Ο Πάπας Φραγκίσκος έχει  δημιουργήσει μια νέα κατηγορία για την «Μακαριοποίηση» (το επίπεδο αμέσως πριν από την αγιοσύνη στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία), ήτοι: εκείνοι που δίνουν τη ζωή τους για τους άλλους. Αυτό ονομάζεται 'oblatio vitae' - η 'προσφορά ζωής' για την ευημερία ενός άλλου προσώπου.

Ο Giuseppe Gabriele Del Rosario Brochero πριν την έναρξη της Λειτουργίας για την αγιοκατάταξη Gregorio Borgia/AP

Οι «Μάρτυρες», μια ειδική κατηγορία αγίων, επίσης προσφέρουν τη ζωή τους, αλλά το κάνουν για την «χριστιανική πίστη» τους.  Γι’ αυτό, η πρόσφατη απόφαση του Πάπα εγείρει το ερώτημα: Αλλάζει η Ρωμαιοκαθολική αντίληψη περί αγιοσύνης;

Ποιος είναι «άγιος»;

Οι περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν την λέξη «άγιος» αναφερόμενοι σε κάποιον που είναι εξαιρετικά καλός ή «άγιος άνθρωπος».  Στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία όμως, ένας «άγιος» έχει πιο συγκεκριμένη έννοια, ήτοι: κάποιος που έχει διάγει βίο «ηρωϊκής αρετής».

Ο ορισμός αυτός συμπεριλαμβάνει τις τέσσερις «κύριες» αρετές:  σύνεση, εγκράτεια, γενναιότητα και δικαιοσύνη, επίσης τις «θεολογικές» αρετές:  πίστη, ελπίδα και ευσπλαχνία.  Ο άγιος εκδηλώνει αυτές τις ιδιότητες με ένα συνεπή και εξαιρετικό τρόπο.

Όταν κάποιος ανακηρυχθεί άγιος από τον Πάπα – που μπορεί να συμβεί μόνο μετά θάνατον – δίνεται εξουσιοδότηση για την δημόσια ευλάβεια προς τον άγιο - που ονομάζεται «cultus» - από τους Ρωμαιοκαθολικούς όλου του κόσμου.

Αγιοκατάταξη

Η διαδικασία για να ονομασθεί κάποιο άτομο «άγιος» στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ονομάζεται “canonization” – η λέξη «Κανόνας» σημαίνει καταχώρηση σε επίσημο κατάλογο. Πρόσωπα που ονομάζονται «άγιοι» καταχωρούνται στον «Κανόνα» ως άγιοι, και τους δίνεται μια ειδική ημέρα που ονομάζεται «εορτή» μέσα στο Ρωμαιοκαθολικό Ημερολόγιο.

Πριν από το έτος 1000 περίπου, πρόσωπα ονομάζονταν «άγιοι» από τον τοπικό επίσκοπο.  Για παράδειγμα ο Άγιος Απόστολος Πέτρος και ο Άγιος Πατρίκιος της Ιρλανδίας εθεωρούντο «άγιοι» πολύ πριν εγκατασταθούν οι οποιεσδήποτε επίσημες διαδικασίες. Όμως καθώς αύξαινε την δύναμή του ο παπισμός, διεκδίκησε την αποκλειστική εξουσία της ονομασίας ενός αγίου.

Η Έρευνα

Σήμερα είναι τέσσερα τα στάδια της αγιοκατάταξης.

Οποιοσδήποτε Ρωμαιοκαθολικός ή ομάδα Ρωμαιοκαθολικών μπορεί να ζητήσει από τον επίσκοπο να «ανοίξει» ένα περιστατικό. Θα χρειαστεί να ορίσουν έναν επίσημο μεσάζοντα, που τον ονομάζουν «postulator» (διεκδικητή), ο οποίος θα προωθήσει την περίπτωση του αγίου. Σε αυτό το σημείο, ο υποψήφιος άγιος ονομάζεται «υπηρέτης του Θεού».

Μια επίσημη έρευνα ερευνά την ζωή του «υπηρέτη του Θεού». Όσοι γνώριζαν τον υποψήφιο εξετάζονται σε συνέντευξη, και επιθεωρούνται οι ένορκες καταθέσεις υπέρ και κατά του υποψήφιου.  Επίσης, τα γραπτά του υποψηφίου – αν υπάρχουν οποιαδήποτε – εξετάζονται για την συνέπειά τους με την Ρωμαιοκαθολική διδασκαλία.  Ένας «προωθητής δικαιοσύνης» που ορίζεται από τον τοπικό επίσκοπο εξασφαλίζει την πρέπουσα τήρηση των διαδικασιών, και ένας συμβολαιογράφος επικυρώνει τα έγγραφα.

Τα Πρακτικά της έρευνας, ονομαζόμενα «Acta» ή «Οι Πράξεις», προωθούνται στην «Συνέλευση για τις Περιπτώσεις Αγίων» στην Ρώμη.  Η Συνέλευση για τις Περιπτώσεις Αγίων είναι μεγάλη, με ένα επιμελητή για την τάξη, γραμματέα, υπογραμματέα και ένα προσωπικό 23 ατόμων.   Υπάρχουν επίσης περισσότεροι από 30 καρδινάλιοι και επίσκοποι που σχετίζονται με τις εργασίες της Συνέλευσης στα διάφορα στάδιά τους.

