Κείμενο

Μετάφραση

1. Eπαινούμεν και ημείς και θαυμάζομεν αναθεωρούντες την μεγαλουργίαν ταύτην του Θεού, την ορωμένην άπασαν λέγω κτίσιν. Επαινούσι ταύτην και θαυμάζουσιν εξερευνώντες και οι τών Ελλήνων σοφοί. Αλλ' ημείς μεν εις δόξαν τού Κτίσαντος, εκείνοι δε κατά δόξης τού Κτίσαντος· ελάτρευσαν γαρ αθλίως τη κτίσει παρά τον Κτίσαντα.

Ούτω και τας προφητικάς και Αποστολικάς και πατρικάς φωνάς διασαφούμεν και ημείς, αλλ' εις ωφέλειαν των εντυγχανόντων και ύμνον τού δια τών Προφητών και Αποστόλων και πατέρων λαλήσαντος Πνεύματος.

Επιχειρούσι ταύτας διερμηνεύειν και οι κατά καιρούς πονηράς αιρέσεως προϊστάμενοι, αλλ' εις βλάβην τών αυτοίς πειθομένων και τής κατ' ευσέβειαν αληθείας αθέτησιν, ταις του Πνεύματος φωναίς κατά τού Πνεύματος χρώμενοι.

1. Eπαινούμε κι εμείς και θαυμάζουμε, καθώς αντικρίζουμε αυτό το μεγαλούργημα του Θεού, δηλαδή όλη τη βλεπόμενη, λέω κτίση. Την επαινούν και τη θαυμάζουν εξερευνώντας την, και οι σοφοί των Ελλήνων. Αλλά εμείς μεν αυτό το κάνουμε εις δόξαν του Δημιουργού, εκείνοι όμως εναντίον τής δόξας του Δημιουργού· Επειδή με άθλιο τρόπο “λάτρεψαν την κτίση αντί τον Κτίστη”.

Έτσι, επεξηγούμε κι εμείς τις προφητικές και Αποστολικές και πατερικές φωνές, αλλά για ωφέλεια τών αναγνωστών και για ύμνο τού Πνεύματος που μίλησε δια μέσου τών Προφητών και Αποστόλων και πατέρων.

Αυτές επιχειρούν να τις διερμηνεύσουν και οι κατά καιρούς αρχηγοί τής πονηρής αιρέσεως, αλλά προς βλάβη τών οπαδών τους και αθέτηση τής κατ' ευσέβειαν αληθείας, χρησιμοποιώντας τους λόγους τού Πνεύματος κατά τού Πνεύματος.

Αλλά και τον ίδιο τον λόγο τής Χάριτος τού ευαγγελίου, που είναι υψηλός και κατάλληλος για ώριμες ακοές και διάνοιες, οι θεοφόροι πατέρες τον καθιστούν και για τους ατελείς κατάλληλο, μαλακώνοντάς τον κατά κάποιον τρόπο με τα στόματά τους, όπως ακριβώς οι φιλότεκνες μητέρες, μασώντας την στερεότερη τροφή, την καθιστούν εύχρηστη και εύληπτη και από τα θηλάζοντα ακόμη παιδιά. Επειδή και το υγρό που είναι στα σώματα τών κατά το σώμα μητέρων, γίνεται τροφή για τα παιδιά. Και τα νοήματα που είναι στις καρδιές τών θεοφόρων πατέρων γίνονται κατάλληλη τροφή για τις ψυχές αυτών που τα ακούνε και πείθονται.

2. Φύγωμεν ουν τους τας πατρικάς εξηγήσεις μη παραδεχομένους, αλλά παρ' εαυτών πειρωμένους εισάγειν τα εναντία, και τας μεν εν τω γράμματι λέξεις πιριέπειν υποκρινομένους, την δε ευσεβή διάνοιαν απωθουμένους· και φύγωμεν μάλλον ή φεύγει τις από όφεως. Ο μεν γαρ ενδακών το σώμα θανατοί πρόσκαιρα, τής αθανάτου ψυχής χωρίσας· οι δε τής ψυχής αυτής λαβόμενοι τοις οδούσι χωρίζουσιν αυτήν του Θεού, όπερ εστί θάνατος αιώνιος τής αθανάτου ψυχής.

