Καθημερινά δημοσιεύονται διάφορες αντικοινωνικές συμπεριφορές που προκαλούν όλους μας, και το κοινωνικό περί δικαίου αίσθημα. Δεν μπορούν να δικαιολογηθούν οι βίαιες συμπεριφορές από άνθρωπο σε άνθρωπο, αλλά δεν μπορεί να αμνηστευθή και η εικόνα τής κοινωνίας μας, την οποία έχουμε διαμορφώσει με τον τρόπο μας.

Νομίζω, το θέμα που πρέπει να αντιμετωπίση η Εκκλησία και όσο το δυνατόν γρηγορότερα είναι η εκκοσμίκευση όχι μόνον τής κοινωνίας, αλλά και τής ιδίας τής εκκλησιαστικής ζωής. Το λέγω αυτό γιατί η κοινωνία που δέχεται διάφορες επιδράσεις, λόγω τής παγκοσμιοποίησης, αλλάζει συνεχώς και αποεκκλησιοποιείται ή αποθρησκειοποιείται από τα διάφορα παραδοσιακά πρότυπα που έχει. Αυτό δεν μπορεί να αναχαιτισθή με κοσμικούς τρόπους, και αυτό επηρεάζει και τα μέλη τής Εκκλησίας.

1. Η επικούρεια νοοτροπία

Ήδη ο Kenneth Gergen, κάνοντας λόγο για τον «μεταμοντερνισμό» ή την «μετανεωτερικότητα», γράφει ότι η μετανεωτερικότητα προσδιορίζεται από τρία γνωρίσματα. Πρώτον, την «αμφισβήτηση τής αυθεντίας», ότι δεν υπάρχουν αυθεντίες, δεύτερον, «την κατάργηση τής λογικής τάξης», αφού αυτό που είναι λογικό για τον έναν δεν είναι λογικό για τον άλλον, και τρίτον, την «απώλεια τού αναγνωρίσιμου», αφού αναπτύσσεται ως δεδομένο η λεγομένη «πολυπλοκότητα τών πραγμάτων».

Άλλωστε, κατά τον ίδιο, οι σύγχρονες κοινωνίες εκφράζονται με τρία γνωρίσματα, ήτοι «τον κοινωνικό κορεσμό», αφού ο άνθρωπος δεν μπορεί να περιορίζη τις σχέσεις του στο κοντινό του περιβάλλον, «τον εποικισμό τού εαυτού» με το να γνωρίζη τον εαυτό του με πολλές και ανόμοιες δυνατότητες τρόπου ζωής και «την πολυφέρνεια» που σημαίνει την «πολλαπλότητα τών προσωπικών αμφιέσεων».

Στην εποχή μας παρατηρείται και ένα άλλο ρεύμα συνέχεια τής «μετανεωτερικότητας», που είναι το κίνημα woke (αφύπνιση) culture, που ξεκίνησε στην Αμερική την δεκαετία τού 1960 ως προστασία τών μειονοτήτων και εναντίον τού ρατσισμού και στις ημέρες μας χρησιμοποιείται από διάφορες αντισυστημικές ομάδες για την προστασία τών δικαιωμάτων τών μειονοτήτων και τών ομοφυλοφίλων.

Γενικά, βλέπουμε ότι στις κοινωνίες μας επικρατεί διάχυτα ο πανσεξουαλισμός με την επικούρεια φιλοσοφία, το γνωστό «τετραφάρμακον», δηλαδή τις τέσσερεις «αρχές» που δίδασκε ο επικούρειος φιλόσοφος Φιλόδημος, ακολουθώντας τις απόψεις τού Επίκουρου: «Άφοβον ο Θεός (η θεϊκή δύναμη δεν απειλεί εκ φύσεως τον άνθρωπο γιατί δεν ασχολείται με τα ανθρώπινα)· ανύποπτον ο θάνατος (ο θάνατος δεν προκαλεί ανησυχία, γιατί δεν υπάρχει μεταθάνατος ζωή, αφού η ψυχή είναι ύλη)· και ταγαθόν μεν εύκτητον (το καλό αποκτάται εύκολα με τις ηδονές)· το δε δεινόν ευεκκαρτέρητον (εύκολα μπορούμε να υπομείνουμε το κακόν)».

