Κεφάλαιο 93. Οτι ου δύο αρχαί

Οτι ου δύο αρχαί, μία αγαθή και μία πονηρά, εντεύθεν εισόμεθα· εναντία γαρ αλλήλοις το αγαθόν και το πονηρόν και αλλήλων φθαρτικά και εν αλλήλοις ή συν αλλήλοις ουχ υφιστάμενα.

Εν μέρει τοίνυν τούτων έκαστον έσται του παντός. Και πρώτον μεν περιγραφήσονται ουχ υπό του παντός μόνον, αλλά και υπό μέρους του παντός τούτων έκαστον.

Επειτα τις ο την χώραν εκάστω αποτεμόμενος; Ου γαρ αλλήλοις συνενεχθήναι και συμβιβασθήναι φήσουσιν, επεί ου κακόν το κακόν ειρήνην άγον προς το αγαθόν τε συμβιβαζόμενον, ουδ αγαθόν το αγαθόν προς το κακόν φιλικώς διακείμενον.

Ει δε έτερος ο τούτων εκάστω την οικείαν αφώρισε διατριβήν, εκείνος μάλλον έσται Θεός.

Ανάγκη δε και δυοίν θάτερον ή άπτεσθαι και φθείρειν αλλήλους ή είναί τι μέσον, εν ω ουδέ το αγαθόν ουδέ το κακόν έσται, και ουκέτι δύο, αλλά τρεις αρχαί έσονται.

Ανάγκη δε και τούτων το έτερον ή ειρηνεύειν, όπερ το κακόν ου δύναται –το γαρ ειρηνεύον ου κακόν–, ή μάχεσθαι, όπερ το αγαθόν ου δύναται –το γαρ μαχόμενον ου τελέως αγαθόν–, ή το μεν κακόν μάχεσθαι, το δε αγαθόν μη αντιμάχεσθαι, αλλ' υπό του κακού φθείρεσθαι, ή αεί λυπείσθαι και κακούσθαι, όπερ ου του αγαθού γνώρισμα. Μία τοίνυν αρχή αγαθή πάσης κακίας απηλλαγμένη.

Αλλ' ει τούτο, φασί, πόθεν το κακόν;

Αμήχανον γαρ εκ του αγαθού το κακόν έχειν την γένεσιν. Φαμέν ουν, ότι το κακόν ουδέν έτερόν εστιν ει μη του αγαθού στέρησις και εκ του κατά φύσιν εις το παρά φύσιν παρατροπή· ουδέν γαρ κακόν κατά φύσιν.

Πάντα γαρ, όσα εποίησεν ο Θεός, καλά λίαν, καθό γέγονεν. Ούτω τοίνυν μένοντα, καθώς έκτισται, "καλά λίαν εισίν", εκουσίως δε ανεκφοιτώντα εκ του κατά φύσιν και εις το παρά φύσιν ερχόμενα, εν τω κακώ γίνονται. Κατά φύσιν μεν ουν πάντα δούλα και υπήκοα του Δημιουργού.

Όταν ουν εκουσίως τι των κτισμάτων αφηνιάση και παρήκοον του ποιήσαντος αυτό γένηται, εν εαυτώ συνεστήσατο την κακίαν· κακία γαρ ουκ ουσία τις εστιν, ουδέ ουσίας ιδίωμα, αλλά συμβεβηκός, ήτοι εκ του κατά φύσιν εις το παρά φύσιν εκούσιος παρατροπή, όπερ εστίν η αμαρτία.

Της αυτεξουσίου γνώμης του Διαβόλου εύρημα.

Κακός ουν ο Διάβολος;

Καθό μεν γέγονεν, ου κακός, αλλ' αγαθός· άγγελος γαρ λαμπρός και φωτεινός υπό του Δημιουργού έκτισται, αυτεξούσιος ως λογικός, εκουσίως τε της κατά φύσιν αρετής απεφοίτησε και εν τω ζόφω της κακίας γέγονε, Θεού μακρυνθείς του μόνου αγαθού και φωτοποιού·

εξ αυτού γαρ παν αγαθόν αγαθύνεται, και καθόσον εξ αυτού μακρύνεται γνώμη (ου γαρ τόπω), εν τω κακώ γέγονεν.

Κεφάλαιο 93. Ότι δεν υπάρχουν δύο αρχές

Θα μάθουμε από το εξής, ότι δεν υπάρχουν δύο αρχές, μία αγαθή και μία πονηρή: διότι το αγαθό και το πονηρό είναι αντίθετα μεταξύ τους, και το ένα καταστρέφει το άλλο, και δεν υπάρχουν το ένα μέσα στο άλλο ούτε συνυπάρχουν.