Η Συνέλευση για τις Περιπτώσεις Αγίων ορίζει έναν «relator» (διηγούμενο) – έναν από τους πέντε που τώρα εργάζονται για την Συνέλευση – ο οποίος επιβλέπει τον «postulator» (διεκδικητή), γράφοντας ένα έγγραφο «θέσης» με όνομα «positio». Το «positio» καταθέτει υπέρ των αρετών του Υπηρέτη του Θεού και μπορεί να είναι χιλιάδων σελίδων σε μήκος.  Η Συνέλευση μελετά το «positio» και τα μέλη ψηφίζουν «ναι» ή «όχι» επί της περίπτωσης.  Οι «ναι» ψήφοι πρέπει να είναι ομόφωνες. 

Η τελική απόφαση έγκειται στον πάπα.  Όταν εκείνος υπογράψει  ένα «Διάταγμα Ηρωικής Αρετής», το άτομο γίνεται «σεβάσμιο». Μετά μένουν δύο ακόμα στάδια: η «Μακαριοποίηση» και η Αγιοκατάταξη.

Στο μεγαλύτερο διάστημα της Ιστορίας του Ρωμαιοκαθολικισμού, η διαδικασία Αγιοποίησης ήταν πολύ αυστηρή. Μια από τις μορφές-κλειδί στην έρευνα του Βατικανού ήταν ο «συνήγορος του διαβόλου», ο οποίος λειτουργούσε ως αντίδικος δικηγόρος, αμφισβητώντας την αγιοσύνη του υποψήφιου. Αυτή είναι και η προέλευση της συχνά χρησιμοποιούμενης αγγλικής έκφρασης, η οποία αναφέρεται σε κάποιον που παίρνει  θέση  για να προκαλέσει ένα άλλο άτομο προκειμένου να αποδείξει ένα σημείο που υποστηρίζει.

Ελάχιστοι άνθρωποι έχουν λάβει τον τίτλο του «αγίου», αν  και υπάρχουν περισσότεροι από 10.000 που η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία τους ευλαβείται.  Ακόμα και ο διάσημος πνευματικός συγγραφέας, ο Γερμανός Thomas à Kempis, δεν κατόρθωσε να περάσει την διαδικασία.  Έγινε εκταφή του σώματός του και εξετάστηκε κατά την δική του διαδικασία αγιοκατάταξης.  Υπάρχουν ιστορίες πως βρέθηκαν σημάδια από γρατζουνιές στο εσωτερικό του φέρετρού του και σκλήθρες από ξύλο κάτω από τα νύχια των δαχτύλων του. Αυτές οι ανακαλύψεις άφησαν την υποψία απόπειρας να ελευθερωθεί, έχοντας ταφεί ζωντανός.  Το ζήτημα μάλλον θα ήταν πως ο Thomas à Kempis δεν είχε αποδεχθεί τον θάνατο ειρηνικά, όπως όφειλε να κάνει ένας άγιος.  Η περίπτωσή του δεν προωθήθηκε.

Αλλαγές στην διαδικασία

Στις αρχές της δεκαετίας του ’70, ο Πάπας Παύλος ΣΤ’ αναθεώρησε τον Κανόνα των Αγίων για να αφαιρέσει τα πρόσωπα εκείνα τών οποίων η ιστορική ύπαρξη δεν ήταν δυνατόν να επιβεβαιωθεί.  Για παράδειγμα, ο Άγιος Χριστοφόρος – προστάτης των ταξιδιωτών – αφαιρέθηκε, αν και πολλοί Ρωμαιοκαθολικοί συνεχίζουν να έχουν ένα μετάλλιο του Αγίου Χριστοφόρου μέσα στα αυτοκίνητά τους.

Το 1983 ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β’ – ο οποίος θα γινόταν ο ίδιος άγιος – άλλαξε την περίοδο αναμονής από τα 50 χρόνια σε 5 μετά από τον θάνατο του υποψηφίου.  Επίσης μείωσε τον ρόλο του «συνηγόρου του διαβόλου».

Οι αλλαγές αυτές οδήγησαν σε κριτική πως το Βατικανό είχε γίνει «εργοστάσιο αγίων». Αυτή η ταχύτερη διαδικασία όμως δεν έχει μειώσει τα εξαψήφια κόστη που χρειάζονται -για όσους υποστηρίζουν το σύστημα αυτό- για την χρηματοδότηση μιας έρευνας και την πρόσληψη ενός «postulator» (διεκδικητή).

Είδη αγίων

Ενώ ο τίτλος «άγιος» χρησιμοποιείται για όλους όσους αγιοκατατάσσονται με καταχώρηση στον Κανόνα, υπάρχουν διάφορες κατηγορίες αγίων, όπως «μάρτυς» και «ομολογητής».