Όταν δη κανείς την νοοτροπία τών ανθρώπων τής εποχής μας, θα διαπιστώση ότι κυριαρχείται από τον πανσεξουαλισμό που στηρίζεται στην επικούρεια φιλοσοφία.

Είναι χαρακτηριστικό το βιβλίο τού Irvin Yalom «στον κήπο τού Επίκουρου» με υπότιτλο «Αφήνοντας πίσω τον τρόμο τού θανάτου», στο οποίο αυτός ο ψυχοθεραπευτής γράφει ότι στην «θεραπευτική δουλειά» του δεν θεωρεί ως προγόνους του, τους μεγάλους ψυχιάτρους και ψυχολόγους τής εποχής μας, αλλά τους Έλληνες φιλοσόφους, ιδίως τον Επίκουρο, ο οποίος ήταν «ο πρωτοϋπαρξιακός ψυχοθεραπευτής».

Αυτές οι επικούρειες αρχές που τονίστηκαν προηγουμένως επικρατούν εν πολλοίς στις ημέρες μας, που αντί για φάρμακα είναι μια μεγάλη αρρώστια, και αυτό δεν μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε ως πρόοδο τής κοινωνίας, αλλά ως οπισθοδρόμηση και ζωή προ Χριστού, και μάλιστα από Χριστιανούς!

Ο καθηγητής Φιλοσοφίας Χαράλαμπος Θεοδωρίδης στο κλασσικό έργο του με τίτλο «Επίκουρος» και υπότιτλο «η αληθινή όψη τού αρχαίου κόσμου» αναλύει τόσο το βάθος τής επικούρειας φιλοσοφίας, όσο και την επίδραση που είχε στον αρχαίο κόσμο, αλλά και στον νεώτερο κόσμο. Γράφει χαρακτηριστικά ότι «η επικουρική διδασκαλία έγινε μονάκριβο προζύμι για την κατοπινή Αρχαιότητα, πάνω από πεντακόσια χρόνια, αρχίζοντας από τους πρώτους ελληνιστικούς χρόνους τής Ρώμης, και το χελιδόνι τής καλοκαιρίας για τα νεότερα χρόνια ύστερα από τη θεολογική και ιδεαλιστική νεροπομπή που σκέπασε την οικουμένη»!!

Επί πλέον γράφει ότι ο Επίκουρος επικρατεί στην Ευρώπη: «Μα ήταν φυσικό η ξαναγεννημένη αστική διανόηση τής Ευρώπης να αισθανθεί τη συγγένειά της με το μεγάλο διαφωτιστή τής Αρχαιότητας. Ολόκληρη, μπορεί να πει κανείς, η νεότερη επιστήμη κι ο γνησιότερος ανθρωπισμός ακολουθούν τη θετική αμυθολόγητη κι εξημερωτική κατεύθυνση που είχε χαράξει εκείνος».

Φυσικά, αυτό το βλέπουμε και σε όλη την πολιτιστική, κοινωνική και αστική ζωή τής πατρίδας μας, παντού κυριαρχούν οι επικούρειες αρχές που έχουν κέντρο τον άνθρωπο, την ηδονή, την αποβολή τού φόβου τού θανάτου, την αμφισβήτηση τής ύπαρξης τής ψυχής μετά τον θάνατο.

Ο π. Συμεών τού Έσσεξ έλεγε σε ομιλία του ότι «ο σύγχρονος κόσμος είναι ένας κόσμος μεταχριστιανικός, δηλαδή ένα μείγμα από Χριστιανούς, πρώην Χριστιανούς και μη Χριστιανούς». Μάλιστα, έλεγε πολύ εύστοχα: «Οι Χριστιανοί τής εποχής μας θεωρούν ότι έχουν ενηλικιωθεί και ότι πριν από αυτούς οι Χριστιανοί δεν ήταν ώριμοι και οι αντιλήψεις τους ήταν αφελείς, παιδαρώδεις. Γιατί να συνεχίσουν την δική τους γραμμή; Αυτή, όμως, η στάση διασπά την ενότητα τής Εκκλησίας με το παρελθόν της και θρυμματίζει την ταυτότητά της ανά τους αιώνες» (π. Συμεών Έσσεξ, σελ. 92).

