αγάπη τού Θεού, πώς μπορώ τώρα να παρουσιασθή σε αυτό το μεγάλο και εκλεκτό ακροατήριο; Θα επιχειρήσω να διατυπώσω έναν λόγο και ελπίζω να μη σάς απογοητεύσω.

Το θέμα το οποίο μού είπε ο Σεβασμιώτατος να αναπτύξω είναι: «Η οικογένεια στην σύγχρονη εποχή». Δεν είναι θέμα θεολογικό, με την αυστηρά έννοια τού όρου, που αναφέρεται στον Θεό, αλλά όπως και ο Σεβασμιώτατος είπε, είναι μια πραγματικότητα ότι δεχόμαστε μεγάλη κρίση σήμερα στην κοινωνία. Άρα, όταν μιλάμε για την οικογένεια στην σύγχρονη εποχή, πρέπει να δούμε την οικογένεια, την σύγχρονη εποχή, το πώς εκφράζεται η οικογένεια στην σύγχρονη εποχή.

Δεν έχω μπροστά μου γραπτό κείμενο, παρά μόνο ένα διάγραμμα, διότι θέλω κατά την διάρκεια τής ομιλίας αυτής να συλλαμβάνω διάφορα μηνύματα από σάς και να προσαρμόζω ανάλογα τον λόγο μου, όπως κάνουν και οι πολιτικοί και όλοι εκείνοι που ξέρουν από ακροατήρια. Η οικογένεια στην εποχή μας είναι ένα σοβαρό και μεγάλο θέμα. Προερχόμαστε όλοι από την αγάπη δύο ανθρώπων, τού πατέρα μας και τής μητέρας μας, και μεγαλώσαμε σε μια οικογένεια, οπότε γνωρίζουμε πολύ καλά τι σημαίνει οικογένεια, και μάλιστα χριστιανική. Ο άνθρωπος στην συνέχεια αναπτύσσει και εκείνος την δική του οικογένεια και περνά μέσα σε αυτήν, συνήθως, αυτά που γνώρισε μέσα στην οικογένεια στην οποία μεγάλωσε.

1. Ο άνθρωπος ως θεολογικόν ον

Θα ομιλήσω στην συνέχεια για το τι είναι η οικογένεια, πώς η οικογένεια ερμηνεύεται θεολογικά και πώς η οικογένεια στις ημέρες μας αντιμετωπίζει μια μεγάλη κρίση που χαρακτηρίζεται ως εκκοσμίκευση. Αλλά δεν μπορώ να ομιλήσω για την οικογένεια, αν δεν δω την βάση της που είναι ο άνθρωπος. Και, γι’ αυτό θα ομιλήσω στην αρχή για τον άνθρωπο ως θεολογικόν ον. Ο άνθρωπος δεν είναι απλώς ένα ον, το οποίο ήρθε μόνος του στην ύπαρξη, αλλά είναι δημιούργημα τού Θεού και αποτελείται από ψυχή και σώμα και συγχρόνως έχει και την Χάρη τού Θεού.

Το σώμα από πλευράς βιολογίας διακρίνεται για τα ένστικτα. Και, όταν κάνουμε λόγο για ένστικτα, εννοούμε την ορμή ενός ζωντανού οργανισμού, και είναι το ένστικτο τής αυτοσυντηρήσεως ή όπως λέμε τής επιβίωσης και το ένστικτο τής αναπαραγωγής. Αλλά αυτά τα βλέπουμε και στα ζώα, διότι και τα ζώα έχουν έναν τέτοιο οργανισμό, έχουν την ανταγωνιστικότητα λόγω τού ότι θέλουν να επιβιώσουν και, βεβαίως, έχουν και την αναπαραγωγή.

Αυτό τελικά είναι ο άνθρωπος; Είναι μόνο ένα βιολογικό ον το οποίο προσδιορίζεται μόνο από τα λεγόμενα σεξουαλικά ένστικτα; Όχι, δεν είναι αυτό. Ο άνθρωπος έχει συγχρόνως και ψυχή, την οποία έδωσε ο Θεός στον Αδάμ, όταν τον δημιούργησε. Τού έδωσε ψυχή και αυτή η ψυχή έχει ζωτική ενέργεια και δίνει ενέργεια στο σώμα, αλλά και έχει και λογική ενέργεια που κινεί τον εγκέφαλο τού ανθρώπου, επί πλέον έχει και νοερά ενέργεια. Οπότε, όταν μιλάμε για ψυχή, εννοούμε ότι είναι το κέντρο τής υπάρξεως τού ανθρώπου, οπότε η ψυχή και το σώμα αποτελούν τον άνθρωπο.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Πλάτων διαιρούσε την ψυχή σε τρία μέρη, δηλαδή το λογιστικό, το επιθυμητικό και το θυμικό. Το επιθυμητικό και το θυμικό είναι το λεγόμενο παθητικό μέρος τής ψυχής. Άρα, είναι το λογιστικό, και το παθητικό μέρος τής ψυχής, που σημαίνει ότι στα ένστικτα πρέπει να κυριαρχή το λογιστικό, το οποίο πρέπει να κατευθύνη το παθητικό μέρος τής ψυχής.

Αυτήν την διαίρεση τής ψυχής που έκανε ο Πλάτων, την αποδέχθηκαν οι Πατέρες τής Εκκλησίας μας, χωρίς, βέβαια, την πλατωνική άποψη περί τής κατά φύσιν αθανασίας τής ψυχής, ότι, δηλαδή, η ψυχή βρισκόταν πρώτα στον κόσμο τών ιδεών και στην συνέχεια περικλείστηκε στο σώμα, από το οποίο θέλει να απαλλαγή και να επανέλθη στον κόσμο τών ιδεών, αλλά δίδασκαν ότι ο άνθρωπος δημιουργήθηκε από τον Θεό με το σώμα και την ψυχή, και παραμένει αθάνατος, γιατί το θέλει ο Θεός. Επίσης, οι Πατέρες προσέθεσαν ότι ο άνθρωπος είναι κατά Χάριν αθάνατος, είναι αθάνατος επειδή το θέλει ο Θεός και ερμήνευσαν αυτό που γράφει η Αγία Γραφή, ότι ο άνθρωπος έχει το κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν και συγχρόνως έχει και την Χάρη τού Θεού. Γνωρίζουμε από την ορθόδοξη παράδοσή μας ότι, όταν ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο -το λέει το πρώτο βιβλίο τής Παλαιάς Διαθήκης, η Γένεση- δημιούργησε τον άνθρωπο κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν.

Τι είναι το κατ’ εικόνα; Κατά τον άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό, το κατ’ εικόνα είναι το νοερό και το αυτεξούσιο. Δηλαδή, ο άνθρωπος έχει τον νου, την νοερά ενέργεια, που είναι κάτι άλλο από την λογική ενέργεια και συγχρόνως έχει το αυτεξούσιο, δηλαδή την αυτεξουσιότητα, ώστε να πορεύεται αυτεξουσίως προς τον Θεό, ενώ το καθ’ ομοίωσιν είναι η θέωση. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος δεν είναι ένα ζώο, αλλά δημιουργήθηκε από τον Θεό να έχη ψυχή και να οδηγήται προς την ένωση μαζί Του. Και αυτό γίνεται με την Χάρη τού Θεού και δια τής καθάρσεως και τού φωτισμού.

