Υπάρχουν μεγάλες θεολογικές διαφορές μεταξύ τής Ορθοδόξου και δυτικής παραδόσεως, τόσον στα θεωρητικά, δηλαδή στην πίστη, όσο και στα πρακτικά, στον τρόπο τής ζωής. Και αν υποθέσουμε ότι με τον θεολογικό διάλογο μπορούμε να βρούμε κάποια προσέγγιση, εν τούτοις στην πρακτική ζωή υπάρχει τέτοια απόκκλιση που δεν είναι δυνατόν να βρεθή κάποια λύση.

Αφορμή γι’ αυτήν την σκέψη μού έδωσε κάτι που διάβασα σε ένα «περιοδικό τών Ιησουϊτών», που αναφέρεται στα «500 χρόνια από την μεταστροφή τού Αγίου Ιγνατίου Λογιόλα».

Πρόκειται για έναν Ισπανό στρατιωτικό τού 16ου αιώνα που μετά τον τραυματισμό του στην Παμπλόνα, πολεμώντας εναντίον τών Γάλλων, άλλαξε ζωή. Τότε που καθηλώθηκε για μήνες στο κρεβάτι, διάβαζε μερικά θρησκευτικά βιβλία που υπήρχαν στο σπίτι, κυρίως τους βίους τών αγίων, και αναζητούσε ένα νόημα ζωής.

Σε αυτήν την μεταστροφή και απόκτηση νοήματος για την ζωή του αναφέρονται «οι πνευματικές ασκήσεις», που είναι το βιβλίο στο οποίο κατέγραφε τις «εμπειρίες» του.

Έχουν δημιουργηθή διάφορα «πνευματικά κέντρα», στα οποία οι Ιησουΐτες κάνουν «πνευματικές ασκήσεις», κατά τον Ιγνάτιο Λογιόλα, σύμφωνα με ένα πρόγραμμα πέντε ή οκτώ ημερών, ή και τριάντα ημερών, όπου αφιερώνονται στον στοχασμό, στην προσευχή και στις συζητήσεις, ώστε να εμβαθύνουν στην πίστη και να απομακρυνθούν από τους ρυθμούς τής ζωής.

Η πρακτική αυτή, είναι ονομαστή ως «ευλάβεια στην ιερά καρδία τού Ιησού», που εμφανίσθηκε στον μεσαιωνικό μυστικισμό «ως μια πληγή που εκδηλώνει την βαθύτητα τής αγάπης» τού Χριστού. Μάλιστα ο Πάπας Πίος ο ΙΒ΄, έγραψε εγκύκλιο για την «Ιερά Καρδία». Δημιουργήθηκε δε πλατύτερα ένα Παγκόσμιο Δίκτυο προσευχής, που ονομάζεται «ο Δρόμος τής Καρδίας» που αναφέρεται «σε μια ανανέωση τής ευλάβειας στην Ιερά Καρδία τού Ιησού για το σήμερα». Αυτό ξεκινά από το γεγονός ότι ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος κατά την διάρκεια τού Μυστικού Δείπνου έπεσε στο στήθος τού Χριστού.

Στο περιοδικό αυτό τών Ιησουϊτών, ο Γενικός Ηγούμενος τών Ιησουϊτών Πέδρο Αρούτε, αναφέρεται «στην ουσία τής ευλάβειας στην Ιερά Καρδία τού Ιησού στην ενότητα αγάπης με τον Θεό και με τον πλησίον». Δίνει ως παράδειγμα ένα «εννεαήμερο προσευχής στην Ιερά Καρδία τού Ιησού».

Στην αρχή τού εννεαήμερου προγράμματος προσευχής «στην καρδία τού Ιησού», δίνεται το πλαίσιο μέσα στο οποίο γίνεται το πρόγραμμα σιωπής, στοχασμού και προσευχής και στην συνέχεια καθορίζονται τα θέματα κάθε ημέρας.

Καθορίζοντας τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αυτό το πρόγραμμα με επικεφαλίδα «Συναντάμε τον Θεό», γράφεται:

«Προσπαθούμε να αφιερώνουμε τακτικά λίγο χρόνο για την προσευχή μας κάθε μέρα. Ο τρόπος προσευχής που βασίζεται στην ιγνατιακή πνευματικότητα, χρησιμοποιεί τη φαντασία. Καθώς ετοιμαζόμαστε και παίρνουμε θέση για την προσευχή μας, φέρνουμε κοντά μας μια καρέκλα για τον Κύριο και τον φανταζόμαστε να μάς κοιτάζει με αγάπη και ταπεινότητα, όπως λέει η Αγία Τερέζα τής Άβιλα.