2. Ο δικαιωματισμός και το δικαίωμα

Η κοινωνία μας κινείται συνεχώς σε έναν πανσεξουαλισμό και μέσα σε αυτόν εκφράζονται πολλοί δικαιωματισμοί, οι οποίοι απομακρύνονται από τα λεγόμενα «στερεότυπα» και αυτό από πολλούς θεωρείται ως πρόοδος.

Με τους ανθρώπους αυτούς που έχουν τέτοιες αντιλήψεις δεν μπορεί κανείς να συζητήση εύκολα, ακριβώς επειδή δεν δέχονται τα σταθερά σημεία τα οποία έχει η Εκκλησία.

Ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης εδώ και πολλά χρόνια τόνιζε ότι μια μεγάλη πρόκληση τής Εκκλησίας στο μέλλον θα προέλθη από τα λεγόμενα «ανθρώπινα δικαιώματα», όταν αυτά συνδέονται με την ανθρώπινη φύση και την κοινωνία, και θεωρούνται φυσικά, και βέβαια ερμηνεύονται διαφορετικά κάθε φορά, ανάλογα με την εξέλιξη τών πραγμάτων. Για την εκκοσμικευμένη αυτόνομη κοινωνία η ανθρώπινη φύση είναι σε διαρκή αλλαγή και εξέλιξη και «δεν υπάρχει στατική κατάσταση για να χρησιμοποιηθή ως αμετάβλητο κριτήριο ηθικών και νομικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων».

Αυτό σημαίνει, ότι ο άνθρωπος σε κάθε εποχή έχει διαφορετικά δικαιώματα· άλλα εκφράζει αυτός που βρίσκεται στην προ Χριστού εποχή, άλλα αυτός που ζη στην μετά Χριστόν εποχή και άλλα δικαιώματα εκφράζουν οι άνθρωποι σε διάφορες εποχές και κοινωνίες, δηλαδή υπάρχει εξέλιξη στις απαιτήσεις τών δικαιωμάτων.

Η Εκκλησία βλέπει τα πράγματα διαφορετικά, γιατί θέτει τις βάσεις τών «δικαιωμάτων» όχι απλώς στην ικανοποίηση τών φυσικών επιθυμιών που συνδέονται με την διάνοια και τα ποικίλα πάθη, αλλά στην τήρηση τών δικαιωμάτων τού Θεού, τών εντολών τού Θεού, όπως ψάλλουμε: «Δίδαξόν με τα δικαιώματά σου». Το βασικό ανθρώπινο δικαίωμα είναι η ανάπτυξη τής νοεράς ενέργειας. Αυτό το «δικαίωμα» είναι δωρεάν χάρισμα τού Θεού και δίνεται σε όλους τους ανθρώπους. Όταν ενεργοποιηθή αυτή η νοερά ενέργεια, τότε υπερβαίνονται όλα τα άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα τού ανθρώπου, χωρίς να καταργούνται.

Αν εξετάσει κανείς την ανθρώπινη δικαιοσύνη και την ικανοποίηση τών δικαιωμάτων τής φυσικής καταστάσεως τού ανθρώπου δεν πρόκειται να βρη λύση, διότι υπάρχουν ανισότητες μεταξύ τών χαρισμάτων. Γι’ αυτό η ανάπτυξη τής νοεράς ενέργειας είναι «το μόνον αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα», ακόμη και τότε που η κοινωνία παραβιάζει ή αφαιρεί τα άλλα λεγόμενα φυσικά δικαιώματα.

Με αυτό θέλω να πω, ότι δεν θα μπορέσουμε να βρούμε σταθερές βάσεις για να συζητήσουμε με τους συγχρόνους ανθρώπους που στηρίζονται στο λεγόμενο φυσικό δίκαιο, και έχουν απομακρυνθή από τον Θεό και την Εκκλησία. Μιλάμε διαφορετικές «γλώσσες».

3. Η εκκοσμίκευση τής εκκλησιαστικής ζωής

Η σύγχρονη κοινωνία μας εκκοσμικεύεται συνεχώς, που σημαίνει ρυθμίζει την ζωή της και την διοργάνωσή της έξω από τις θρησκευτικές και εκκλησιαστικές παραδόσεις. Και όπως είπα προηγουμένως αυτό επηρεάζει κατά ποικίλλους βαθμούς και τα μέλη τής Εκκλησίας που ζουν σε έναν ορισμένο τόπο και χρόνο.