Έτσι, όταν βλέπη κανείς τον άνθρωπο, παρατηρεί ότι έχει μια ορμή προς τον Θεό. Δεν μπορεί ο άνθρωπος να ταυτισθή με τα ζώα και δεν μπορεί να εξαντληθή στις βιολογικές ενέργειες και στα ένστικτα. Είναι κάτι άλλο ο άνθρωπος και το σώμα του δε μπορεί να ανταποκριθή στις ανάγκες και τις προδιαγραφές τής ψυχής. Έχει την ορμή να οδηγήται προς τον Θεό.

Αυτήν την ορμή την έχει διατυπώσει με εύστοχο τρόπο ο άγιος Ειρηναίος, Επίσκοπος Λυώνος ή Λουγδούνου, όπως λεγόταν τότε, ένας μεγάλος Αποστολικός Πατέρας τού 3ου αιώνος μ.Χ. Ακούστε τον ορισμό που δίνει για τον άνθρωπο: «Έδει δε τον άνθρωπον πρώτον γενέσθαι και γενόμενον αυξήσαι, και αυξήσαντα ανδρωθήναι, και ανδρωθέντα πληθυνθήναι και πληθυνθέντα ενισχύσαι και ενισχυθέντα δοξασθήναι, και δοξασθέντα ιδείν τον εαυτού Δεσπότην». Αυτός είναι ο άνθρωπος, κατά τον περίφημο ορισμό τού αγίου Ειρηναίου.

Και αυτόν τον ορισμό έχει πιθανόν υπ’ όψη του ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο μεγάλος αυτός Πατέρας της Εκκλησίας για να δώση έναν άλλον ορισμό, που θεωρώ ότι είναι από τους καλύτερους ορισμούς, ότι ο άνθρωπος είναι «ζώον (δηλαδή ον που έχει ζωή) ενταύθα οικονομούμενον και αλλαχού μεθιστάμενον και πέρας τού μυστηρίου τη προς Θεόν νεύσει θεούμενον». Κοιτάξτε τι καταπληκτικός ορισμός! Ο άνθρωπος είναι ένα ον που έχει ζωή, εδώ όμως απλώς οικονομείται, αλλά «μεθίσταται αλλαχού» και αυτό γίνεται με την νεύση τού Θεού. Και πού μεθίσταται; Στο να γίνη θεούμενος.

Ο Μέγας Βασίλειος σε έναν λόγο του παρουσιάζει αυτήν την ορμή την οποία έχει ο άνθρωπος, θα μπορούσαμε να πούμε κατά τον Αριστοτέλη την εντελέχεια, να φθάση στον Θεό. Θα αναφέρω αυτόν τον λόγο με μετάφραση, για να δείτε τι είναι ο άνθρωπος και ποιος είναι ο σκοπός τής υπάρξεώς του, κατά τον Μέγα Βασίλειο:

«Αυτό είναι ο άνθρωπος. Είναι νους ενδεδυμένος με κατάλληλη και ταιριαστή σάρκα. Αυτός από τον πάνσοφο τεχνίτη τών όλων διαπλάσσεται στους μητρικούς κόλπους. Αυτόν φέρει στο φως από τους σκοτεινούς εκείνους θαλάμους ο καιρός τού τοκετού. Αυτός έχει ταχθή να κυβερνά όλα τα επίγεια. Γι’ αυτόν η κτίση έχει απλωθή ως γυμναστήριο τής αρετής. Σε αυτόν υπάρχει ο νόμος, να ομοιάζη όσο το δυνατόν τον πλάστη και να σκιαγραφή επάνω στην γη την ουράνια ευταξία. Αυτός όταν καλείται, σηκώνεται και απέρχεται από εδώ. Αυτός παρουσιάζεται εμπρός στο βήμα τού Θεού, ο Οποίος τον απέστειλε στην γη. Αυτός κρίνεται από τον Θεό. Αυτός δέχεται την ανταπόδοση γι’ αυτά που έπραξε εδώ».

Τέλειος ορισμός για τον άνθρωπο! Και αυτό είναι εκείνο που δείχνει τον σκοπό τής υπάρξεως τού ανθρώπου. Επομένως, δεν μπορούμε να μιλάμε μόνο για σεξουαλικό προσανατολισμό τού ανθρώπου, πράγμα που γίνεται έντονα στις ημέρες μας, δεν μπορούμε να μιλάμε μόνο για μια ευδαιμονία και μια απόλαυση τής ηδονής, αλλά για το ότι ο άνθρωπος δεν είναι ζώο, είναι κάτι άλλο πέρα από τα ζώα, είναι θεούμενος.

2. Η θεολογία τού γάμου και τής οικογένειας

Έρχεται η στιγμή που ο άνθρωπος, αν δεν θέλη να αφιερωθή στον Θεό και να γίνη μοναχός και να αφιερώση όλη την ζωή του και την ύπαρξή του σε Αυτόν, εισέρχεται στον ευλογημένο γάμο. Και εδώ φαίνεται ότι και ο γάμος μέσα στην Εκκλησία έχει μια πολύ μεγάλη θεολογία. Ο γάμος δεν είναι μια συμβατική ένωση δύο ανθρώπων, αλλά είναι μια θεολογική ένωση τών δύο ανθρώπων, τού άνδρα και της γυναίκας, που γίνεται με την Χάρη τού Τριαδικού Θεού στο μυστήριο τού γάμου.

Πρόσφατα, η Ιεραρχία τής Εκκλησίας τής Ελλάδος απεφάνθη ότι την θεολογία τού γάμου την βλέπουμε μέσα στην ακολουθία τού Μυστηρίου τού γάμου. Όταν διαβάση κανείς προσεκτικά τις ευχές που λέγονται στην ακολουθία τού Μυστηρίου τού γάμου και όταν δη και εκείνα που τελούνται κατά την διάρκεια τής ακολουθίας αυτής, τότε καταλαβαίνει τι είναι ο γάμος, κατά την αποκάλυψη τού Χριστού και, φυσικά, κατά την διδασκαλία τής Ορθοδόξου Εκκλησίας. Δεν μπορούν να αναπτυχθούν όλα αυτά σε αυτήν την σύντομη ομιλία, αλλά θα τονισθούν δύο-τρία σημεία, για να φανή αυτή η θεολογία τού γάμου.

Το πρώτο, που αναφέρεται στην ακολουθία τού Μυστηρίου τού γάμου είναι ότι ο Θεός δημιούργησε τον Αδάμ και για να μη μείνη μόνος του, κυρίως μετά την πτώση, διότι ο Θεός έβλεπε ότι θα γίνη αυτή η πτώση, δημιούργησε και την Εύα. Έλαβε ένα κομμάτι από την πλευρά τού Αδάμ και έπλασε την Εύα, αφού προηγουμένως τον οδήγησε σε μια ύπνωση, σε μια έκσταση, σε μια, θα λέγαμε εμείς σήμερα, αναισθησία. Και, όταν επανήλθε ο Αδάμ από την ύπνωση, είδε την γυναίκα και είπε: «Τούτο οστούν εκ τών οστών μου και σαρξ εκ τής σαρκός μου».

