Ένα ανησυχητικό φαινόμενο στο οποίο είναι μάρτυρες οι Εφημέριοι τών Ορθοδόξων Ιερών Ναών είναι η προσέλευση γονέων με τα νεογέννητα βρέφη τους για την τελετή τού σαραντισμού, οι οποίοι δεν έχουν τελέσει εκκλησιαστικό Γάμο· συζούν με πολιτικό γάμο ή σύμφωνο συμβίωσης ή και με τίποτε από όλα αυτά. Είναι συνήθως ευγενείς, με καλή παιδεία και καλή διάθεση, δεν απορρίπτουν τους θεσμούς τής Εκκλησίας, θέλουν κάποια «ανώδυνη» σχέση μαζί τους, και όλα αυτά τα καλά χαρακτηριστικά κάνουν το φαινόμενο πιο ανησυχητικό. Είναι βέβαια και κάποιοι δέσμιοι σε δυσειδαιμονικές αντιλήψεις που ζητούν μέσω τών τελετών προστασία από κάποιες απροσδιόριστες εναντίες δυνάμεις. Αγνοούν το πνεύμα τής εκκλησιαστικής ζωής και το έργο τού Χριστού, ο οποίος «εφανερώθη..., ίνα λύση τα έργα τού διαβόλου»(Α΄ Ιωάνν. 3,8).

Ως ρητορικό μάλλον μπορεί να διατυπωθή το ερώτημα: Ποια είναι η εκκλησιαστική παιδεία που έλαβαν από τους γονείς τους, το σχολείο, την Ενορία τους, αν είχαν κάποια σχέση με αυτήν;

Έχουμε την άποψη ότι το φαινόμενο οφείλεται σε διαδεδομένο «εκκλησιαστικό αναλφαβητισμό», αλλά και στην πανδημική σύγχρονη ασθένεια τού δικαιωματισμού. Συμπτώματα τής ασθένειας αυτής, στο πεδίο τής εκκλησιαστικής ζωής, είναι η αγνόηση τών προϋποθέσεων που απαιτεί η συμμετοχή στα μυστήρια τής Εκκλησίας (το «δικαίωμα» τής συμμετοχής θεωρείται απροϋπόθετο) και η συνακόλουθη παραθεώρηση τής υπακοής στις ευαγγελικές εντολές και στους θεσμούς τής Εκκλησίας, η οποία δεν εκλαμβάνεται ως απελευθέρωση και εν Χριστώ ανακαίνιση τού ανθρώπου, αλλά ως καταπίεση και φαλκίδευση τής ελευθερίας. Ο άνθρωπος που ταυτίζει την ζωή του με τα «ψεκτά» πάθη του, αισθάνεται την εκκλησιαστική ζωή ως αντίπαλο τής ζωής του και ο ίδιος, όταν θέλη να έχη σχέση με την Εκκλησία, αφαιρεί για την ζωή του, το πρακτικό υπόβαθρο τής εκκλησιαστικής ζωής, που είναι η άσκηση στην τήρηση τών εντολών τού Χριστού.

Η αντιμετώπιση αυτών τών πειρασμικών περιπτώσεων αφήνεται συνήθως στην «έμφρονα γνώμη» τών ποιμένων τής Εκκλησίας, κυρίως τών Επισκόπων. Είναι χρήσιμο πάντως να δούμε κάποια στοιχεία τής τελετής τού σαραντισμού, για να γίνη αντιληπτό πόσο μακριά από το πνεύμα τής τελετής βρίσκονται πολλοί καλοπροαίρετοι ορθόδοξοι Χριστιανοί που έχουν αλλοιωθή από το διαλυτικό πνεύμα τής εποχής.

Ο καθηγητής Ι. Φουντούλης γράφει: «Η ακολουθία τού σαραντισμού έχει καθορισθή κατά μίμησιν τής προσαγωγής τού βρέφους Ιησού στον ναό κατά την τεσσαρακοστή ημέρα από τής γεννήσεώς του, ότε “επλήσθησαν αι ημέραι τού καθαρισμού” τής υπεραγίας Θεοτόκου (Λουκ. β΄, 22-39) κατά τις σχετικές διατάξεις τού Μωσαϊκού νόμου (Λευϊτ. ιβ΄, 2-8). Έχει δε διπλό σκοπό· τον τελετουργικό καθαρισμό τής λεχούς, κατά την σχετική ιουδαϊκή πράξι που επηρέασε και την χριστιανική, και την προσαγωγή τού βρέφους στον ναό, τον “εκκλησιασμό” του» (Απαντήσεις εις λειτουργικάς απορίας, τόμος Α, σ.164). «Το νόημα τής ακολουθίας τού εκκλησιασμού τού βρέφους είναι ότι αυτό προσάγεται στον Θεό και αφιερούται σ’ αυτόν» (ό.π. σ. 153).