2. Ας αποφύγουμε λοιπόν όσους δεν παραδέχονται τις πατερικές εξηγήσεις, αλλά επιχειρούν να εισαγάγουν τα αντίθετα μόνοι τους, και τις μεν λέξεις τού κειμένου προσποιούνται ότι μεταχειρίζονται, το δε ευσεβές νόημα απορρίπτουν. Ας τους αποφύγουμε μάλιστα περισσότερο από όσο φεύγει κανείς από φίδι. Επειδή το μεν φίδι, όταν δαγκώσει, θανατώνει πρόσκαιρα το σώμα, χωρίζοντάς το από την αθάνατη ψυχή· εκείνοι όμως, πιάνοντας με τα δόντια την ίδια την ψυχή, την χωρίζουν από τον Θεό, κάτι που είναι αιώνιος θάνατος της αθάνατης ψυχής.

3. Τοιαύτα δε νυν είπον και ταύτα προοιμιασάμην προς την υμετέραν αγάπην, επεί την επ' όρους σεπτήν τού Χριστού Μεταμόρφωσιν εορτάζομεν σήμερον και περί τού κατ' αυτήν φωτός ο λόγος ημίν, καθ' ου πολύς έτι νυν αγών τοις τού φωτός πολεμίοις. Φέρε δη μικρόν άνωθεν προθώμεν τας σήμερον αναγινωσκομένας ευαγγελικάς φωνάς εις ανάπτυξιν τού μυστηρίου και τής αληθείας παράστασιν.

«Μεθ' ημέρας έξ παραλαμβάνει ο Ιησούς τον Πέτρον και Ιάκωβον και Ιωάννην και αναφέρει αυτούς εις όρος υψηλόν κατ' ιδίαν, και μετεμορφώθη έμπροσθεν αυτών, και έλαμψε το πρόσωπον αυτού ως ο ήλιος»².

Τούτο δη του ευαγγελίου πρώτον κατιδείν αναγκαίον, μετά ποίαν ημέραν ο Απόστολος του Χριστού και ευαγγελιστής Ματθαίος τας έξ ημέρας αριθμεί, μεθ' ας η τής τού Κυρίου μεταμορφώσεως ημέρα επέστη; Μετά ποίαν ουν;

3. Αυτά τα είπα τώρα και έκανα αυτό το προοίμιο προς την αγάπη σας, επειδή σήμερα γιορτάζουμε τη σεπτή μεταμόρφωση του Χριστού και ο λόγος μας είναι για το φως της, εναντίον του οποίου πολύς αγώνας διεξάγεται ακόμη τώρα, από τους εχθρούς τού φωτός. Ας προβάλουμε λοιπόν από λίγο παραπάνω το αναγινωσκόμενο σήμερα ευαγγελικό κείμενο γι' ανάπτυξη τού μυστηρίου και απόδειξη τής αληθείας.

«Έπειτα από έξι ημέρες παραλαμβάνει ο Ιησούς τον Πέτρο και Ιάκωβο και Ιωάννη και τους ανεβάζει ιδιαιτέρως σε υψηλό όρος, και μεταμορφώθηκε εμπρός τους και έλαμψε το πρόσωπό του σαν ο ήλιος»².

Τούτο λοιπόν είναι ανάγκη να εξετάσουμε πρώτα από το ευαγγέλιο: Έπειτα από ποια ημέρα αριθμεί τις έξι ημέρες ο Απόστολος τού Χριστού και ευαγγελιστής, έπειτα από τις οποίες έφθασε η ημέρα της μεταμορφώσεως του Κυρίου; Μετά από ποια λοιπόν;

Έπειτα από εκείνην, κατά την οποία ο Κύριος, διδάσκοντας τους μαθητές του, έλεγε ότι πρόκειται να έλθει ο Υιός τού ανθρώπου μέσα στη δόξα του Πατρός Του, και προσέθετε, «ότι υπάρχουν μερικοί από αυτούς που στέκονται εδώ, οι οποίοι δεν θα γευθούν θάνατο, έως ότου δουν τον Υιό του ανθρώπου να έρχεται στη βασιλεία Του»³.