Πού το ήξερε αυτό ο Αδάμ, αφού ήταν σε κατάσταση υπνώσεως, αφού ο Θεός τού επέβαλε ύπνωση; Ερμηνεύει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος ότι το ήξερε επειδή ήταν προφήτης και το έβλεπε με τον καθαρό νου του. Και όπως γίνεται στους Πατέρες, τους Αγιορείτες και τους ησυχαστές πατέρες, που όταν κοιμούνται το βράδυ, ο νους τους αγρυπνεί, σύμφωνα με τον λόγο τού Άσματος Ασμάτων «εγώ καθεύδω και η καρδία μου αγρυπνεί» (Άσμ. Ασμ. ε΄, 2), έτσι καθ’ όλη την διάρκεια που έπαιρνε ο Θεός από την πλευρά τού Αδάμ για να πλάση την γυναίκα, ο Αδάμ τα έβλεπε με τον νου του, όχι απλώς με την λογική, αφού ήταν σε μια ύπνωση. Και, όταν ξύπνησε, είπε «αυτό είναι δικό μου σώμα» και χάρηκε πάρα πολύ βλέποντας την Εύα.

Όταν, όμως, αμάρτησε η Εύα και στην συνέχεια αμάρτησε και ο Αδάμ και τον ρώτησε ο Θεός γιατί κρύφτηκε, εκείνος είπε ότι η γυναίκα που τού έδωσε ο Θεός αυτή τού έδωσε να φάγη. Βλέπετε αμέσως την διάσπαση; Ενώ αμέσως μετά την δημιουργία τής Εύας είπε ότι αυτή είναι «οστούν εκ τών οστών του», είναι δικό του σώμα, προέρχεται από αυτόν, μετά την πτώση είπε ότι η γυναίκα που τού έδωσε ο Θεός αυτή έγινε αιτία τής αμαρτίας. Αυτό σημαίνει ότι αμέσως μετά την πτώση έρχεται η διάσπαση στο πρώτο εκείνο ανδρόγυνο. Ο Αδάμ πρώτα θεωρούσε την Εύα ως σώμα του, έπειτα, όμως, ενοχοποίησε τον Θεό που την δημιούργησε. Και, φυσικά, ακολούθησαν όλα τα άλλα.

Για να ευλογήση πάλι ο Χριστός το ανδρόγυνο μετά την ενανθρώπησή Του παρέστη στον γάμο που έγινε στην Κανά και εκεί έκανε το πρώτο θαύμα. Βρέθηκε εκεί προσκεκλημένος με τους Μαθητές Του και την Μητέρα Του. Έχετε πάει ενδεχομένως στην Κανά και είδατε το μέρος που έγινε αυτό το γεγονός.

Κοιτάξτε εδώ σημειολογία. Ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο, πρώτα δημιούργησε τα νοερά πνεύματα, τους αγγέλους, μετά δημιούργησε όλη την κτίση, και στην συνέχεια δημιούργησε τον άνθρωπο ως βασιλέα τής κτίσεως, άνδρα και γυναίκα, ο οποίος άνθρωπος αποτελείται από νοερό και αισθητό, για να κυριαρχή επάνω στην κτίση. Υπέστη ο άνθρωπος την πτώση και έρχεται πάλι ο Χριστός για να τον αναπλάση και, όταν αρχίζη το επίγειο έργο Του, αρχίζει από τον γάμο. Και είναι πάρα πολύ χαρακτηριστικό το ότι διαβάζεται αυτή η περικοπή κατά την ακολουθία τού Μυστηρίου τού γάμου.

Βέβαια, δεν το προσέχουν οι περισσότεροι άνθρωποι εκείνη την ώρα που γίνεται η ακολουθία του γάμου, αλλά αυτή η περικοπή είναι πάρα πολύ σημαντική για ένα γεγονός. Σε κάποια στιγμή τελείωσε το κρασί και το είπαν στην Παναγία και εκείνη είπε στον Χριστό «οίνον ουκ έχουσι». Ο Χριστός απάντησε στην Παναγία ότι δεν είχε έλθει ακόμη η ώρα Του να αρχίση τα θαύματα, αλλά με εντολή τής Παναγίας οι άνθρωποι έφεραν πιθάρια γεμάτα νερό και ο Χριστός τα ευλόγησε και μετέτρεψε το νερό σε κρασί. Τότε υπήρχε η συνήθεια στον γάμο πρώτα να πίνουν το καλό κρασί και «όταν μεθυσθώσι», όταν μεθήσουν, τότε να προσφέρουν το κατώτερο κρασί. Όταν ο νυμφίος είδε ότι έφεραν τελευταίο το καλό κρασί, φώναξε τον υπεύθυνο οινοχόο, τον αρχιτρίκλινο και τού είπε γιατί έγινε αυτό, γιατί έφεραν τελευταίο το καλό κρασί.

Ξέρετε τι σημασία έχει αυτό; Ότι οι σύζυγοι μέσα στον γάμο συνήθως αρχίζουν την έγγαμη ζωή με το κατώτερο κρασί, από την άποψη ότι πρέπει να προσαρμοστούν, αφού και οι δύο προέρχονται από δύο διαφορετικές παραδόσεις, από δύο διαφορετικές οικογένειες με δύο διαφορετικούς χαρακτήρες και με τα ένστικτα να είναι σε έξαρση. Στην αρχή τής έγγαμης ζωής γίνονται πολλά, αναμιγνύονται πάρα πολύ τα σωματικά πάθη, γίνονται συγκρούσεις, αλλά τελικά ο Χριστός δίνει το καλό κρασί στο τέλος, αφού πρώτα κάνουν μεγάλη υπομονή, αφού ηρεμήσουν οι ενέργειες τών παθών και αποκτήσουν μεγαλύτερη ενότητα μεταξύ τους, ψυχική και πνευματική. Οι Χριστιανοί σύζυγοι, όταν περάσουν τα χρόνια, τότε μέσα στον γάμο πίνουν το καλύτερο και ευλογημένο κρασί, την ήρεμη αγάπη, την απηλλαγμένη από εντάσεις σωματικές και ψυχολογικές.

3. Η σύλληψη και ανάπτυξη τού παιδιού

Μετά τον γάμο τού άνδρα και τής γυναίκας έρχεται και η σύλληψη και η γέννηση τών παιδιών. Αυτό είναι ένα άλλο μεγάλο μυστήριο. Η σύλληψη ενός ανθρώπου είναι ένα πολύ μεγάλο μυστήριο. Πώς γίνεται αυτο; Λέει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: «Το τεκείν άνωθεν έχει την αρχήν· ούτε τής φύσεως ούτε την συνουσίας, αλλά τής τού Θεού προνοίας». Δηλαδή, το να γεννήση κάποιος παιδιά δεν είναι φυσικό γεγονός, αλλά είναι τής προνοίας τού Θεού. Όταν μελετήση κανείς τον τρόπο που γίνεται η σύλληψη και τον τρόπο που μεγαλώνει το έμβρυο μέσα στην κοιλία τής μητέρας του, τότε αισθάνεται πάρα πολύ μεγάλη συγκίνηση.

Ξέρουμε από την Βιολογία ότι ο άνθρωπος έχει τρισεκατομμύρια κύτταρα, τα οποία χωρίζονται στα σωματικά κύτταρα και τα γεννητικά κύτταρα. Τα σωματικά κύτταρα έχουν 46 χρωμοσώματα, ενώ τα γεννητικά κύτταρα, με την διαδικασία τής μείωσης έχουν τής μεν γυναικός 23 και τού ανδρός 23 χρωμοσώματα και, όταν συνενώνονται τα δύο, απαρτίζουν το πρώτο κύτταρο που έχει 46 χρωμοσώματα.

