Για εμάς που έχουμε ενταχθεί στην Ορθόδοξη Εκκλησία προερχόμενοι από προτεσταντικές αιρέσεις, κάτι πολύ παράξενο είναι οι ψαλμωδίες στην Εκκλησία.

Αυτό λοιπόν που συνηθίζουν να λένε και να διαμαρτύρονται, είναι: "Εσείς οι Ορθόδοξοι όλο ψέλνετε στην Εκκλησία και ο κόσμος δεν καταλαβαίνει τίποτα· ενώ εμείς, μιλάμε κανονικά και ο κόσμος μαθαίνει σωστά το Ευαγγέλιο".

Ας δώσω λοιπόν μια απάντηση σε αυτές τις ενστάσεις, τις οποίες και εγώ έλεγα κάποτε, ως Προτεστάντης που ήμουν.

Και επειδή συνήθως οι δυτικές θρησκείες, οι Προτεσταντικές, βλέπουνε πρώτα τη χρησιμότητα για κάτι, ας δούμε την πρακτική πλευρά, ως αρχή της απάντησής μου. Γιατί δεν είναι το σημαντικότερο· είναι το λιγότερο, η πρακτική πλευρά. Αλλά θα ξεκινήσω από αυτό.

Το πρώτο που θα πρέπει να πω, είναι ότι οι Προτεστάντες μπερδεύουνε την κατήχηση με τον εκκλησιασμό. Άλλο πράγμα είναι ο εκκλησιασμός και άλλο πράγμα είναι η κατήχηση.

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν πάμε για να διδαχτούμε, δεν πάμε για να κατηχηθούμε· πάμε για να λατρέψουμε το Θεό, να προσευχηθούμε και να δοξάσουμε τον Θεό.

Η κατήχηση είναι κάτι διαφορετικό, γίνεται σε άλλες ώρες· και στην κατήχηση αυτοί που πάνε, διαπιστώνουν ότι μιλάμε κανονικά, όπως και οι Προτεστάντες στις δικές τους κατηχήσεις· γιατί οι Προτεστάντες, ουσιαστικά δεν κάνουν εκκλησιασμό· κατηχήσεις κάνουν. Και τις κατηχήσεις, λένε "εκκλησιασμό".

Αυτοί λοιπόν οι οποίοι παραπονιούνται ότι στην Ορθόδοξη Εκκλησία ο κόσμος δεν μαθαίνει λόγω της ψαλμωδίας, είναι αυτοί που δεν πήγαν ποτέ σε κατηχήσεις, άρα δεν ξέρουνε ότι στην Εκκλησία έχουμε και κατηχήσεις, και μπερδεύουν τον εκκλησιασμό με την κατήχηση. Γι' αυτό και παρασύρθηκαν, γιατί δεν πήγαιναν στις κατηχήσεις της Εκκλησίας και δεν έμαθαν τη Χριστιανική πίστη και έτσι παρασύρθηκαν από κάποια αίρεση που τους κατήχησε, αφού εκεί δεν υπήρχε εκκλησιασμός, αλλά μόνο κατήχηση.

Αλλά στο πρακτικό κομμάτι θέλω να θυμίσω ότι είμαστε στον εικοστό πρώτο αιώνα. Εδώ και πάρα πολύ καιρό, στις Εκκλησίες μας οι Χριστιανοί έχουμε μικρόφωνα και μεγάφωνα· και ο παπάς δεν χρειάζεται να φωνάζει για να τον ακούσουν. Ακούγεται και χωρίς να φωνάζει.

Όμως στα 2000 χρόνια της Εκκλησίας, δεν υπήρχαν μεγάφωνα, σε όλους τους προηγούμενους αιώνες και έπρεπε ο παπάς να φωνάζει· και δεν είναι εύκολο να φωνάζεις μπροστά σε ένα εκκλησίασμα για να σε ακούσουν όλοι.

Σκεφτείτε λίγο ότι όταν φωνάζουμε, παρατείνουμε τα φωνήεντα, έτσι ώστε να ακουστούμε περισσότερο. Τελικά κάπως έτσι έχει ξεκινήσει η ψαλμωδία σε όλες τις ιερές συνάξεις, και πριν ακόμα από τον Χριστιανισμό· από την ανάγκη να ακουστεί αυτός ο οποίος μιλούσε, σε όλο το λαό που ήταν μακριά· και έπρεπε να παρατείνει τα φωνήεντα για να ακουστεί.

Και φυσικά σε αυτό βοηθάει και ο ρυθμός. Παρατείνονται τα φωνήεντα και ακούγονται ρυθμικά οι λέξεις. Καθώς μιλάμε λοιπόν για την πρακτική, μιλώντας ρυθμικά, ο ομιλητής μπορούσε να ακουστεί σε όλους, μπορούσε να μην κάνει σαρδάμ και να θυμάται ακριβώς τα τυποποιημένα λόγια τα οποία έπρεπε να λέει.

