Εάν οι διάλογοι δεν γίνονται μέσα από τις απαραίτητες αυτές προϋποθέσεις, τότε οι συναντήσεις μεταξύ φορέων των Εκκλησιών και Ομολογιών δεν θα έχουν αποτέλεσμα, αλλά μάλλον θα επιδιώκονται για επικοινωνιακούς λογούς, πολιτικές σκοπιμότητες και ευχάριστες διακοπές.

Ο κ. Μπέγζος

Εις το άρθρον του ο καθηγητής χ. Μπέγζος, σημειώνει μεταξύ άλλων τα εξής:

«Η διαίρεση του χριστιανισμού υπήρξε αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, άλλοι των οποίων είναι θεολογικοί και άλλοι ιστορικοί. Οι πρώτοι έχουν να κάνουν με το περιεχόμενο της πίστης και τη διαφορετική κατανόησή του από τους Χριστιανούς. Οι δεύτεροι αφορούν τις ιστορικές συνθήκες μέσα στις οποίες αυτή η διαφορετικότητα εκκολάφθηκε, οξύνθηκε ή αμβλύνθηκε κατά περίπτωση. Με τη θεολογική διαφοροποίηση των Εκκλησιών και την υπέρβασή της ασχολούνται οι αρμόδιοι ειδήμονες, που συμμετέχουν στους διεκκλησιαστικούς διάλογους και στην οικουμενική κίνηση, η οποία αποβλέπει στην αποκατάσταση της ενότητας της Εκκλησίας.

Η διαίρεση της Εκκλησίας εκκολάπτεται αργά αλλά σταθερά στην πρώτη χριστιανική χιλιετία με ιστορική αφορμή την κατάλυση της δυτικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από την κάθοδο των φραγκικών φύλων και την πτώση της Ρώμης στον 5ο αιώνα, που σήμανε τη σταδιακή αποξένωση των δύο πτερύγων του χριστιανισμού, δηλαδή του ελληνόφωνου (ανατολικού, βυζαντινού) και του λατινόγλωσσου (δυτικού, μεσαιωνικού). Ο δυτικός χριστιανισμός μονοπωλήθηκε από τη λατινική κληρονομιά, εγκολπώθηκε τη ρωμαϊκή παράδοση του νομικισμού και έτσι η Καθολική Εκκλησία μετετράπη σε Ρωμαιοκαθολική, αφού το ρωμαϊκό λατινικό στοιχείο υπερκάλυψε το καθολικό χριστιανικό στοιχείο.

Τεκμήρια αυτής της αποξένωσης είναι το γεγονός ότι έπαψε κάθε επικοινωνία θεολόγων της λατινικής και της ελληνικής παράδοσης. Αναφέρεται ότι ο Αυγουστίνος μελετούσε ελληνικά κείμενα σε λατινική μετάφραση, ο Ακινάτης αγνοούσε την ελληνική γλώσσα και η θεολογική ορολογία κατενοείτο εντελώς διαφορετικά στις δύο αυτές γλώσσες. Ο ελληνικός όρος "πρόσωπον" σήμαινε το αυθεντικό, ενώ η λατινική απόδοση persona υπονοούσε το αναυθεντικό (μάσκα, προσωπείο). Η λέξη "ουσία", που δηλώνει το γενικό (καθολικό) αποδιδόταν με το substantia, που σημαίνει το ειδικό (μερικό). Το περίφημο filioque (και από του Υιού) που προστέθηκε από τους λατινόγλωσσους στο Σύμβολο της Πίστεως συνοψίζει την αποξένωση από τους ελληνόφωνους Χριστιανούς κι έτσι απετέλεσε την ορατή κορυφή του παγόβουνου της διαίρεσης του χριστιανισμού με το Σχίσμα.

Ο 20ός αιώνας άλλαξε το Ιστορικό σκηνικό άρδην. Η επικοινωνία μεταξύ δυτικών και ανατολικών Χριστιανών αποκαταστάθηκε, η διαφορά λατινικής και ελληνικής ορολογίας αμβλύνθηκε χωρίς να εξαφανισθεί και επιπλέον προστέθηκαν νέοι παράγοντες που ώθησαν στην απόπειρα αποκατάστασης της ενότητας του χριστιανισμού. Καταλύτης σε αυτή τη διαδικασία ήταν η λεγόμενη εκκοσμίκευση, δηλαδή ο χριστιανικός αποχρωματισμός της κοινωνίας και η κρίση αξιοπιστίας στην οποία περιέπεσε η Εκκλησία συνολικά. Έτσι αναζητήθηκαν κοινοί τρόποι υπέρβασης των διαφορετικοτήτων και μέσα σε αυτό το κλίμα αναπτύχθηκαν οι διεκκλησιαστικοί διάλογοι, όπως επίσης η οικουμενική κίνηση στη μεταπολεμική ψυχροπολεμική εποχή με κύριο φορέα το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών (1948), που για πρώτη φορά στη δεύτερη χριστιανική χιλιετία έφερε σε προσωπική επαφή και άμεσο διάλογο Χριστιανούς όλων ανεξαιρέτως των Εκκλησιών.

Σήμερα πια, στον 21ο αιώνα, και μάλιστα στη μεταψυχροπολεμική εποχή του μονοπολισμού και της μετανεωτερικότητας, προστέθηκε ένας ακόμη ιστορικός συντελεστής για την επιτάχυνση της επανεύρεσης της ενότητας του χριστιανισμού. Αυτός είναι ο φονταμενταλισμός με την ανάδυση των εθνικισμών και των κάθε μορφής φανατισμών που διαιρούν ακόμη περισσότερο και βαθύτερα την ανθρωπότητα. Μπορεί η θρησκεία να ήρθε στο προσκήνιο της ιστορικής επικαιρότητας κατά την τελευταία εικοσαετία, αλλά συνοδεύθηκε με αιματηρές συγκρούσεις που θύμισαν τους θρησκευτικούς πολέμους της Μεταρρύθμισης. Η αναζήτηση της ενότητας του χριστιανισμού αναδύθηκε στον ορίζοντα της σύγχρονης ιστορίας ως επιτακτική ανάγκη της εποχής μας.