Και είναι εκπληκτικό, όταν βλέπη κανείς το πώς αναπτύσσεται το έμβρυο μέσα στην κοιλία τής μητέρας. Και, επίσης, επειδή είναι συνάρτηση και με τα γεγονότα τα οποία περάσαμε στην Πατρίδα μας, και την συζήτηση για τα φύλα, θέλω να πω ότι το φύλο το καθορίζει το γενετικό υλικό τού ανδρός. Κατά την διάρκεια τής ενώσεως τού ανδρός και τής γυναικός περίπου 100 με 200 εκατομμύρια σπερματοζωάρια εξέρχονται από τον άντρα, περίπου 300.000 πλησιάζουν το ωάριο τής γυναίκας και μόνο ένα από αυτά θα εισέλθη μέσα στο ωάριο για να το γονιμοποιήση. Και αυτό είμαστε ο καθένας από μάς, από τα 100 έως 200 εκατομμύρια σπερματοζωάρια. Αν ήταν κάποιο άλλο, θα μπορούσε να γεννιόταν κάποιος άλλος, και όχι εμείς. Εκείνο που θέλω να τονίσω είναι ότι αμέσως από την πρώτη στιγμή τής συλλήψεως τού ανθρώπου υπάρχει το χρωμόσωμα που καθορίζει το φύλο.

Από την Βιολογία, επίσης, γνωρίζουμε ότι το πρώτο ωάριο το οποίο γονιμοποιείται είναι ένα κύτταρο. Στην συνέχεια τα κύτταρα διπλασιάζονται το ένα γίνεται δύο, τα δύο γίνεται τέσσερα κλπ. δημιουργείται η βλαστοκύστη μέσα στην οποία υπάρχουν τα λεγόμενα αρχέγονα εμβρυικά βλαστοκύτταρα. Μέχρι την 14η ημέρα από την σύλληψη, τα κύτταρα πολλαπλασιάζονται χωρίς να διαφοροποιούνται, δηλαδή είναι αδιαφοροποίητα, και την 14η ημέρα, ούτε την 13η ούτε την 15η ημέρα, αλλά την 14η ημέρα από την σύλληψη, κάποιος δίνει εντολή, φυσικά ο Θεός, και τα κύτταρα αρχίζουν και διαφοροποιούνται. Ένα μέρος τών κυττάρων θα γίνουν καρδιά, το άλλο θα γίνουν νευρικό σύστημα και εγκέφαλος, το άλλο θα γίνουν αίμα κλπ.

Οπότε ένα μέρος τών κυττάρων καθορίζει το φύλο. Πότε γίνεται αυτό; Μετά την 14η ημέρα από την σύλληψη, τότε που η γυναίκα δεν γνωρίζει αν έχη συλλάβει έμβρυο. Και, βεβαίως, αρχίζει και διαμορφώνεται το σώμα τού αγοριού, τού κοριτσιού, αφού από τα χρωμοσώματα δημιουργούνται τα όργανα, οι γεννητικοί αδένες και από τους αδένες προέρχονται οι ορμόνες, όπως είναι η τεστοστερόνη για τους άνδρες και τα οιστρογόνα για τις γυναίκες.

Γιατί το λέω αυτό; Διότι το φύλο αρχίζει να δημιουργείται από την πρώτη στιγμή τής συλλήψεως τού ανθρώπου, και την 14η ημέρα αρχίζει και πλάθεται ο άνθρωπος. Το έμβρυο δυόμιση μηνών είναι ολοκληρωμένος άνθρωπος, 2,5 εκατοστά. Στους δυόμιση μήνες είναι 2,5 εκατοστά και μπορούν οι γιατροί λίγο αργότερα με το υπερηχογράφημα να δουν το φύλο τού εμβρύου, αν είναι αγόρι ή κορίτσι. Τότε διαμορφώνεται το φύλο, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις που γίνονται μεταλλαγές που είναι ένα μικρό ποσοστό 0,001%.

Αργότερα στα 3-4 χρόνια από την γέννηση τού ανθρώπου γίνεται η ταυτότητα τού φύλου, αφού το παιδί καταλαβαίνει από τα εξωτερικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα τού σώματος ότι είναι αγόρι ή κορίτσι, και λίγο αργότερα έρχεται η δυσφορία ή η διαταραχή τού φύλου, επειδή αισθάνεται ότι έχει πρόβλημα με το φύλο με το οποίο γεννήθηκε. Αυτό σημαίνει ότι η διαμόρφωση τού φύλου είναι βιολογικό γεγονός και η ταυτότητα και η δυσφορία-διαταραχή τού φύλου είναι ψυχολογικό και κοινωνικό γεγονός, που γίνεται κάτω από διάφορες εξωτερικές επιδράσεις και επιρροές.

Με αυτά φαίνεται το μυστήριο το οποίο γίνεται μέσα στην μήτρα τής μητέρας του και αναπτύσσεται το έμβρυο. Και, όπως λένε οι ψυχαναλυτές, ο Freud και άλλοι νεώτεροι ψυχαναλυτές, ότι αρχίζει σιγά-σιγά και υπάρχει μια μνήμη η οποία είναι «άδηλη μνήμη» κατ’ αρχάς, δηλαδή είναι «μη συνειδητή μνήμη» η οποία αρχίζει να λειτουργή προς το τέλος τής κύησης, και στα δύο χρόνια μετά την γέννηση είναι η λεγόμενη «έκδηλη μνήμη» που είναι «συνειδητή μνήμη». Και οι δύο αυτές μνήμες συμβάλλουν στο να λειτουργή ένα ιδιαίτερο μνημονικό σύστημα που λέγεται «συγκινησιακή μνήμη» η οποία μάς ωθεί να κάνουμε κάτι ή να αποφύγουμε κάτι.

Αυτό σημαίνει, ότι το έμβρυο επικοινωνεί με έναν ιδιαίτερο τρόπο με την μητέρα του, επικοινωνεί με το περιβάλλον, έχει εμπειρίες που σχετίζονται με την αισθητηριακή και κινητική σχέση, αναγνωρίζει την φωνή τής μητέρας του, αναγνωρίζει την φωνή τού πατέρα του, ενώ είναι μέσα στην κοιλία τής μητέρας του. Και, όταν μετά γεννιέται, αρχίζει σιγά-σιγά να αναπτύσσεται. Και υπάρχουν πολλές θεωρίες για το πώς γίνεται αυτή η ανάπτυξη τού παιδιού μέσα στην μήτρα και στην συνέχεια αφού γεννηθή για το πώς αναπτύσσεται το βρέφος.

Πάντως, τα μικρά παιδιά και τα βρέφη έχουν καλή μνήμη, αλλά στην αρχή είναι η «παιδική αμνησία» που παραπέμπει στην απουσία αναμνήσεων πριν τα δύο χρόνια, και έπειτα είναι η «πενία» που παραπέμπει σε μερικές αναμνήσεις που έχει μέχρι την ηλικία τών εξ ετών.