4. Αλλά πώς συμφωνούσιν αλλήλοις, ο μεν οκτώ φανερώς ειπών τας μεταξύ τής επαγγελίας και τής επιφανείας ημέρας, ο δε, μεθ' ημέρας έξ;

Ακούετε και συνίετε. Οκτώ επί του όρους ήσαν, και έξ εφαίνοντο. Τρεις ούτοι, Πέτρος και Ιάκωβος και Ιωάννης, οι τω Ιησού συναναβάντες· είδον δε εκεί συνόντας αυτώ και συλλαλούντας, και τον Μωυσήν και τον Ηλίαν, ως είναι τούτους έξ.

Αλλά τω Κυρίω πάντως αοράτως και ο Πατήρ και το Πνεύμα το Άγιον συνήν, ο Μεν μαρτύρων δια φωνής οικείας αγαπητόν υιόν είναι τούτον εαυτού, Το Δε, δια τής φωτεινής νεφέλης συνεκλάμπον και το τού Υιού προς τε αυτό και τον Πατέρα συμφυές και ενιαίον τού φωτός δεικνύον· τούτων γαρ πλούτος η συμφυΐα και το έν έξαλμα τής λαμπρότητος. Ούτως ούν οκτώ εισιν οι έξ.

4. Αλλά πώς συμφωνούν μεταξύ τους, αφού ο μεν ένας είπε φανερά οκτώ τις ημέρες μεταξύ τής επαγγελίας και τής επιφανείας, ο δε άλλος, μετά έξι ημέρες;

Ακούσατε και αντιληφθείτε. Επάνω στο όρος ήταν οκτώ και φαίνονταν έξι. Αυτοί οι τρεις, Πέτρος και Ιάκωβος και Ιωάννης, που ανέβηκαν μαζί με τον Ιησού και είδαν εκεί να βρίσκονται και να μιλούν μαζί Του και ο Μωυσής και ο Ηλίας, ώστε να είναι αυτοί έξι.

 Αλλά πάντως μαζί με τον Κύριο συνυπήρχαν αοράτως και ο Πατήρ και το Πνεύμα το Άγιο· ο Πρώτος μαρτυρώντας με τη φωνή Του ότι τούτος είναι αγαπητός Υιός Του, Το Δεύτερο συνεκλάμποντας δια της φωτεινής νεφέλης και δείχνοντας το συμφυές και ενιαίο τού φωτός τού Υιού, τόσο προς Αυτό όσο και προς τον Πατέρα· επειδή πλούτος τούτων είναι η συμφυΐα και η ενιαία έξαρση τής λαμπρότητας. Έτσι λοιπόν οι έξι είναι οκτώ.

6. Αλλά και έτερόν τι μέγα τε και μυστικόν δι' αλλήλων ημίν εν τω δοκείν διαφωνείν υποφαίνουσι· και δη προσέχετε τον νουν τοις ρηθησομένοις, όσοι διαβατικώτεροι την διάνοιαν.

Δια τι γαρ ο μεν μετά έξ ημέρας είπεν, ο δε υπερέβη και την εβδόμην, τής ογδόης μνησθείς;

Διότι το μέγα θέαμα τού φωτός τής τού Κυρίου μεταμορφώσεως, τής ογδόης ήτοι του μέλλοντος αιώνός εστί το μυστήριον, μετά την κατάπαυσιν του εν έξ ημέραις γεγονότος κόσμου και την υπέρβασιν της καθ' ημάς αισθήσεως εξαδικώς ενεργούσης αναφαινόμενον· πέντε γαρ αισθήσεις έχομεν, προστιθέμενος δε ταύταις ο κατ' αίσθησιν προφορικός λόγος, εξαδικήν την ενέργειαν τής αισθήσεως ημών απεργάζεται.