Αν είμαστε άρρωστοι στο κρεβάτι, Τον προσκαλούμε να καθίσει δίπλα μας, στην καρέκλα τού επισκέπτη. Μπορούμε να περάσουμε λίγη ώρα κοιτάζοντάς Τον‧ είναι παρήγορο να κοιτάζουμε κάποιον που κι εκείνος κοιτάζει με μεγάλη αγάπη. Έπειτα, διαβάζουμε αργά το κείμενο τής ημέρας από την Αγία Γραφή. Ζητάμε από τον Κύριο να μάς το διαβάσει. Ακούμε τον τόνο τής φωνής Του, παρατηρούμε την έκφραση τού προσώπου Του. Μάς μιλάει. Συζητάμε μαζί Του, όπως θα συζητούσαν δύο φίλοι -όπως λέει ο άγιος Ιγνάτιος. Για τι θα πρέπει να συζητήσουμε; Για όσα μάς διάβασε, για τη σχέση μας μαζί του, για τις καθημερινές υποθέσεις μας, για τις ελπίδες και τους φόβους μας, για τους ανθρώπους και τις καταστάσεις για τις οποίες ανησυχούμε. Τον φανταζόμαστε να μάς απαντάει.

Στο τέλος, δεν παρασυρόμαστε από την προσευχή μας: λέμε "αντίο" στον Επισκέπτη μας, Τον ευχαριστούμε που ήρθε, και μαζί Του σχεδιάζουμε πότε θα ξανασυναντηθούμε.

Στο τέλος κάθε μέρας, προσευχόμαστε με την εξής προσευχή:

Κύριε, ενέργησε στην καρδιά μου μέχρι να γίνει σαν την Ιερά Σου Καρδία. Δώσε μου ελπίδα. Τότε μπορώ να αγαπήσω εσένα και τους αδελφούς μου με τον σεβασμό, την συμπόνια και τη συγχώρεση που έχεις για όλους μας. Σού το ζητώ στο όνομά Σου. Αμήν. Σού ζητώ να εισακούσεις το ιδιαίτερο αίτημά μου αυτό το εννεαήμερο (αναφέρω το αίτημά μου). Αν αυτό που ζητώ δεν είναι για το καλό μου και για το καλό τών άλλων, χορήγησέ μου εκείνο που θα βοηθήσει περισσότερο στην οικοδόμηση τής βασιλείας τής δικαιοσύνης, τής αγάπης και τής ειρήνης. Κάνω αυτήν την προσευχή με εμπιστοσύνη στην αγάπη Σου. Αμήν».

Έπειτα, καθορίζονται τα θέματα κάθε ημέρας: για την πρώτη ημέρα «Ο Θεός μού χαμογελάει», την δεύτερη ημέρα «Ο Κύριος με προσκαλεί να γίνω φίλος του», την τρίτη ημέρα «Ευχαριστώ τον Θεό για τη δημιουργία», την τέταρτη ημέρα «Ο Θεός με συναντά σε όλα όσα μού συμβαίνουν!», την πέμπτη ημέρα «Κύριε, βοήθησέ με να βλέπω Εσένα στους ανθρώπους», την έκτη ημέρα «Προσοχή, ο Θεός ενεργεί παντού», την εβδόμη ημέρα «Ο Θεός είναι κοντά σε όλους όσοι βρίσκονται σε οποιανδήποτε ανάγκη», την όγδοη ημέρα «Ας προσευχόμαστε για τον κόσμο που νιώθει προδομένος», την ένατη ημέρα «Κύριε, κάνε με ευγνώμονα για την καλοσύνη Σου».

Είναι χαρακτηριστικά μερικά σημεία από τον στοχασμό τού ανθρώπου συνδυασμένο με την φαντασία, που συμμετέχει στο πρόγραμμα αυτό. Γράφεται στο περιοδικό τών Ιησουϊτών:

«Υπήρχε ένας γάλλος μυστικιστής που είπε: "Κύριε με κοίταξες και χαμογέλασες!". Φαντάζομαι τον Κύριο να μού χαμογελάει. Τι καλύτερο υπάρχει από το να ανταποδώσω το χαμόγελο; Επιτρέπω στον στον εαυτό μου να το κάνω και Τού λέω πώς με κάνει να αισθάνομαι. Χαλαρώνω και απολαμβάνω το ότι με αγαπάει».

«Φαντάζομαι ξανά τον Κύριο κοντά μου, να προφέρει το όνομά μου, να κοιτάζει μέσα στα μάτια μου και να μού λέει: "Είσαι φίλος μου και σ’ αγαπώ". Μιλάω μαζί Του για το τι σημαίνει αυτό για μένα. Ίσως αισθάνομαι συχνά μόνος μου και αβέβαιος για τον εαυτό μου. Αφήνω να με συνεπάρει αυτός ο λόγος τού Ιησού».