Έτσι γίνεται η σωματική ανάπτυξη τού βρέφους, η ψυχολογική του ανάπτυξη, και ακόμη και η πνευματική ανάπτυξή του. Το βρέφος έχει νου καθαρό. Ο άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης γράφει ότι το έμβρυο και μετά την γέννηση του, ενώ ακόμη δεν έχει σχηματισθή η λογική του, έχει νου καθαρό και μπορεί να έχη αίσθηση και τής υπάρξεως τού Θεού και τών αγγέλων. Έλεγε ο άγιος Παΐσιος ότι, όταν βλέπετε ένα παιδάκι, ένα βρέφος που είναι στην κούνια του να γελάει, τότε βλέπει τους αγγέλους, επειδή έχει καθαρό νου. Γι’ αυτό βλέπει και έχει εμπειρίες τις οποίες εμείς δεν μπορούμε να έχουμε. Όταν αυξάνεται η λογική, η φαντασία και τα πάθη, τότε σκοτίζεται η νοερά ενέργεια και, επομένως, δεν μπορεί να έχη γνώση τού Θεού.

4. Η ασκητική τού γάμου και τής οικογένειας

Μέχρι τώρα έχω πει ότι ο άνθρωπος είναι θεολογικόν ον, είναι ένα μυστήριο, και έτσι πρέπει να τον εκλάβουμε, αλλά και ο γάμος είναι ένα πολύ μεγάλο μυστήριο και έτσι το θεωρεί η Εκκλησία μας. Και η σύλληψη ενός παιδιού και στην συνέχεια η ανάπτυξή του είναι ένα μυστήριο.

Αλλά ο γάμος πρέπει να έχη την άσκησή του. Η άσκηση δεν είναι μόνο για εκείνους που επιλέγουν την αγαμία ή την παρθενία, αλλά και για τον γάμο. Τίποτε δεν γίνεται χωρίς άσκηση. Και οι μαθητές που μαθαίνουν την ανθρώπινη γνώση πρέπει να ασκηθούν, και οι αθλητές πολύ περισσότερο πρέπει να ασκηθούν. Σε όλα τα θέματα υπάρχει άσκηση. Αυτά τα μεγάλα γεγονότα τού γάμου και τού ανθρώπου που είναι μυστήρια, δεν γίνονται χωρίς άσκηση.

Και όταν λέμε άσκηση, εννοούμε την εφαρμογή τών εντολών τού Χριστού. Η άσκηση στον γάμο, πέρα από τα άλλα, είναι μια χαρισματική κατάσταση. Έλεγε ο άγιος Σωφρόνιος, ότι μέσα στον γάμο το να ασκή κανείς την μονογαμία, με την έννοια να αφιερώνεται στον άντρα ή στην γυναίκα με τον οποίον παντρεύτηκε και να παραμένη σε αυτήν την σχέση, παρά τις δυσκολίες και τις προκλήσεις, είναι μια χαρισματική κατάσταση.

Αυτό το βλέπουμε σε όλη την παράδοση τής Εκκλησίας μας. Για παράδειγμα ο Απόστολος Παύλος στην Α΄ προς Κορινθίους και στο 7ο κεφάλαιο, καταγράφει τα κεντρικά σημεία τής θεολογίας περί τού γάμου. Μεταξύ τών άλλων γράφει: «Δια δε τας πορνείας έκαστος την εαυτού γυναίκα εχέτω, και εκάστη τον ίδιον άνδρα εχέτω» (Α’ Κορ. ζ΄, 2). Μετά γράφει: «Δέδεσαι γυναικί; μη ζήτει λύσιν· λέλυσαι από γυναικός; Μη ζήτει γυναίκα» (Α΄ Κορ. ζ΄, 22). Και προχωρεί για να πη ότι «και οι έχοντες γυναίκας ως μη έχοντες ώσιν» (Α΄ Κορ. ζ΄, 29). «Και οι χρώμενοι τω κόσμω τούτω ως μη καταχρώμενοι, παράγει γαρ το σχήμα τού κόσμου τούτου» (Α΄ Κορ. ζ΄, 31). Και μάλιστα γράφει: «Θέλω γαρ πάντας ανθρώπους είναι ως και εμαυτόν· αλλ έκαστος ίδιον χάρισμα έχει εκ Θεού, ος μεν ούτως, ος δε ούτως» (Α΄Κορ. ζ΄, 7).

Αυτή η ασκητική ζωή φαίνεται στο Μυστήριο τού γάμου. Στο τέλος τής ακολουθίας, αφού γίνεται η ένωση μεταξύ ανδρός και γυναικός με την Χάρη τού Θεού, μετά ακολουθεί ο χορός και ψάλλεται το: «Ησαΐα χόρευε». Το επόμενο τροπάριο αναφέρεται στους Μάρτυρες: «Άγιοι μάρτυρες οι καλώς αθλήσαντες και στεφανωθέντες, πρεσβεύσατε προς Κύριον ελεηθήναι τας ψυχάς ημών». Γιατί επικαλούμαστε τους Μάρτυρες; Διότι θέλει να πη η Εκκλησία ότι ο γάμος είναι μια μαρτυρική ζωή, δεν είναι εύκολο πράγμα να συνυπάρχη κανείς με τον ίδιο άνθρωπο τόσον καιρό. Πρέπει να κάνουν υποχωρήσεις και να βρουν κοινά σημεία συνύπαρξης. Αλλά για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τα θέματα αυτά, θα πρέπει στα βήματα τής εγγάμου ζωής τους να προηγείται ο Ιερέας και αυτός όχι ως άνθρωπος, αλλά κρατώντας το Ευαγγέλιο, δηλαδή να τους κατευθύνη με το Ευαγγέλιο, με την διδασκαλία και τις εντολές τού Χριστού.

Επομένως, γίνεται ο γάμος, η σύλληψη, γεννιέται ένα παιδί και άλλα παιδιά και σχηματίζεται η οικογένεια. Έχουμε, λοιπόν, τον ευλογημένο θεσμό τής οικογένειας, η οποία οικογένεια συνδέεται πολύ στενά με την Εκκλησία, που είναι η μεγάλη οικογένεια. Διότι οι μικρές μας οικογένειες εισέρχονται στην μεγάλη οικογένεια, που λέγεται Εκκλησία, και έτσι λαμβάνουν δύναμη και η στενή οικογενειακή ζωή λαμβάνει νόημα.

Στην Αμερική επικρατεί μια θεωρία, που την συναντάμε και στην φυσική επιστήμη, η οποία ονομάζεται «θεωρία τών συστημάτων». Σύμφωνα με την θεωρία αυτή υπάρχουν τα συστήματα και τα υποσυστήματα. Για να υπάρχη και να λειτουργή καλά ένα σύστημα με το διπλανό του σύστημα, πρέπει να υπάρχουν τρεις παράγοντες. Πρώτον, να υπάρχη οργάνωση τού κάθε συστήματος, δεύτερο, να υπάρχουν όρια μεταξύ τών συστημάτων και το τρίτο, να υπάρχουν γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ τών συστημάτων.