Ου μόνον δε υπέρ αίσθησιν, αλλά και υπέρ λόγον εστίν η επηγγελμένη τοις αξίοις τού Θεού βασιλεία· δια τούτο μετά την καλήν ανενεργησίαν τών εξαδικώς τούτων εκτελουμένων, ής ανενεργησίας το αξίωμα η εβδόμη πλουτεί, κατά την ογδόην δυνάμει κρείττονος ενεργείας η βασιλεία του Θεού αναφαίνεται.

6. Αλλά με την φαινομενική διαφωνία μεταξύ τους μάς υποδηλώνουν και κάτι άλλο μεγάλο και μυστικό. Γι' αυτό όσοι είσθε διαπεραστικοί κατά τη διάνοια εντείνετε την προσοχή σας σε όσα θα λεχθούν:

Γιατί ο μεν ένας είπε μετά έξι ημέρες, ο δε άλλος πέρασε και την εβδόμη, μνημονεύοντας την ογδόη;

Επειδή το μέγα θέαμα του φωτός τής μεταμορφώσεως του Κυρίου είναι μυστήριο της ογδόης ημέρας, δηλαδή του μέλλοντος αιώνος, που αναφαίνεται μετά την κατάπαυση του κόσμου που έγινε σε έξι ημέρες και την υπέρβαση της αισθήσεώς μας που ενεργεί εξαδικώς· επειδή πέντε αισθήσεις έχουμε, και αν προσθέσουμε σ' αυτές τον αισθητό προφορικό λόγο, τότε αυτός καθιστά εξαδική την ενέργεια της αισθήσεώς μας.

Είναι δε η υποσχεμένη για τους αξίους βασιλεία του Θεού, όχι μόνο πάνω από την αίσθηση, αλλά και πάνω από τον λόγο· γι' αυτό μετά την καλή απραξία τούτων τών εξαδικώς εκτελούμενων, (τής οποίας ανενεργησίας την αξία καρπώνεται η εβδόμη), κατά την ογδόη με τη δύναμη ασυγκρίτως ανώτερης ενεργείας αναφαίνεται η βασιλεία του Θεού.

Και αυτή τη δύναμη του θείου Πνεύματος, δια της οποίας βλέπεται από τους αξίους η βασιλεία του Θεού, προείπε ο Κύριος φανερώνοντας κατά τον θείο Λουκά στους μαθητές: «υπάρχουν μερικοί από αυτούς που στέκονται εδώ οι οποίοι δεν θα γευθούν θάνατο, έως ότου δουν τη βασιλεία του Θεού να έχει έλθει εν δυνάμει»⁵.

7. «Εισί τινες τών ώδε εστηκότων, οίτινες ου μη γεύσονται θανάτου, έως αν ίδωσι την βασιλείαν τού Θεού εληλυθυΐαν εν δυνάμει».

Πανταχού εστίν ο τού παντός βασιλεύς και πανταχού εστίν η βασιλεία αυτού, ώστε το έρχεσθαι την αυτού βασιλείαν, ου το άλλοθεν αλλαχόσε παραγίνεσθαι δηλοί, αλλά το φανερούσθαι ταύτην τη δυνάμει του θείου Πνεύματος· δια τούτο έλεγεν εληλυθυΐαν εν δυνάμει. Ήτις δύναμις ουχ απλώς τοις τυχούσιν εγγίνεται, αλλά τοις εστηκόσι μετά του Κυρίου, τουτέστι τοις εστηριγμένοις εν τη πίστει αυτού και τοις κατά Πέτρον και Ιάκωβον και Ιωάννην, και τούτοις αναφερομένοις υπό τού λόγου πρότερον εις όρος υψηλόν, δηλονότι τής φυσικής ημών ταπεινότητος υπεραναβιβαζομένοις·

7. «Υπάρχουν μερικοί από αυτούς που στέκονται εδώ, οι οποίοι δεν θα γευθούν θάνατο, έως ότου δουν τη βασιλεία του Θεού να έχει έλθει δυναμικά».