Να σημειωθή ότι ο τρόπος αυτός τών «Πνευματικών Ασκήσεων» στον «Καθολικισμό» είναι ένας δρόμος για τον Θεό και δεν είναι ο μοναδικός, γιατί υπάρχουν και άλλες εκφράσεις, όπως είναι οι Φραγκισκανοί, οι Βενεδικτίνοι, οι Δομηνικανοί, που αναφέρονται σε ανάλογα τάγματα.  Το γεγονός, πάντως, είναι ότι οι λεγόμενες «πνευματικές ασκήσεις» τών Ιησουϊτών στηρίζονται στην φαντασία που καταλήγει στην ονειροπόληση και την διαστροφή τής πνευματικής ζωής.

Ο άγιος Σωφρόνιος γράφοντας για τα «είδη τής φαντασίας και τον αγώνα εναντίον της», αναφέρεται στο είδος τής φαντασίας που είναι «η ονειροπόληση-ρεμβασμός. Γράφει: «Ο κόσμος τής ανθρώπινης φαντασίας είναι κόσμος τών "φασμάτων" τής αληθείας, κοινός στους ανθρώπους και τους πεπτωκότας αγγέλους και γι’ αυτό η φαντασία γίνεται πολλές φορές αγωγός σατανικής ενέργειας... Η ενέργεια τής φαντασίας στην έσχατή της εξέλιξη οδηγεί σε αυτοθέωση τού κτίσματος, δηλαδή στην αναγνώριση θείας αρχής στην ίδια φύση τού ανθρώπου. Με τη βάση αυτή η φυσική θρησκεία, δηλαδή η θρησκεία τού ανθρώπινου λογικού, αποκτά μοιραίως πανθεϊστικό χαρακτήρα».

Κατά την ορθόδοξη διδασκαλία, όπως γράφει και πάλι ο άγιος Σωφρόνιος «η πνευματική προσευχή δεν είναι μια καλλιτεχνική δημιουργία ούτε επιστημονική εργασία ούτε φιλοσοφική έρευνα και στοχασμός ούτε αφηρημένη δικανική θεολογία... Τέτοια είναι συνεπώς η οδός τού ορθοδόξου ασκητή: Ζητεί τον Ποιητή του Θεό στο υπερβατικό είναι. Γι’ αυτό κατά την πράξη τής νοεράς προσευχής αγωνίζεται εναντίον μυριάδων εικόνων, και τών εποπτικών, όσων δηλαδή έχουν την μία ή την άλλη εξωτερική μορφή, περίγραμμα, έκταση στον χώρο ή στον χρόνο, χρώμα κτλ. και τών διανοητικών (εικόνων) δηλαδή τών εννοιών, για να προσεύχεται γυμνός από κάθε κτιστή εικόνα στον Θεό "ενώπιος Ενωπίω" πρόσωπο προς Πρόσωπο».

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία βασιζόμαστε στον ιερό ησυχασμό, ως μεθόδου αφάνταστης προσευχής και απλανούς θεολογίας. Ο ιερός ησυχασμός συνίσταται στην αποβολή όλων τών εννοιών, τών εικόνων, τής φαντασίας, τών λογισμών, μέσα από τα οποία γίνεται η προσβολή τού διαβόλου και απομακρύνεται ο νους από τον Θεό.

Έτσι, κατά την προσευχή ο νους πρέπει να είναι καθαρός, αφάνταστος ανείδεος και ανίδεος, σύμφωνα με τον λόγο τού Χριστού, «μακάριοι οι καθαροί τη καρδία ότι αυτοί τον Θεόν όψονται» (Ματθ. ε΄, 8).

Αν συγκρίνη κανείς τον τρόπο προσευχής που προτείνεται από τους Ιησουΐτες με τον τρόπο προσευχής που διδάσκει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και όλη η νηπτική παράδοση τής Ορθοδόξου Εκκλησίας, τότε βλέπει την μεγάλη διαφορά.

Επανέρχομαι σε αυτό που τόνιζα στην αρχή τού άρθρου αυτού. Η δογματική διαφορά επιφέρει και αλλαγή στον τρόπο ζωής, και γι’ αυτό, έστω κι αν κάποτε με τους θεολογικούς διαλόγους επέλθη κάποια συμφωνία σε θεωρητικό επίπεδο, μεταξύ Ορθοδόξου Εκκλησίας και τών Ετεροδόξων Χριστιανών, εν τούτοις η αλλοίωση που έχει γίνει στο ήθος, όπως εκφράζεται στην λατρεία, την προσευχή, στην καθημερινή ζωή, είναι δύσκολο να θεραπευτή. Τελικά, η διαφορά μεταξύ Ορθοδόξου Εκκλησίας και Ρωμαιοκαθολικισμού φαίνεται στην έλλειψη τού ιερού ησυχασμού, τής ιεράς νήψεως, τής καθάρσεως τού έσω ανθρώπου.