Έτσι, η εκκοσμίκευση δημιουργείται στην θεολογία, όταν επηρεάζεται από προτεσταντικές και ρωμαιοκαθολικές παραδόσεις ή παράδοξες παρερμηνείες τής ορθοδόξου πατερικής θεολογίας, ως νεοπατερικής ή μεταπατερικής ή σχετικιστικής με παράλληλη απώθηση τής θεολογίας τών Οικουμενικών Συνόδων και τής ησυχαστικής παράδοσης.

Επίσης, η εκκοσμίκευση παρατηρείται στην εκκλησιαστική ζωή. Ο τρόπος με τον οποίο τελούνται τα Μυστήρια τής Εκκλησίας, όπως το Βάπτισμα, η θεία Κοινωνία, ο γάμος, έχουν κοινωνικοποιηθή, δηλαδή έχουν γίνει κοινωνικές εκδηλώσεις και οι Ναοί σε αυτές τις περιπτώσεις έχουν διαμορφωθή σε αίθουσες παραστάσεως ανθρώπων κάθε κοινωνικής τάξης, που το μόνο που δεν κάνουν είναι να προσεύχονται. Μερικά Μοναστήρια άφησαν την ορθόδοξη ησυχαστική παράδοση και μετεβλήθηκαν σε κοσμικά κέντρα.

Ακόμη, η ποιμαντική διακονία γίνεται με εντελώς κοσμικά μέτρα, η ποιμαντική καθοδήγηση εξομοιώνεται με μια «ψυχολογική προπόνηση», η επικοινωνία με τους ανθρώπους γίνεται με ψυχαγωγίες, εκδρομές, κοινωνικές εκδηλώσεις. Μερικοί Κληρικοί το λένε ανερυθρίαστα ότι υπάρχει ένα κομμάτι τής κοινωνίας που θέλει να θρησκεύη και αυτοί έγιναν Κληρικοί για να ικανοποιούν την νοοτροπία αυτών τών ανθρώπων.

Σε όλα τα επίπεδα τής εκκλησιαστικής ζωής έχει εισέλθει «για τα καλά» η εκκοσμίκευση, που τρώει εσωτερικά τον ιστό τής εκκλησιαστικής ζωής, όπως ο σκόρος τρώει το ξύλο. Πρέπει κανείς να είναι αφελής ή «αγράμματος θεολογικά» για να μη βλέπη αυτήν την πραγματικότητα.

Αυτό σημαίνει ότι, δυστυχώς, η Εκκλησία, δηλαδή οι εκκλησιαστικές δομές, συναγωνίζονται τα άλλα Σωματεία σε κοινωνικές δράσεις, Κληρικοί αναδεικνύονται σε καλύτερους μάνατζερς και διπλωμάτες, μοναχοί ζουν ακτιβιστικά και Χριστιανοί έχουν χάσει την ουσία τής χριστιανικής ζωής.

Γενικά όλοι επηρεαζόμαστε από την νοοτροπία τής σύγχρονης ζωής, όπως την παρουσίασα προηγουμένως.

Αυτό δεν ισχύει σε όλα και σε όλους, αλλά η εκκοσμίκευση είναι ένας πνευματικός λίβας που κατακαίει πολλούς Χριστιανούς. Έτσι, αν είναι κάτι με το οποίο είναι ανάγκη να ασχοληθή η Εκκλησία στην εποχή μας είναι το μεγάλο πρόβλημα τής εκκοσμίκευσης στην Εκκλησία, την θεολογία και την ποιμαντική διακονία.

Η κοινωνία μας καταρτίζεται με νέες αντιλήψεις και θεωρίες περί ανθρώπων, οι άνθρωποι επηρεάζονται από νέα πρότυπα ζωής, η Εκκλησία όμως και τα μέλη της πρέπει να παραμείνουν σταθερά στην παράδοσή της που διαπνέεται από την εμπειρία τής Πεντηκοστής και δίνει νόημα στην ζωή τών ανθρώπων, θεραπεύοντας την φιλαυτία σε φιλοθεΐα και φιλανθρωπία και μετατρέποντας την ιδιοτελή αγάπη σε ανιδιοτελή αγάπη. Αυτό είναι στην ουσία το θεραπευτικό έργο τής Ορθοδόξου Εκκλησίας.