Σκεφτείτε ένα τραγούδι. Αν προσπαθήσετε να σκεφτείτε σκέτα τα λόγια του τραγουδιού, είναι πολύ δύσκολο. Αν όμως σκεφτείτε τα λόγια του τραγουδιού τραγουδιστά, ρυθμικά και μελωδικά, τότε τα θυμόσαστε. Κάντε το πείραμα με τον εαυτό σας και θα δείτε. Από πρακτικής πλευράς λοιπόν, η Θεία Λειτουργία, οι ακολουθίες της Εκκλησίας, όλα τα ιερά λόγια τα οποία έλεγε ένας ομιλητής σε μια ιερή σύναξη, όταν λεγόντουσαν ρυθμικά και τραγουδιστά και με παρατεταμένα τα φωνήεντα, ήταν ευκολότερο να ειπωθούν, ευκολότερο να ακουστούν και ευκολότερο να απομνημονευτούν. Αυτό είναι το καθαρά πρακτικό κομμάτι.

Και επειδή μίλησα και για προχριστιανική ακόμα πρακτική, το να ψέλνει κάποιος, σκεφτείτε λοιπόν το εξής:

Αν δείτε όλες τις αρχαίες χριστεπώνυμες εκκλησίες, (το "εκκλησία" με την έννοια της σύναξης), ακόμα και τις πολύ παλιές, όπως είναι οι Αντιχαλκηδόνιοι, που αποσχίστηκαν ενωρίτατα από την Εκκλησία. Θα δείτε ότι και αυτοί ψέλνουν. Αυτό δείτε ότι το να ψέλνουμε είναι μια αρχαιότατη συνήθεια στον Χριστιανισμό. Δεν είναι κάτι καινούριο. Αυτό συνέβαινε πολύ πριν εμφανιστούν οι Προτεστάντες τον 16ο αιώνα, για να παραπονιούνται για ποιο λόγο ψέλνουμε. 1000 χρόνια και πριν από αυτούς αποσχίστηκαν οι Αντιχαλκηδόνιοι. Και το ότι και αυτοί ψέλνουνε, δείχνει ότι είχαν την ίδια κοινή παράδοση από την ενιαία Εκκλησία που υπήρχε πριν.

Αλλά αν ακούσετε και στις συναγωγές τους Ιουδαίους, θα δείτε ότι και αυτοί ψέλνουν. Και αν σκεφτείτε ότι η Χριστιανική πίστη έχει προέλθει από την Ιουδαϊκή, τότε θα καταλάβετε ότι οι Χριστιανοί από την αρχή έψελναν. Ήδη από την εποχή των Αποστόλων. Ήδη από τότε, Θείες Λειτουργίες και ιερές ακολουθίες είχαν τυποποιηθεί υπό μορφήν ψαλμωδίας, όπως είχαν κληρονομήσει (οι απόστολοι, οι οποίοι ήταν Ιουδαίοι), από την Ιουδαϊκή πίστη, την αληθινή πίστη της εποχής τους, από την οποία προήλθαν. Και συνέχεια της οποίας είναι η Χριστιανική Εκκλησία.

Κατά συνέπεια, στην Εκκλησία ψάλλουμε επειδή έτσι το βρήκαμε από τους αποστόλους·, επειδή έτσι ήταν πρακτικό για να ακούγονται και για να μιλάνε και για να εκφράζονται με ευχέρεια και για να θυμούνται τα λόγια τους, οι πρεσβύτεροι της Εκκλησίας, και επειδή άλλο πράγμα είναι ο εκκλησιασμός στον οποίο ψάλλουμε και δοξολογούμε τον Θεό, και άλλο πράγμα είναι η κατήχηση, στην οποία μιλάμε μεταξύ μας για να διδαχθούμε και η οποία γίνεται σε άλλες ώρες και όχι στην ώρα του Εκκλησιασμού, (εκτός από αποσπασματικά μικρά κηρύγματα που γίνονται στα πλαίσια του εκκλησιασμού).

Αλλά γιατί όμως η ουσία της λατρείας του Θεού έχει μέσα ψαλμωδία; Ας το δούμε και αυτό.

Σε πόσα μέρη στην Αγία Γραφή δεν μπορούν να θυμηθούν οι Προτεστάντες να λέει: "Άσατε τω Κυρίω", δηλαδή "ψάλτε στον Κύριο"; Γεμάτη είναι η Αγία Γραφή από εκκλήσεις να ψάλλουμε στον Κύριο. Κι όταν αγαπάς κάτι και θέλεις να το τιμήσεις, ο καλύτερος τρόπος είναι να το κάνεις ποιητικά. Να το κάνεις με μέτρο και τραγούδι και ρυθμό και μελωδία. Τότε εκφράζεις περισσότερο τα συναισθήματά σου· με τέχνη!