Παντού είναι ο Βασιλιάς τού παντός και παντού είναι η βασιλεία Του, γι' αυτό το να έρχεται η βασιλεία Του δεν δηλώνει το ότι φθάνει από αλλού σε άλλα μέρη, αλλά το ότι αυτή φανερώνεται με τη δύναμη τού θείου Πνεύματος· γι' αυτό έλεγε να έχει έλθει “εν δυνάμει”. Αλλά η δύναμη αυτή δε συναντά αδιάκριτα τον καθένα, παρά μόνο όσους στέκονται μαζί με τον Κύριο, δηλαδή τους στηριγμένους στην πίστη Του και όσους μοιάζουν με τον Πέτρο και Ιακωβο και  Ιωάννη, που και αυτοί φέρονται προηγουμένως από τον λόγο επάνω σε υψηλό όρος, δηλαδή ανεβάζονται επάνω από τη φυσική μας μηδαμινότητα.

8. Ου γίνεται τοιγαρούν και απογίνεται, ουδέ περιγράφεται, ουδ' αισθητική δυνάμει υποπίπτει το φως τής τού Κυρίου μεταμορφώσεως, ει και δι' οφθαλμών σωματικών εώραται και προς ολίγον χρόνον και εν βραχεία τού όρους κορυφή, αλλ' από τής σαρκός επί το πνεύμα τηνικαύτα, κατά τον ειπόντα, μετέβησαν οι του Κυρίου μύσται τη εναλλαγή τών αισθήσεων, ην αυτοίς το Πνεύμα ενήργησε, και ούτως είδον, ου τε και εφ' όσον εχαρίσατο τούτοις η του θείου Πνεύματος δύναμις, το απόρρητον εκείνο φως· ό μη συνιδόντες οι νυν εις τούτο βλασφημούντες, αισθητική τε και κτιστή δυνάμει τους εκκρίτους τών Αποστόλων ιδείν ωήθησαν το φως τής τού Κυρίου μεταμορφώσεως, και δια τούτο κατασπάν επιχειρούσιν εις κτίσμα, μη μόνον το φως εκείνο, την τού Θεού δόξαν και βασιλείαν, αλλά και την δύναμιν τού θείου Πνεύματος, δι' ής τα θεία τοις αξίοις αποκαλύπτεται.

8. Επομένως ούτε δημιουργείται ούτε χάνεται, ούτε περιγράφεται, ούτε υποπίπτει σε αισθητική δύναμη το φως τής μεταμορφώσεως τού Κυρίου, αν και βλέπεται με σωματικά μάτια για λίγο χρόνο και σε χαμηλή κορυφή του όρους· αλλά μεταβαίνει αμέσως από τη σάρκα στο πνεύμα, σύμφωνα μ' αυτόν που είπε: “με την εναλλαγή τών αισθήσεων, που ενήργησε σ' αυτούς το Πνεύμα, μετέβησαν οι μύστες του Κυρίου”· και έτσι είδαν αυτό που χάρισε και όσο χάρισε σ' αυτούς η δύναμη του θείου Πνεύματος, το απόρρητο εκείνο φως. Τούτο το φως το Οποίο χωρίς να το έχουν δει και αυτοί που τώρα το βλασφημούν, νόμισαν ότι οι πρόκριτοι των Αποστόλων είδαν το φως τής μεταμορφώσεως του Κυρίου με αισθητική και κτιστή δύναμη, και γι' αυτό επιχειρούν να το υποβιβάσουν σε κτίσμα. Όχι μόνο εκείνο το φως, δηλαδή την δόξα και βασιλεία τού Θεού, αλλά και τη δύναμη τού θείου Πνεύματος, δια τής οποίας αποκαλύπτονται τα θεϊκά στους αξίους.

