Η σχέση της ενοριακής προς την επισκοπική ευχαριστιακή ενότητα

	Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής Έρευνας Επιστροφή στην Κεντρική σελίδα	Ορθοδοξία

Κατά την κρίσιμη μεταβατική περίοδο από της εμφανίσεως της ενορίας, περί τα μέσα του γ' αιώνος, μέχρι της οριστικής αναγνωρίσεώς της κατά τον δ΄ αιώνα, οπότε ο Πρεσβύτερος άρχισε να λαμβάνει σε πολλές περιοχές δια της χειροτονίας του το δικαίωμα της προσφοράς της ευχαριστίας, οι λίγες υπάρχουσες ενδείξεις μάς αποκαλύπτουν ότι για οποιαδήποτε ανάληψη λειτουργικής αρμοδιότητας τού Επισκόπου από τους πρεσβυτέρους έπρεπε να υπάρχει: α) εκπεφρασμένη επισκοπική εντολή και β) σαφώς καθωρισμένα όρια της μεταβιβαζόμενης δικαιοδοσίας. Οι δύο αυτές προϋποθέσεις χρειάζονταν σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση.

Ήδη ο Ιγνάτιος Αντιοχείας μαρτυρεί γι' αυτές τις προϋποθέσεις, όταν προκειμένου περί της αντικαταστάσεως του Επισκόπου στο λειτούργημα της προσφοράς της ευχαριστίας γράφει: "ή ω αν αυτός (=ο Επίσκοπος) επιτρέψη" ¹⁵. Το όλο νόημα του χωρίου στο οποίο ευρίσκεται αυτή η φράση, καθιστά σαφές ότι η έμφαση βρίσκεται στη λέξη "αυτός", ώστε να διασφαλισθεί ο επισκοποκεντρικός χαρακτήρας της ευχαριστιακής συνάξεως για τον οποίον ενδιαφέρεται ο Ιγνάτιος. Με αυτό ακριβώς το πνεύμα του Ιγνατίου εμφανίζεται και η ευρύτερη και μονιμώτερη πλέον ανάθεση επισκοπικών λειτουργημάτων σε πρεσβυτέρους κατά την πρώτη εμφάνιση της ενορίας περί τα μέσα του γ' αιώνος. Αυτό γίνεται κατανοητό από τις επιστολές του Κυπριανού και από τον Διονύσιο Αλεξανδρείας, οι οποίοι και συνδέονται, όπως αναφέραμε, με τις πρώτες ενδείξεις περί ενοριών.

Τα παραδείγματα φανερώνουν ότι κατά την πρώτη της δειλή εμφάνιση στην ιστορία η ενορία δεν αποτελούσε αυτοτελή ευχαριστιακή ενότητα, αλλ' απλή προέκταση της επισκοπικής ευχαριστίας για οικονομία τών αδηρίτων πρακτικών αναγκών. Μετά όμως την εμπέδωση της ενορίας από του δ΄ αιώνος και ύστερα -οπότε ο Πρεσβύτερος άρχισε να χειροτονείται και για να αναφερη την "θυσίαν"- δημιουργήθηκε στη συνείδηση της Εκκλησίας το πρόβλημα της διατηρήσεως μιας υπό τον επίσκοπον ευχαριστίας.

Η προσπάθεια της πρώτης Εκκλησίας να λύσει το πρόβλημα αυτό εξεικονίζεται κατά τρόπο δραματικό στην πράξη τη γνωστή με το όνομα Fermentum. Η πράξη αυτή συνίσταται στην αποστολή -με τους Aκολούθους- τμήματος της ευχαριστίας η οποία τελέστηκε από τον Επίσκοπο προς όσους δεν μπόρεσαν να συμμετάσχουν σ' αυτήν και κυρίως προς τις συνάξεις εκείνες, τών οποίων η ευχαριστία τελέστηκε από πρεσβυτέρους (ενορίες).

Στη δεύτερη περίπτωση ο Πρεσβύτερος έπρεπε να αναμίξει το τμήμα αυτό της επισκοπικής ευχαριστίας με την ευχαριστία που τέλεσε ο ίδιος για να διατηρηθεί έτσι η ενότητα της Εκκλησίας.

Το Fermentum φανερώνει κατά τρόπο δραματικό τους δισταγμούς της Εκκλησίας να εγκαταλείψει την αρχή της τελέσεως μιας ευχαριστίας προς έκφραση της ενότητάς της. Διότι η πεποίθηση της αρχαίας Εκκλησίας ήταν ότι ευχαριστία ανεξάρτητη από εκείνη τη μία που τελούσε ο Επίσκοπος δεν ήταν νοητή και ότι συνεπώς, η τελούμενη από πρεσβυτέρους ενοριακή ευχαριστία είχε ανάγκη κατά κάποιο τρόπο της παρουσίας του Επισκόπου.

Από την άποψη αυτή το Fermentum εκπροσωπεί μια εποχή, κατά την οποίαν αρχαϊκά στοιχεία της συνειδήσεως περί ενότητος της Εκκλησίας εν τη Θ. Ευχαριστία και τω Επισκόπω επέζων εισέτι εις την Εκκλησίαν¹⁶. Γι' αυτό και η εξαφάνισή του συνέπεσε στη μεν Ανατολή με την σταθεροποίηση τής ενορίας προς τα τέλη του δ΄ αιώνος, στη δε συντηρητική Ρώμη πολύ αργότερα, ίσως τον θ' αιώνα.

Σημειώσεις

15. Σμυρν. 8. 1. ΒΕΠ 2, 281.

16. Βλέπε: Ι. Ζηζιούλα "Η ενότης τής Εκκλησίας εν τη Θεία Ευχαριστία και τω Επισκόπω κατά τούς τρεις πρώτους αιώνες", σελ. 180-182, όπου οι σχετικές πολύ ενδιαφέρουσες και κατατοπιστικές παραπομπές