Γι’ αυτό το καθένα απ’ αυτά θα υπάρχει σ’ ένα μόνο μέρος από το όλο. Και πρώτα βέβαια το καθένα απ’ αυτά θα οριστεί όχι μόνον από το όλο, αλλά από το ένα μέρος του όλου.

Έπειτα, ποιος είναι αυτός που καθορίζει την περιοχή του καθενός; Διότι δεν θα πουν ότι συγκρούσθηκαν μεταξύ τους και συμφιλιώθηκαν, επειδή το κακό παύει να είναι κακό, όταν ειρηνεύει και συμφιλιώνεται με το αγαθό· και το αγαθό παύει να είναι αγαθό, αν συμφιλιώνεται με το κακό.

Αν όμως αυτός που καθόρισε για τον καθένα απ’ αυτά την περιοχή του είναι άλλος, εκείνος μάλλον είναι ο Θεός.

Είναι υποχρεωτικό να συμβαίνει το ένα από τα δύο: ή να σχετίζονται και να καταστρέφει το ένα το άλλο ή να υπάρχει κάτι ενδιάμεσο στο οποίο δεν θα υπάρχει ούτε αγαθό ούτε το κακό, όπως ακριβώς κάποιο διάφραγμα που διαχωρίζει και τα δύο μεταξύ τους. Και έτσι δεν θα υπάρχουν δύο αλλά τρεις αρχές.

Είναι ακόμη ανάγκη και το ένα απ’ αυτά ή να ειρηνεύει, πράγμα το οποίο δεν μπορεί να το κάνει το κακό -διότι αυτό που ειρηνεύει δεν είναι κακό- ή να πολεμά, πράγμα που το αγαθό δεν μπορεί να το κάνει -διότι αυτό που πολεμά δεν είναι τελείως αγαθό-· ή το μεν κακό να πολεμά και το αγαθό να μην ανταποδίδει τον πόλεμο, αλλά να καταστρέφεται από το κακό ή διαρκώς να λυπάται και να κακοπαθεί, πράγμα που δεν είναι γνώρισμα του αγαθού. Διότι μία αρχή του αγαθού υπάρχει, η οποία είναι ελεύθερη από κάθε κακία.

Αλλά, ρωτούν, αν συμβαίνει αυτό, από πού προέρχεται το κακό;

Διότι είναι αδύνατο να δημιουργηθεί το κακό από το αγαθό. Λέμε, λοιπόν, ότι το κακό δεν είναι τίποτε άλλο παρά στέρηση του αγαθού και παρεκτροπή από τη φυσική κατάσταση στην παρά φύση· διότι κανένα κακό δεν αποτελεί φυσική κατάσταση.

Όλα, δηλαδή, όσα ο Θεός δημιούργησε είναι πολύ καλά, σύμφωνα με το δημιουργικό τους σκοπό. Αν, λοιπόν, παραμένουν έτσι, όπως δημιουργήθηκαν, «είναι πολύ καλά»· αν όμως απομακρυνθούν με τη θέλησή τους από τη φυσική κατάσταση και έλθουν στο παρά φύση, καταλήγουν στο κακό. Στην κατά φύση βέβαια κατάσταση όλα είναι υπόδουλα και υπάκουα στο Δημιουργό.

Όταν, λοιπόν, με τη θέλησή του κάποιο δημιούργημα επαναστατήσει και παρακούσει στο δημιουργό του, σχηματίζει μέσα του την κακία· η κακία, δηλαδή, δεν είναι κάποια ουσία, ούτε χαρακτηριστικό κάποιας υπάρξεως, αλλά είναι κάποιο συμβάν, δηλαδή θεληματική εκτροπή από τη φυσική στην παρά φύση κατάσταση, πράγμα που είναι η αμαρτία.

Από πού, λοιπόν, προήλθε η αμαρτία;

Είναι εφεύρημα της αυτεξούσιας γνώμης του Διαβόλου.

Είναι, δηλαδή, ο Διάβολος κακός;

Σύμφωνα με τη δημιουργία του δεν είναι κακός αλλά καλός· διότι ο Δημιουργός τον έπλασε λαμπρό και φωτεινό άγγελο, αυτεξούσιο ως λογικό ον· με τη θέλησή του όμως εγκατάλειψε τη φυσική αρετή και έπεσε στο σκοτάδι της κακίας, με την απομάκρυνσή του από το μόνο αγαθό και φωτοποιό Θεό.

Διότι απ’ Αυτόν προέρχεται κάθε αγαθό, και ανάλογα όποιος με την απόφασή του (και όχι τοπικά) απομακρύνεται απ’ Αυτόν, πέφτει στο κακό.