9. Αλλά όταν έφθασε η ογδόη, όπως έχει λεχθεί, ο Κύριος παραλαμβάνοντας τον Πέτρο και τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη ανέβηκε στο όρος για να προσευχηθεί· επειδή πάντοτε προσευχόταν απομακρυνόμενος από όλους, ακόμα και από τους Αποστόλους· όπως όταν έθρεψε με πέντε άρτους και δυο ψάρια τους πέντε χιλιάδες άνδρες μαζί με γυναίκες και παιδιά, αμέσως τους έδιωξε όλους και ανάγκασε όλους τους μαθητές να μπουν στο πλοίο, και αυτός ανέβηκε στο όρος για να προσευχηθή·⁷ ή παίρνοντας μαζί του λίγους, εκείνους που υπερείχαν από τους άλλους.

10. Τις εστί μετεμορφώθη;

Φησίν ο Χρυσόστομος θεολόγος· παρήνοιξεν, ως ευδόκησεν, ολίγον τής θεότητος, και τοις μύσταις έδειξε τον ενοικούντα Θεόν. «εγένετο γαρ εν τω προσεύχεσθαι αυτόν», ως ο Λουκάς φησι, «το είδος αυτού έτερον, λάμψαν ώσπερ ο ήλιος», ως ο Ματθαίος γράφει.

Ως ήλιος δε είπεν, ουχ ίνα αισθητόν εννοήση τις το φως εκείνο, - άπαγε τής κατά νουν αβλεψίας τών μηδέν τών κατ' αίσθησιν φαινομένων υψηλότερον εννοείν δυναμένων,- αλλ' ίνα γνώμεν, ότι ο τοις κατ' αίσθησιν ζώσι και δι' αισθήσεως ορώσίν εστίν ο ήλιος, τούτο τοις κατά πνεύμα ζώσι και εν Πνεύματι ορώσίν εστιν ο Χριστός ως Θεός, και ου χρεία τοις θεοειδέσιν εν τη θεοπτία φωτός ετερου· τοις γαρ αϊδίοις αυτός εστι φως και ουκ άλλο· τι γαρ δει φωτός δευτέρου τοις το μέγιστον έχουσιν;

10. Τι σημαίνει “μεταμορφώθηκε”;

Λέει ο θεολόγος Χρυσόστομος: “άνοιξε, όπως ευδόκησε, λίγο από τη θεότητα κι έδειξε στους μύστες τον ένοικο Θεό. «Διότι, ενώ προσευχόταν», (όπως λέει ο Λουκάς), «η εμφάνισή του έγινε διαφορετική», «έλαμψε σαν ήλιος», όπως γράφει ο Ματθαίος·

Και είπε «σαν ήλιος», όχι για να εκλάβει κάποιος ως αισθητό το φως εκείνο· - μείνε μακριά από τη νοητική τύφλωση εκείνων που δεν μπορούν να εννοήσουν τίποτε υψηλότερο από τα φαινόμενα τών αισθήσεων, - αλλά για να γνωρίσουμε ότι εκείνο που για τους ζώντες κατά τις αισθήσεις και βλέποντες δια τής αισθήσεως είναι ο ήλιος, το αντίστοιχο για τους ζώντες κατά πνεύμα και βλέποντες δια τού Πνεύματος είναι ο Χριστός ως Θεός, και δεν υπάρχει ανάγκη άλλου φωτός για τους θεοειδείς κατά την θεοπτία· Επειδή για τους αϊδίους Αυτός είναι φως και δεν υπάρχει άλλο· Γιατί, τι χρειάζεται δεύτερο φως σ' εκείνους που έχουν το μέγιστο;

Καθώς λοιπόν προσευχόταν έτσι, έλαμψε και φανέρωσε κρυφά στους διαλεκτούς τών μαθητών το απόρρητο εκείνο φως, ενώ ήταν παρόντες οι κορυφαίοι Προφήτες, για να δείξει ότι εκείνο το μακάριο θέαμα το προξένησε η προσευχή· και για να μάθουμε ότι δια του πλησιάσματος προς τον Θεό κατά την αρετή, και τής ενώσεως προς Αυτόν κατά το νου, προκαλείται και αναφαίνεται εκείνη η λαμπρότητα. Η λαμπρότητα που δίνεται και βλέπεται από όλους όσοι αδιάλειπτα ανυψώνονται προς τον Θεό, μέσω εύστοχης αγαθοεργίας και ειλικρινούς προσευχής.