Η λατρεία μας στον Θεό δεν είναι μια ξερή προσευχή. Ο Θεός δεν είναι το τζίνι μας, να του μιλάμε και να του ζητάμε διαρκώς θελήματα και να έχουμε την απαίτηση να μας τα κάνει. Πρώτιστα η προσευχή μας είναι λατρεία και δοξολογία και εξύψωση του Θεού. Και ο καλύτερος τρόπος γι' αυτό, είναι να ψάλουμε σ' Αυτόν. Και οι Προτεστάντες ακόμα έχουνε ψαλμούς και τραγούδια και ψέλνουν στο Θεό. Ε, λοιπόν, αυτό κάνουμε και εμείς. Αλλά επειδή είμαστε αρχαία Εκκλησία, το κάνουμε με τον παλιό γνωστό τρόπο, με τη λεγόμενη βυζαντινή μουσική, με την οποία τον δοξολογούσαν ήδη και πριν από την εποχή των Αποστόλων. Γιατί έτσι έψελναν τότε.

Στην Αγία Γραφή επίσης, βλέπουμε στον ουρανό τις ουράνιες στρατιές να λατρεύουν το Θεό με αίνους, με ωδές, με όργανα. Και αν σκεφτούμε ότι αυτό το οποίο βλέπουμε στην Αγία Γραφή, κυρίως στην Αποκάλυψη, τη Θεία Λειτουργία την ουράνια, της οποίας εικόνα είναι η επίγεια Θεία Λειτουργία, κατανοούμε αμέσως τον λόγο για τον οποίο πρέπει να ψέλνουμε στην Εκκλησία, ως εικόνα αυτής της ουράνιας Θείας Λειτουργίας, την οποία απεικονίζει η Εκκλησία. Οι ψαλμοί είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με τη λατρεία και τον αίνο προς τον Θεό και αυτό κάνουμε ακριβώς στην Εκκλησία.

Και όταν ψέλνεις, όχι μόνο είναι ευκολότερο να απομνημονεύσεις τα λόγια τα οποία ψέλνεις, είναι ευκολότερο να τα θυμηθείς, (εκτός αν δεν πατάς στην Εκκλησία ή πας μια φορά το χρόνο), αλλά οι Χριστιανοί οι οποίοι εκκλησιαζόμαστε συχνά, και ψέλνουμε μαζί με τους ιερείς και τους ψάλτες και εμείς), γιατί η Λειτουργία σημαίνει "λαού το έργο"· δεν είναι μια παράσταση που εμείς είμαστε θεατές και την παρακολουθούμε απλώς από κάτω και περιμένουμε να μάθουμε και να καταλάβουμε τι λένε, αλλά έργο μας είναι και η δική μας συμμετοχή στη Θεία Λειτουργία και ψέλνουμε και εμείς μαζί. Είναι ευκολότερο και να ξέρουμε τι λένε και να απομνημονεύουμε τους ψαλμούς· και έτσι έχει κρατηθεί ανόθευτο το Ευαγγέλιο, 2000 χρόνια στην Εκκλησία· γιατί δεν λέει ο καθένας ότι του καπνίσει, αλλά έχουν τυποποιηθεί κάποιοι ψαλμοί με την ουσία του χριστιανικού Ευαγγελίου, και δεν έχουμε αυτή την πολυφωνία και πολυλογία του Προτεσταντισμού, που κάθε ομάδα λέει δικά της πράγματα, αντιφατικά από τις άλλες.

Και όταν στην Εκκλησία ψέλνουμε όλοι μαζί, αυτό ενώνει τις φωνές μας και δεν προσευχόμαστε ο καθένας μόνος του και ξεχωριστά, αλλά εκφραζόμαστε όλοι μαζί, ως Εκκλησία, ως σύνολο, ως Σώμα Χριστού, μαζί με την κεφαλή μας, τον Ιησού Χριστό. Οι ψαλμοί λοιπόν είναι παράγοντας ενότητας εκτός όλων τών άλλων.

Και τέλος, (αν και θα μπορούσαμε να πούμε πολλά ακόμα), θα πρέπει να θυμόμαστε ότι η Εκκλησία για εμάς τους Χριστιανούς, είναι μία γιορτή, ένα πανηγύρι. Και όταν γιορτάζεις, τραγουδάς! Δεν μιλάς απλώς. Εκφράζεις όλα σου τα συναισθήματα με ποιητικό τρόπο. Όμορφα! Μελωδικά!

"Προσήλθατε σε πανηγύρι, και Εκκλησία πρωτοτόκων που έχουν καταγραφεί στους ουρανούς και στον Θεό", μας λέει η προς Εβραίους επιστολή στο 12ο 23.

Στην Εκκλησία πανηγυρίζουμε, και αλαλάζουμε, και ψάλλουμε στον Θεό μας. Γι' αυτό μάς λέει και στον Ψαλμό 150, (αφού οι ψαλμοί είναι μέρος τής λατρείας μας):