Ο «μάρτυς» έχει θανατωθεί για τα Χριστιανικά πιστεύω του/της.  Ο «ομολογητής» έχει υποστεί βασανιστήρια ή διωγμό για την πίστη του/της, αλλά δεν έχει θανατωθεί.  Αν ένας άγιος υπήρξε επίσκοπος, χήρα ή παρθένος, και αυτό γίνεται μέρος του τίτλου τους.  Για παράδειγμα, ο Άγιος Blaise (Βλάσιος) είναι και επίσκοπος και μάρτυς.  Η Κατερίνα Drexel της Φιλαδέλφειας έχει τον τίτλο «Αγία Κατερίνα Drexel, Παρθένος».  Η Αγία Κατερίνα Drexel ήταν η δεύτερη αγία γεννημένη στην Αμερική, και ιδρύτρια του Πανεπιστημίου Ξαβιέ της Λουιζιάνας – το μόνο Αμερικάνικο Ρωμαιοκαθολικό Πανεπιστήμιο που ιδρύθηκε πρωτίστως για Αφρικανούς Αμερικανούς.

Στο σημείο αυτό, δεν είναι σαφές αν ταυτίζεται κάποιος ειδικός τίτλος με την νέα κατηγορία αγίου που διακήρυξε ο Πάπας Φραγκίσκος.

Θαύματα και μάρτυρες

Τα θαύματα είναι ένα σημαντικό κομμάτι της (οριστικής) αγιοκατάταξης.

Θαύμα είναι ένα γεγονός που δεν μπορεί να εξηγηθεί με την λογική ή φυσικές αιτίες. Το να ονομασθεί κάποιος «ευλογημένος», πρέπει να αποδειχθεί πως έχει λάβει χώρα ένα θαύμα κάτω από την επήρεια του προς αγιοκατάταξη υποψήφιου.  Η διαδικασία αρχίζει με την προσευχή ενός ατόμου προς τον άγιο για την μεσιτεία του, ο οποίος «μεσιτεύει» προς τον Θεό, συνήθως για να θεραπεύσει μια αρρώστια. Το ενδεχόμενο θαύμα τότε ερευνάται από μια ιατρική επιτροπή εννέα μελών, τα οποία έχουν ορκιστεί μυστικότητα.  Μπορούν να αμειφθούν για την δουλειά τους, μόνο μέσω τραπεζικού εμβάσματος – κανόνας για την αποφυγή πληρωμών «κάτω από το τραπέζι» που θα μπορούσαν να μολύνουν την διαδικασία.

Μόλις επιβεβαιωθεί περιστατικό δεύτερου θαύματος, ο τίτλος του υποψήφιου θα αλλάξει, από «ευλογημένος» σε «άγιος».  Με τον Άγιο Ιωάννη Παύλο Β’, αυτό συνέβη στον χρόνο-ρεκόρ των εννέα χρόνων.  Πρώτα, ήταν η περίπτωση μιας Γαλλίδας καλόγριας που θεραπεύθηκε από την νόσο Πάρκινσον.  Μετά ήταν η θεραπεία μιας γυναίκας από την Κόστα Ρίκα με ανεύρυσμα στο μυαλό.

Ο Μάρτυρες έχουν μια διαφορετική διαδρομή προς την αγιοκατάταξη.  Γίνονται «ευλογημένοι» όταν ο Πάπας κάνει ένα «Διάταγμα Μαρτυρίας».  Μετά από ένα μόνο θαύμα, οι μάρτυρες «προάγονται στην δόξα των Βωμών» - φράση που αναφέρεται στην δημόσια τελετή όπου κάποιος επίσημα θα ονομασθεί άγιος.

Ένα νέο είδος αγίου;

Δεδομένης αυτής της πολύπλοκης ιστορίας του Ρωμαιοκαθολικού τρόπου αγιοκατάταξης, είναι δίκαιο να ρωτήσουμε αν ο Πάπας Φραγκίσκος κάνει κάτι καινούργιο.

Η διακήρυξη του Πάπα καθιστά σαφές πως κάποιος που δίνει την ζωή του για άλλους οφείλει να εφαρμόζει αρετή «τουλάχιστον όσο πιο απλά μπορεί» μέσα στην ζωή του. Αυτό σημαίνει πως κάποιος μπορεί να γίνει «ευλογημένος», όχι μόνο ζώντας μια ζωή ηρωικής αρετής, αλλά να έχει κάνει και μια μοναδική ηρωική πράξη αυτοθυσίας.

Ένας τέτοιος ηρωισμός δύναται να συμπεριλαμβάνει την πιθανότητα θανάτου προσπαθώντας να σώσει κάποιον που πνίγεται, ή να χάνει την ζωή του προσπαθώντας να σώσει μια οικογένεια μέσα από φλεγόμενο κτίριο. Ένα έστω θαύμα πάλι απαιτείται για αγιοκατάταξη.  Τώρα «άγιοι» μπορούν να γίνουν και άνθρωποι που ζουν μια μάλλον συνηθισμένη ζωή, μέχρι την έκτακτη στιγμή μιας υπέρτατης αυτοθυσίας.