11. Οράτε ότι και Μωυσής μετεμορφώθη αναβάς εις το όρος, και ούτως είδε την δόξαν Κυρίου; Αλλ' έπαθε την μεταμόρφωσιν, ουκ ενήργησε· κατά τον λέγοντα, "εις τούτο με φέρει το μέτριον ενταύθα φέγγος τής αληθείας, λαμπρότητα Θεού⁹ και ιδείν και παθείν".

11. Βλέπετε ότι και ο Μωυσής μεταμορφώθηκε αφού ανέβηκε στο όρος, κι έτσι είδε τη δόξα του Κυρίου; Αλλά υπέστη την μεταμόρφωση, δεν την προξένησε, σύμφωνα μ' αυτόν που λέει ότι: "σ' αυτό με φέρνει το μέτριο εδώ φεγγοβόλημα τής αληθείας, να δω και να υποστώ τη λαμπρότητα του Θεού"⁹.

12. Οι δε τον Έλληνα λόγον και την τού κόσμου τούτου σοφίαν εφ' ημών αυχούντες, και τοις πνευματικοίς ανδράσιν επί τών τού Πνεύματος λόγων μη πειθαρχείν όλως, αλλά και ανταίρειν προηρημένοι, φως ακούοντες τής επ' όρους του Κυρίου μετεμορφώσεως, το τοις Αποστολικοίς οφθαλμοίς εωραμένον, εις το αισθητόν ευθύς και κτιστόν κατάγονται φως, και κατασπώσιν εις τούτο το άυλον και ανέσπερον και αΐδιον και μη μόνον υπέρ αίσθησιν, αλλά και υπέρ νουν εκείνο φως, αυτοί κάτω κείμενοι και μηδέν υπέρ τα πρόσγεια νοείν δυνάμενοι.

12. Εκείνοι όμως που μάς προβάλλουν την Ελληνική παιδεία και τη σοφία του κόσμου τούτου και δεν πειθαρχούν καθόλου στους πνευματικούς άνδρες επί των ζητημάτων του Πνεύματος, (αλλά και προτιμούν να διαφωνούν), αυτοί επειδή είναι πεσμένοι κάτω και δεν μπορούν να αντιληφθούν τίποτε πάνω από τα γήινα, ακούγοντας για φως τής μεταμορφώσεως του Κυρίου επάνω στο όρος, που είδαν τα μάτια τών Αποστόλων, κατέρχονται αμέσως στο αισθητό και κτιστό φως· και υποβιβάζουν σε τέτοιο, εκείνο το άϋλο και ανέσπερο και αΐδιο φως, που είναι όχι μόνο πάνω από τις αισθήσεις, αλλά και πάνω από τη νόηση.

13. Επεί δε και μεταμορφωθείς ο Κύριος έλαμψε και την δόξαν και την λαμπρότητα και το φως έδειξεν εκείνο, και ήξει πάλιν οίος ώφθη τοις μαθηταίς εν τω όρει, άρα προσελάβετό τι φως και εις τους αιώνας έξει, ό πρότερον ουκ είχεν; Άπαγε τής βλασφημίας· ο γαρ τούτο λέγων, τρεις φύσεις επί τού Χριστού δοξάσει, την τε θείαν και την ανθρωπίνην, και την τού φωτός εκείνου·

τοιγαρούν ουχ ετέραν, αλλ' ην είχεν αφανώς λαμπρότητα ταύτην εφανέρωσεν. Είχε δε υπό την σάρκα κεκρυμμένην την λαμπρότητα τής φύσεως της θείας. Ουκούν τής θεότητός εστί το φως εκείνο, και Άκτιστον εστίν· επεί και μετεμορφώθη Χριστός κατά τους θεολόγους¹¹, ουχ ό ουκ ην προσλαβόμενος, ουδέ εις όπερ ουκ ην μεταβαλλόμενος, αλλ' όπερ ην τοις οικείοις μάθηταίς εκφαινόμενος, διανοίγων τούτων τα όμματα και εκ τυφλών εργαζόμενος βλέποντας.