Η περιβόητη "σύγκρουση πολιτισμών" της δεκαετίας του 1990 αποκαλύφθηκε στον αιώνα μας ότι είναι η σύγκρουση των φονταμενταλισμών και των κάθε είδους θρησκευτικών φανατισμών. Δεν είναι άμοιρο σημασίας ότι κάθε χριστιανική Εκκλησία έχει να επιδείξει τον δικό της φονταμενταλισμό. Ο προτεσταντισμός εξέθρεψε τη "χριστιανική Δεξιά" της "πολιτικής ορθότητας" και της "ηθικής πλειοψηφίας", ο Ρωμαιοκαθολικισμός ανέχθηκε την αντιδραστική κίνηση του Λεφέδρ και η Ορθοδοξία ταλαιπωρείται τόσο από τον ελλαδικό παλαιοημερολογιτισμό όσο και από τον ρωσικό πανσλαβισμό της πρώην σοβιετικής υπερδύναμης.

Η ιστορία συνέβαλε στη διαίρεση του χριστιανισμού και είναι πάλι η ιστορία που συντελεί στην αποκατάσταση της ενότητας της Εκκλησίας, είτε υπό το βάρος της εκκοσμίκευσης στον 20ό αιώνα είτε υπό τη σκιά του φονταμενταλισμού στον 21ο αιώνα Σε κάθε περίπτωση η ιστορία συντρέχει τη θεολογία στην υλοποίηση της ευχής του Χριστού "Ίνα πάντες εν ώσιν" (Ιωάννης 17,21).

Ο κ. Σπιτέρης

Εις το άρθρον του εκπροσώπου των Παπικών εις την Κέρκυραν κ. Ι. Σπιτέρη υπογραμμίζονται μεταξύ άλλων τα εξής:

«Κάθε Εκκλησία (ή κάθε "δόγμα") είναι πεπεισμένη ότι κατέχει την αλήθεια, τη σωστή πίστη, την ορθοδοξία, ενώ, αντίθετα, οι άλλες Εκκλησίες πλανώνται στο λάθος, δηλαδή στη μη αποδοχή του σωστού δόγματος, στην αίρεση. Η πιστότητα λοιπόν της μιας Εκκλησίας για την αλήθεια και η απομάκρυνση από την ορθή πίστη της άλλης είναι η αιτία, που διατηρεί τους Χριστιανούς χωρισμένους. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η "αγάπη" για την "αλήθεια" χωρίζει τους Χριστιανούς.

Η αγάπη για τη σωστή πίστη, όπως την αντιλαμβάνεται κάθε Εκκλησία, καλλιέργησε μισαλλοδοξίες, φανατισμούς, ακόμη και πολέμους μεταξύ Χριστιανών. Αυτό σημαίνει ότι οι Χριστιανοί έχουν προβάλει ως ρυθμιστικό κριτήριο της πίστης τους μόνο την ορθοδοξία (ορθή πίστη) και έχουν ξεχάσει ότι η γνησιότητα του χριστιανισμού ρυθμίζεται εξίσου και από την ορθοπραξία του (ορθή πράξη)…

Ωστόσο η πίστη δεν σταματά μόνο στην απλή αποδοχή ορισμένων αφηρημένων αληθειών, αλλά στην ουσία της πίστης ανήκει επίσης η έμπρακτη απάντηση του ανθρώπου στα Θεό που δίδεται σ' αυτόν και που εκφράζεται με την ορθή πράξη, με την ορθοπραξία…

Αυτά μας οδηγούν σε μερικά πρακτικά συμπεράσματα: Οι Χριστιανοί οφείλουν να τους κατέχει η ταπεινοφροσύνη. Πρέπει να εξετάσουν με ειλικρίνεια τη ζωή τους ως ατόμων, ως κοινωνίας και ως Εκκλησίας, και να εξακριβώσουν αν πράγματι βρίσκονται στην ορθοδοξία, μη ξεχνώντας ότι η Ορθοδοξία είναι στενά συνδεδεμένη με την ορθοπραξία. Τότε ποιας θα ήταν σε θέση να καταδικάσει τους άλλους για "αιρετικούς"; Αν οι Χριστιανοί, χάριν της "αφηρημένης αλήθειας", σκοτώνουν τη χριστιανική αγάπη με τη μισαλλοδοξία τους, τους φανατισμούς, τον απολυταρχισμό και την εύκολη καταδίκη, τότε ταυτόχρονα σκοτώνουν και την ίδια την αλήθεια, γιατί αλήθεια χωρίς αγάπη είναι ανύπαρκτη. Μόνο πράττοντας την αλήθεια θα φθάσουμε σε όλη την Αλήθεια, που είναι ο Χριστός. Η πίστη έχει αντικείμενο την αλήθεια του Θεού, που έγινε γεγονός, συμβάν στην ανθρώπινη ιστορία και που η υψίστη εμφάνισή της υπήρξε το πρόσωπο του Χριστού. Παραμένει στην αλήθεια οποίος είναι σε "κοινωνία" με τον Πατέρα και τον Υιόν και τους αδελφούς (Βλ. Α΄ Ιων. 1,4. 6).