Για παράδειγμα, εκλαμβάνουμε την οικογένεια ότι είναι ένα σύστημα και έχει μέσα της δύο υποσυστήματα, το υποσύστημα τών συζύγων και το υποσύστημα τών παιδιών. Τι σημαίνει αυτό; Για να λειτουργήση καλά η οικογένεια ως σύστημα, πρώτον θα πρέπει να υπάρχουν όρια μεταξύ τών υποσυστημάτων. Δεν μπορεί, για παράδειγμα, η μητέρα να λέη «εγώ είμαι φίλη με το παιδί μου», αφού είναι μητέρα και είναι παιδί. Το παιδί θα βρη στην ζωή του φίλους και φίλες, αλλά δεν θα βρη άλλους πατέρα και μητέρα. Δεύτερον, κάθε υποσύστημα πρέπει να είναι καλά οργανωμένο. Δηλαδή, το υποσύστημα τών συζύγων δεν πρέπει να αποδιοργανωθή, επειδή γεννήθηκαν τα παιδιά, αλλά πρέπει να παραμείνη και να έχη καλή οργάνωση. Δεν μπορεί η γυναίκα, για παράδειγμα, όταν γίνεται μητέρα να αφήνη στο περιθώριο τον σύζυγό της. Πρέπει να λειτουργή καλά το σύστημα το συζυγικό. Και, φυσικά, πρέπει να λειτουργή και να οργανωθή καλά και το υποσύστημα τών παιδιών. Και τρίτον πρέπει να βρεθούν και οι γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ τών δύο αυτών υποσυστημάτων μέσα στην οικογένεια.

Αυτό πρέπει να γίνεται και μεταξύ οικογένειας και κοινωνίας, μεταξύ οικογένειας και σχολείου. Είναι το σύστημα τής οικογένειας, είναι το σύστημα τής κοινωνίας, είναι το σύστημα τού σχολείου. Και εδώ πρέπει να επικρατή αυτή η βασική αρχή, το να λειτουργούν καλά αυτοί οι τρεις παράγοντες. Δηλαδή, πρώτον πρέπει να ξέρουμε ότι υπάρχουν όρια μεταξύ τής οικογένειας και τής κοινωνίας· δεύτερον, θα πρέπει να διοργανώνονται καλά τα όρια αυτά μεταξύ τους· και τρίτον πρέπει να βρεθούν και οι τρόποι επικοινωνίας μεταξύ τών συστημάτων, για να μην απομονώνονται. Και έτσι λειτουργεί σωστά και η οικογένεια μέσα στην κοινωνία και μέσα στο σχολείο. Αυτό θα μπορούσε να αναλυθή ακόμη περισσότερο, επειδή είναι πολύ σημαντικό για την καλή οργάνωση και ανάπτυξη τής κοινωνίας και τής κοινωνίας, αλλά δυστυχώς ο χρόνος είναι περιορισμένος.

Πάντως, στον γάμο και την οικογένεια πρέπει να υπάρχη και η ασκητική.

5. Η σύγχρονη κρίση για τον άνθρωπο, τον γάμο και την οικογένεια

Έρχομαι στην τελευταία ενότητα τής ομιλίας μου, η οποία αναφέρεται στην σύγχρονη κρίση. Πράγματι, υπάρχει κρίση στο τι είναι ο άνθρωπος, στο τι είναι ο γάμος και στο τι είναι η οικογένεια.

Στα όσα είπα μέχρι τώρα φάνηκε ότι ο άνθρωπος είναι θεολογικόν ον, ο γάμος είναι Μυστήριο και η οικογένεια είναι η κατ’ οίκον Εκκλησία, είναι ο νάρθηκας τής Βασιλείας τού Θεού, διότι μέσα από την οικογένεια ανεβαίνει κανείς προς τον Θεό και εισέρχεται στον Παράδεισο και ότι πρέπει να συνυπάρχη και η άσκηση. Όμως, δυστυχώς, δεν λειτουργούν έτσι αυτά σε πολλές περιπτώσεις, και θα έλεγα σε μεγάλο ποσοστό μέσα στην κοινωνία, φυσικά εξαιρούνται οι παρόντες. Δυστυχώς, σήμερα παρατηρείται ότι υπάρχει μεγάλη εκκκοσμίκευση στα θέματα αυτά και έτσι υπάρχει μεγάλο πρόβλημα και κρίση στον γάμο και την οικογένεια.

Για παράδειγμα, ο άνθρωπος εκλαμβάνεται μόνον με τα ένστικτα και όχι με θεολογική προοπτική, ούτε καν ότι έχει ψυχή, αλλά ότι απλώς έχει σώμα και πρέπει να ικανοποιή τα ένστικτα και τις γενετήσιες ορμές. Ακόμη, αποβάλλεται ο Θεός από την ζωή τών ανθρώπων. Ενώ κέντρον τής ζωής μας πρέπει να είναι ο Θεός και η Εκκλησία, τώρα κέντρον τής ζωής τού συγχρόνου ανθρώπου γίνεται ο ίδιος ο άνθρωπος. Φθάνει, δηλαδή, ο άνθρωπος να γίνη ένας ανθρωποθεός, κάνει ό,τι θέλει και συμπεριφέρεται όπως θέλει, χωρίς να ερμηνεύη την ζωή του μέσα από την προοπτική τού Θεού. Αυτό σημαίνει ότι λειτουργεί περισσότερο η φιλαυτία. Και όταν μιλάμε για φιλαυτία, δεν εννοούμε την αγάπη στον εαυτό μας, αλλά κατά τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, η φιλαυτία είναι «η τού σώματος άλογος φιλία», δηλαδή φιλαυτία είναι το να αγαπά κανείς υπερβολικά το σώμα του και να ενδιαφέρεται μόνο για την σωματική ικανοποίησή του, και αυτό στην πραγματικότητα είναι η ηδονοκρατία και η ευδαιμονία.

Μελετώντας τα φιλοσοφικά ρεύματα που υπήρξαν στην αρχαιότητα βλέπει κανείς ότι υπήρξε η προσωκρατική φιλοσοφία, μετά εμφανίσθηκαν ο Σωκράτης, ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, στην συνέχεια ακολούθησαν άλλα συστήματα, όπως η επικούρεια φιλοσοφία, η στωϊκή φιλοσοφία, ο νεο-πλατωνισμός κλπ. Εκείνο το οποίο παρατηρεί κανείς, μελετώντας διάφορες πηγές και σχετική βιβλιογραφία, είναι ότι εκείνο που κυριαρχούσε στον αρχαίο κόσμο τον προ Χριστού, και επανήλθε πάλι στον νεώτερο κόσμο, είναι η θεωρία τού Επίκουρου, δηλαδή η επικούρεια φιλοσοφία, που είναι μια ηδονοκρατία, μια ευδαιμονία, είναι το «ηδέως ζην», είναι η ικανοποίηση τής ηδονής, η «κατά κίνησιν» ηδονή και η «καταστατική ηδονή».  Θα αναφερθώ στο λεγόμενο από τον στωϊκό φιλόσοφο Φιλόδημο «τετραφάρμακο», δηλαδή στα τέσσερα φάρμακα που θεραπεύουν, κατά την επικούρεια φιλοσοφία, τον άνθρωπο.

Το πρώτο «φάρμακο» είναι το «άφοβον το θείον», δηλαδή μη φοβάσαι τον Θεό, διότι ο Θεός δεν αναμιγνύεται στην ζωή μας. Ο Επίκουρος το έλαβε αυτό από τον Δημόκριτο και είναι μια ολόκληρη θεωρία, την οποία δεν πρόκειται να σάς την αναπτύξω εδώ. Ο Επίκουρος έκανε συνδυασμό μεταξύ τού Δημόκριτου και τού Πλάτωνος και είπε ότι υπάρχουν στο σύμπαν τα άτομα τής ύλης, όπως έλεγε ο Δημόκριτος, τα οποία συγκρούονται μεταξύ τους και από την σύγκρουση αυτή δημιουργείται ένα κενό και μέσα στο κενό παραμένει το θείον, το ανώτατον ον, στην ευδαιμονία του, όπως έλεγε και ο Πλάτων, οπότε ο θεός, κατά τον Επίκουρο δεν ασχολείται με τον άνθρωπο. Μη φοβάστε, λοιπόν, τον Θεό, «άφοβον το θείον», ο Θεός δεν αναμιγνύεται στα έργα μας.