Ο αρχμ. Κωνσταντίνος Καλλίνικος στο βιβλίο του «Ο Χριστιανικός Ναός και τα τελούμενα εν αυτώ» είναι πιο αναλυτικός. Γράφει: «...η μήτηρ λελουμένη και κεκαθαρμένη και το βρέφος η ιδία εν αγκάλαις βαστάζουσα, προσέρχεται πρώτην ήδη φοράν μετά τον τοκετόν της εις την εκκλησίαν... επί σκοπώ τού να εκφράση τας ευχαριστίας της εις τον Θεόν, εισέλθη εις την κανονικήν και αύθις ζωήν της και αξιωθή τών θείων μυστηρίων, ων απείχε δια τους φυσικούς και τους μετ’ αυτών συνημμένους ηθικούς λόγους»(σ.379). Ο Ιερέας συγκεκριμένα εύχεται: «αξίωσον αυτήν μεταλαβείν τού τιμίου Σώματος και Αίματος τού Χριστού σου», εφόσον εννοείται κρατά τον εαυτό της συνδεδεμένο με την Εκκλησία.

Στην συνέχεια, αντλώντας νοήματα από τις ευχές τής ακολουθίας τού σαραντισμού, ο συγγραφέας περιγράφει το πώς πρέπει να προσέρχονται οι γονείς στην τελετή, ώστε η παρουσία τους να ανταποκρίνεται στο νόημα και το πνεύμα τών ευχών. Επιλέγουμε βασικά στοιχεία από όσα σχετικά αναφέρει. Γράφει ότι το αίσθημα που διαποτίζει την τελετή τού σαραντισμού είναι τετραπλό:

Πρώτον, είναι αίσθημα βαθύτατης επιγνώσεως σωματικού ρύπου και κηλίδας ψυχικής που χρειάζεται την άνωθεν, από τον Θεό, κάθαρση. Αυτό είναι ένα σημείο το οποίο εγείρει κάποιες εύλογες αντιδράσεις, γι’ αυτό θα παραθέσουμε ορισμένα στοιχεία από το βιβλίο «Πηδάλιον», που περιέχει όλους τους ιερούς Κανόνες τής Εκκλησίας με τις ερμηνείες τους και διαφωτιστικά σχόλια τού αγίου Νικοδήμου τού Αγιορείτου, ώστε να γνωρίζουμε την διδασκαλία τής Εκκλησίας για το θέμα αυτό.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι τα περί καθάρσεως και «ηθικού ή ψυχικού σπίλου» λέγονται με βάση τις διατάξεις τού βιβλίου τής Παλαιάς Διαθήκης, που ονομάζεται «Λευϊτικόν», καθώς και τον δεύτερο Κανόνα τού Διονυσίου Αλεξανδρείας. Στον Κανόνα αυτόν ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, στο «Πηδάλιο», υποσημειώνει: «η ρύσις αύτη (εννοεί τού αίματος τών γυναικών κατά την περίοδο και κατά την λοχεία) καθ’ ό φυσική και παρά Θεού, ούτω γίνεσθαι συγχωρηθείσα μετά την παράβασιν, ούτε αμαρτία εστίν, ούτε ακαθαρσία. “Ου γαρ αληθώς αμαρτία ταύτα, ουδέ ακαθαρσία, κατά τον Χρυσόστομον” και τών κατά φύσιν γινομένων ουδέν αληθώς ακάθαρτον κατά τον Θεοδώρητον, και κατά τον Θεόδωρον ή Διόδωρον, ουδέν ακάθαρτον ει μη πονηρά διάθεσις. Δι’ ό και αι αποστολικαί διαταγαί (βιβλ. ς΄. Κεφ. κς΄) ούτε νόμιμος μίξις, ούτε λέχος, ούτε αίματος φορά μιάναι δύναται ανθρώπου φύσιν, ή το άγιον Πνεύμα χωρίσαι, ή μόνη ασέβεια και παράνομος πράξις»(Πηδάλιο, σ. 547-548). Τίποτε το φυσικό δεν είναι αμαρτία ή ψυχική ακαθαρσία. Ακαθαρσία είναι η ασέβεια και η παράνομη πράξη. Όπως πολύ χαρακτηριστικά επισημαίνεται, όλα αυτά τα φυσικά λέγονται ακάθαρτα «κατά την υπόληψιν τών ανθρώπων», έτσι τα θεωρεί η κοινή αντίληψη τών ανθρώπων, η οποία χρησιμοποιείται από ορισμένους εκκλησιαστικούς Πατέρες ως μέσο παίδευσης τού γνωμικού θελήματος· «αν τα φυσικά και χωρίς το θέλημα τού ανθρώπου γινόμενα ήναι ακάθαρτα, πόσω μάλλον είναι ακάθαρτα τα αμαρτήματα, οπού κάμει με το θέλημά του [ο άνθρωπος]»(ό.π.).