Το δεύτερο «φάρμακο» είναι, το «ανήμπορον ο θάνατος». Ο θάνατος δεν έχει καμμία δύναμη επάνω σας. Γιατί; Θεωρούσε ο Επίκουρος ότι η ψυχή τού ανθρώπου είναι υλική και αποτελείται από άτομα τής ύλης και είναι φθαρτή, που σημαίνει ότι, όταν πεθάνη ο άνθρωπος, εξαφανίζεται και η ψυχή μαζί με το σώμα, άρα δεν υπάρχει μετά θάνατον ζωή. Όσο ζη ο άνθρωπος μπορεί να ικανοποιή την ηδονή του, όταν θα έλθη ο θάνατος, δεν θα υπάρχη ψυχή. Αυτό σημαίνει ότι «ανήμπορον ο θάνατος», δεν πρέπει ο άνθρωπος να σκέφτεται τον θάνατο και δεν πρέπει να απασχολείται μαζί του και να μη τον φοβίζη ο θάνατος.

Το τρίτο «φάρμακο» είναι «το αγαθόν είναι εύκτητον», είναι «το ηδέως ζην», ο άνθρωπος είναι εύκολο να ικανοποιή την ηδονή του.

Το τέταρτον «φάρμακο» είναι το ότι επειδή υπάρχουν και προβλήματα στην βιολογική ζωή τού ανθρώπου, γι’ αυτό και «το κακόν ευεκαρτέρητον», θα πρέπει ο άνθρωπος να υπομένη το κακό.

Ένας παλαιός καθηγητής τής Φιλοσοφικής Σχολής Θεσσαλονίκης, ο Χαράλαμπος Θεοδωρίδης, έγραψε ένα βιβλίο στο οποίο ανέλυσε κατά σημαντικόν τρόπο την θεωρία τού Επίκουρου. Γράφει ότι η επικούρεια φιλοσοφία είναι «η αληθινή όψη τού αρχαίου κόσμου» είναι «το προζύμι τού αρχαίου κόσμου», αυτό που κυριαρχούσε παντού, και συγχρόνως είναι «το χελιδόνι τής νέας εποχής», από την Αναγέννηση και κυρίως από τον Διαφωτισμό. Και, αν προσέξετε σήμερα την κοινωνία μας, θα δήτε ότι επικρατεί παντού αυτή η επικούρεια φιλοσοφία, ότι ο Θεός δεν ασχολείται μαζί μας, μη φοβάστε τον Θεό, μη φοβάστε τον θάνατο, ικανοποιείστε την ηδονή σας με όλους τους τρόπους, και κάνετε και λίγο υπομονή για τα δυσχερή τού βίου, δηλαδή ισχύει αυτό το επικούρειο «τετραφάρμακο».

Και μη νομίζετε ότι αυτό είναι μια δική μου ερμηνεία. Αν διαβάσετε το βιβλίο τού Γιάλομ, ο οποίος είναι ένας υπαρξιστής ψυχοθεραπευτής, με τίτλο «στον κήπο τού Επίκουρου» και υπότιτλο «αφήνοντας πίσω τον τρόμο τού θανάτου», θα το δήτε αυτό. Προσπαθεί ως ψυχοθεραπευτής να αποβάλη από τους ανθρώπους που πήγαιναν σε αυτόν, τον φόβο και τον τρόμο τού θανάτου, και αυτό το κάνει με βάση την επικούρεια φιλοσοφία. Γράφει ότι ο Επίκουρος είναι ένας «πρωτο-υπαρξιακός ψυχοθεραπευτής» και τον χρησιμοποιεί στην «θεραπευτική του δουλειά», όπως και τους άλλους Έλληνας φιλοσόφους, παρά τους μεγάλους ψυχολόγους και ψυχιάτρους τού 19ου και τών αρχών του 20ού αιώνος, όπως τον Φρόιντ, τον Γιούνγκ κλπ.

Επομένως, στην εποχή που ζούμε βλέπουμε διάχυτα αυτήν την νοοτροπία, την οποία βλέπουμε και στους νόμους που ψηφίζονται. Όπως αποφάσισε πρόσφατα η Εκκλησία τής Ελλάδος στις ημέρες μας ο γάμος θεωρείται ωσάν μια «κοινωνική επινόηση» και όχι ως δημιούργημα τού Θεού, και εφ’ όσον οι παλαιοί επινόησαν τον γάμο, οι σύγχρονοι, οι νεώτεροι μπορούν να θεσπίζουν κάτι άλλο. Έπειτα, ο γάμος θεωρείται ως μια απλή «συμφωνία συμβίωσης» και όχι ως ένα Μυστήριο. Εφ’ όσον είναι μια απλή «συμφωνία συμβίωσης» και μπορούν οι άνθρωποι να την διαλύουν όποτε θέλουν. Ακόμη σήμερα υπονομεύονται τα πρότυπα και οι ρόλοι τού άνδρα και τής γυναίκας, κυρίως τού πατέρα και τής μητέρας, και γι’ αυτό αποδέχονται την λεγόμενη «ομόφυλη γονεϊκότητα», πράγμα το οποίο είναι απαράδεκτο από πλευράς χριστιανικής.

Και έτσι έχουμε, λοιπόν, την πολυποίκιλη κρίση στην κοινωνία, στον άνθρωπο, στον γάμο και οι κρίσεις αυτές εκβάλλουν και μέσα στον οικογενειακό χώρο. Έτσι, βλέπουμε στις σύγχρονες οικογένειες διάφορα προβλήματα. Να αναφέρω μερικά.

Είναι η λεγόμενη «πυρηνική οικογένεια», που σημαίνει ότι η οικογένεια περιορίζεται σε ένα, δύο, τρεις ανθρώπους, αποξενώνεται από όλο το περιβάλλον. Πολλές φορές αποξενώνεται και από την ίδια την Εκκλησία. Η «πυρηνική οικογένεια» δημιουργεί μια απομόνωση και, φυσικά, καταλήγει στην απογοήτευση.

Πηγαίνω στα σχολεία και μιλάω με τα παιδιά. Με ρωτάνε διάφορα θέματα. Και έχω παρατηρήσει ότι, ενώ παλαιότερα με ρωτούσαν για θέματα θεολογικά, «τι είναι ο Θεός, αν υπάρχη Θεός», αργότερα με ρωτούσαν για κοινωνικά ζητήματα, «γιατί η Εκκλησία δεν ασχολείται με την κοινωνία», μετά με ρωτούσαν διάφορα επιστημονικά θέματα, ενώ τώρα τα ερωτήματα που μού θέτουν είναι: «Γιατί είστε εναντίον τής αυτοκτονίας, γιατί είστε εναντίον τών εκτρώσεων, γιατί είστε εναντίον τής ομοφυλοφιλίας, πώς αντιμετωπίζετε την απελπισία και την ενδοοικογενειακή βία» κλπ.