Μετά την παρέκβαση που κάναμε, ας επανέλθουμε στο βιβλίο τού Αρχιμ. Κ. Καλλινίκου, ο οποίος μέσα στις ευχές τού σαραντισμού, ως δεύτερο, επισημαίνει το αίσθημα τής δοξολογίας για την πλάση τού ανθρώπου, από την οποία δεν υπάρχει τίποτε πιο αξιοθαύμαστο για τους σκεπτόμενους ανθρώπους· από ποια ευτελέστατη αφετηρία μορφοποιήθηκε το έμβρυο και με ποιόν μυστηριώδη και ακατανόητο τρόπο η αναίσθητη ύλη συνδέθηκε με τον σπινθήρα τής ψυχής και πώς η ζωή από το σκοτάδι τού δεσμωτηρίου (την μήτρα) ήλθε στο φως, σαν από μνήμα, ώστε βαθμηδόν εξελισσόμενη να τεθή στην κορυφή όλης τής δημιουργίας.

Τρίτο, ανιχνεύει το αίσθημα τής εγκάρδιας ευγνωμοσύνης για την διάσωση τής μητέρας από προφανή κίνδυνο. Στις μέρες μας, βέβαια, με την ανάπτυξη τής επιστήμης, οι κίνδυνοι τού τοκετού για τις μητέρες έχουν ελαχιστοποιηθή, σχεδόν έχουν εκμηδενιστή. Όμως ο τοκετός για την μητέρα είναι πάντα ένα οριακό γεγονός. Η γυναίκα πάντοτε «όταν τίκτη, λύπην έχει», βέβαια, κατά τον λόγο τού Χριστού, όταν γεννήση το παιδί της «ουκέτι μνημονεύει τής θλίψεως δια την χαράν ότι εγεννήθη άνθρωπος εις τον κόσμον»(Ιωάνν. 16,21).

Τέταρτο, είναι ένα βαθύ αίσθημα αδυναμίας από την επίγνωση τών δυσκολιών που έχουν να αντιμετωπίσουν οι γονείς στην διάπλαση τής ψυχής τού παιδιού τους. Γι’ αυτό ο Ιερέας συμπροσευχόμενος με τους γονείς και τον ανάδοχο τού βρέφους (ο οποίος πρέπει να είναι παρών στην τελετή τού σαραντισμού), ζητά από τον Θεό να ευλογήση, αυξήση, αγιάση, συνετίση, σωφρονίση και καλοφρονίση το νεογέννητο βρέφος που τού προσφέρεται. Στην πρώτη ευχή τού σαραντισμού ο Ιερέας εύχεται για όλα αυτά: «...το εξ αυτής τεχθέν παιδίον, ευλόγησον, αύξησον, αγίασον, συνέτισον, σωφρόνισον, καλοφρόνησον· ότι συ παρήγαγες αυτό, και έδειξας αυτώ το φως το αισθητόν». Στην δε τρίτη ευχή πάλι προσεύχεται: «το προσαχθέν τούτο βρέφος, εμφανισθήναί σοι τω πάντων Ποιητή, ευλόγησον, και εις παν έργον αγαθόν και σοι ευάρεστον αύξησον, αποσοβών απ αυτού πάσαν εναντίαν δύναμιν, δια τής σημειώσεως τού τύπου τού Σταυρού σου».

Όλα αυτά προϋποθέτουν πίστη στον Τριαδικό Θεό και την πρόνοιά Του και επιθυμία τών γονέων το βρέφος τους μεγαλώνοντας να ακολουθήση τον δρόμο τού Θεού, αυξάνοντας διαρκώς «εις παν έργον αγαθόν» και ευάρεστο στον Θεό.

Το ερώτημα είναι, οι γονείς που δεν ευλόγησαν την σχέση τους με το μυστήριο τού Γάμου και φέρνουν το βρέφος τους για σαραντισμό, πώς μπορούν να επιβεβαιώσουν την ύπαρξη μιας τέτοιας πίστεως; Βέβαια πρέπει να πούμε ότι, δυστυχώς, για όλους μας ισχύει ο έλεγχος τού ερωτήματος τού Χριστού: «πλην ο υιός τού ανθρώπου ελθών άρα ευρήσει την πίστιν επί τής γης;»(Λουκ 18,8).