Τέτοια ερωτήματα απασχολούν τα παιδιά σήμερα. Υπάρχει ενδοοικογενειακή κρίση, δηλαδή ο προβληματισμός εισήλθε μέσα στην οικογένεια. Αυτό σημαίνει ότι η οικογένεια είναι «πυρηνική οικογένεια», είναι αποξενωμένη από το συγγενικό περιβάλλον, από τον παππού, την γιαγιά, τους θείους, την Εκκλησία, τον πνευματικό, οι οποίοι μεταφέρουν μια παράδοση, που μπορεί να είναι αντιστάθμισμα στα νέα δεδομένα. Και καθώς μεγαλώνουν τα παιδιά αποξενωμένα από το παραδοσιακό αυτό περιβάλλον, δεν έχουν πολιτιστικές και πνευματικές αντιστάσεις.

Ακόμη είναι η λεγόμενη «οικολογική συρρίκνωση», όχι τόσο πολύ στα χωριά και στην ύπαιθρο, αλλά στις πόλεις, αφού τα μέλη τής οικογένειας συγκεντρώνονται μέσα σε ένα διαμέρισμα, και μάλιστα σήμερα έχουν την δυνατότητα να παραμένουν ώρες ολόκληρες μέσα στο διαμέρισμα και να επικοινωνούν με όλον τον κόσμο μέσα από την τεχνολογία. Αυτό λέγεται «οικολογική συρρίκνωση», και χάνουν την επαφή με την κτίση, και την κοινωνία.

Επίσης, υπάρχει σήμερα η λεγόμενη «παρεξηγημένη αγάπη». Μιλάνε όλοι για την αγάπη, αλλά τι είναι τελικά αυτή η αγάπη; Το ερώτημα το οποίο θέτω πολλές φορές με τα παιδιά που συζητώ είναι: «Πώς είναι δυνατόν κάποιος να αγαπά υπερβολικά κάποια κοπέλα και από την μεγάλη αυτή αγάπη να φθάνη στο έγκλημα; Τι αγάπη είναι αυτή;». Αυτή η αγάπη είναι συναισθηματική και αρρωστημένη αγάπη, περισσότερο είναι φιλαυτία και φιληδονία. Επικρατεί το «σε αγαπώ δος μου, όχι σε αγαπώ σού δίνομαι». Δεν λειτουργεί η αγάπη ως κένωση και προσφορά, αλλά ως κτητική επιθυμία.

Και, επί πλέον επικρατεί σήμερα σε πολλές οικογένειες, όχι μόνο το διαζύγιο που είναι γνωστό, αλλά και το λεγόμενο «συναισθηματικό διαζύγιο», το να ζουν οι άνθρωποι στο ίδιο σπίτι, οι σύζυγοι να κοιμούνται στο ίδιο κρεβάτι και να είναι μόνοι τους και να αισθάνονται την απόλυτη μοναξιά, αλλά και τα παιδιά να μη δέχονται την πατρική και την μητρική στοργή και αγάπη. Η χειρότερη μοναξιά δεν είναι το να είναι κανείς μόνος του. Γιατί και ένας μοναχός και Αγιορείτης ή και ένας έγγαμος άνθρωπος μπορεί να είναι στο σπίτι, αλλά όταν έχη νόημα υπάρξεως και νόημα ζωής, δεν αισθάνεται μόνος του. Ξέρουμε ότι η χειρότερη μοναξιά είναι η λεγόμενη «δυαδική μοναξιά», το να είναι δύο άνθρωποι στο ίδιο σπίτι και να μην καταλαβαίνη ο ένας τον άλλο.

Επομένως, εκεί βλέπω το πρόβλημα τής κρίσης. Θα μπορούσα πολλά να πω για το σοβαρό αυτό θέμα, αλλά θα σταματήσω εδώ.

Τελειώνοντας, θέλω να πω ότι χρειαζόμαστε σήμερα στέρεες βάσεις, χρειαζόμαστε οικογένειες που να στηρίζονται πάνω στην ορθόδοξη θεολογία, όπως εκφράζεται στην ακολουθία τού Μυστηρίου τού γάμου. Χρειαζόμαστε οικογένειες που να έχουν εκκλησιαστική ζωή, να συνδέονται με την Εκκλησία και να έχουν και πνευματικό πατέρα, ο οποίος να τους καθοδηγή.

Πολλοί από μάς μεγαλώσαμε μέσα σε ευλογημένες οικογένειες. Είχα την μεγάλη ευλογία από τον Θεό να μεγαλώσω σε μια τέτοια οικογένεια· όχι ότι δεν υπήρχαν προβλήματα, αλλά οι γονείς μου, ο πατέρας μου και η μητέρα μου ήξεραν τι σημαίνει γάμος και τι σημαίνει οικογένεια. Ο πατέρας μου μού έλεγε: «Εγώ αν παντρεύτηκα, παντρεύτηκα πρώτον για να φέρω ανθρώπους στην ζωή και να τους υπηρετήσω. Και δεύτερον ό,τι έκανα, το έκανα με τις συμβουλές τού Πνευματικού μου». Κοιτάξτε ποιος είναι ο σκοπός τού γάμου από έναν άνθρωπο ο οποίος δεν είχε σπουδάσει σε Πανεπιστήμια, αλλά είχε τελειώσει το τότε Σχολαρχείο, όμως ήταν άνθρωπος τής Εκκλησίας. Η δε μητέρα μου είχε απόλυτη πίστη στον Θεό και πολύ μεγάλη υπομονή. Και όταν προς το τέλος τής ζωής της πονούσαν τα γόνατά της και έπρεπε να πάη στον γιατρό, ο γιατρός που την είδε έμεινε έκπληκτος, διότι τα γόνατά της ήταν γεμάτα κάλους, σαν τα γόνατα τής καμήλας. Και τής είπε: «Τι γόνατα είναι αυτά; Τι έκανες;». Και η μάνα μου τού απάντησε: «Γιατρέ, πώς θα μεγάλωνα τα παιδιά χωρίς γονάτισμα;».

Τέτοιους γονείς θέλουμε που να συνδέονται με την Εκκλησία, να θεωρούν τον γάμο ως διακονία, και να προσεύχονται. Νομίζω ότι και εδώ μέσα υπάρχουν τέτοιοι γονείς. Θέλουμε γονείς και οικογένειες χριστιανικές, γονείς που να έχουν παραδόσεις, διότι έτσι αντιμετωπίζεται και το δημογραφικό πρόβλημα. Βάσει τής επιστήμης τής δημογραφίας, θεωρείται ότι για να παραμείνη ο ίδιος πληθυσμός στις επόμενες γενιές αντιστοιχεί κατά γυναίκα το 2,1%, τών γεννήσεων, δηλαδή μερικές γυναίκες να γεννήσουν δύο παιδιά, άλλες τρία. Τότε δεν αυξάνεται ο πληθυσμός, απλώς διατηρείται ο ίδιος. Όμως, σήμερα έχουμε φθάσει στο 1,8 και κατεβαίνει ακόμη χαμηλότερα. Αυτό είναι το μεγαλύτερο εθνικό πρόβλημα μαζί με το θέμα τής Παιδείας. Και θα έλεγα ότι πάνω από όλα το μεγαλύτερο πρόβλημα σήμερα είναι το θεολογικό, δηλαδή δεν εξετάζονται τα θέματα μέσα από την θεολογική, εκκλησιαστική προοπτική.