13. Αλλά μήπως, επειδή ο Κύριος, όταν μεταμορφώθηκε, έλαμψε κι έδειξε τη δόξα και τη λαμπρότητα και το φως εκείνο, και θα έλθει πάλι όπως τον είδαν οι μαθητές στο όρος, σημαίνει ότι προσέλαβε και θα έχει στους αιώνες κάτι που δεν είχε προηγουμένως; Μακριά από αυτή τη βλασφημία! Επειδή όποιος θα πει κάτι τέτοιο, θα υποδείξει τρεις φύσεις στο Χριστό: τη θεία, την ανθρώπινη και τη φύση εκείνου του φωτός.

Άρα δεν φανέρωσε άλλη λαμπρότητα, αλλά εκείνη που είχε αφανώς. Και είχε κρυμμένη κάτω από τη σάρκα τη λαμπρότητα της θείας φύσεως. Επομένως το φως εκείνο είναι της θεότητας και είναι άκτιστο· επειδή, κατά τους θεολόγους¹¹, ο Χριστός μεταμορφώθηκε, όχι προσλαμβάνοντας ό,τι δεν ήταν, ούτε μεταβαλλόμενος σε κάτι που δεν ήταν, αλλά φανερώνοντας στους μαθητές Του ό,τι ήταν, ανοίγοντάς τους τα μάτια και από τυφλούς τους έκανε να βλέπουν.

14. Ενηλλάγησαν ουν, και ούτω την εναλλαγήν είδον, ουχ ην αρτίως, αλλ' ην εξ αυτής τής προσλήψεως έλαβε το ημέτερον φύραμα, θεωθέν τη ενώσει τού Λόγου τού Θεού.

14. Εναλλάχθηκαν λοιπόν, κι έτσι είδαν την εναλλαγή, την οποία δεν έλαβε πλήρως το φύραμά μας, αλλά θεώθηκε από την πρόσληψή του, μέσω τής ενώσεως με τον Λόγο του Θεού.

15. Τι δε και τών άλλων απολαμβάνει τους κορυφαίους και ανάγει τούτους, και κατ' ιδίαν μόνους;

ίνα τι πάντως υποδείξη μέγα τε και μυστικόν. Πώς ουν μέγα και μυστικόν η τού αισθητού φωτός θέα, ην αυτοί τε οι εκλεγέντες και πριν αναχθήναι, και συν αυτοίς οι κάτω λειφθέντες είχον; Τις δε αυτοίς χρεία και Πνεύματος δυνάμεως και τής δι' αυτής προσθήκης ή εναλλαγής ομμάτων προς την τού φωτός εκείνου θέαν, είπερ αισθητόν τε και κτιστόν; Πώς δε δόξα και βασιλεία τού Πατρός και τού Πνεύματος το φως το αισθητόν;

Πώς δ' εν τη τοιαύτη δόξη και βασιλεία κατά τον μέλλοντα αιώνα ήξει ο Χριστός, ότε ουκ αέρος, ου φωτός, ου τόπου χρεία και τών τοιούτων, αλλ' αντί πάντων κατά τον Απόστολον ημίν έσται ο Θεός;¹² Ει δε αντί πάντων, και αντί φωτός πάντως. Όθεν δείκνυται πάλιν και το φως εκείνο τής θεότητος ον, επεί και ο θεολογικώτατος τών Ευαγγελιστών Ιωάννης δια τής αποκαλύψεως εκφαίνει, ως η μέλλουσα και μένουσα εκείνη πόλις «ου χρείαν έχει του ηλίου ουδέ τής σελήνης, ίνα φαίνωσιν εν αυτή· η γαρ δόξα του Θεού εφώτισεν αυτήν και ο λύχνος αυτής, το αρνίον»¹³ .

Άρ' ου φανερώς υπέδειξεν ημίν κακεί τον εν Θαβωρίω νυν θείως μεταμορφωθέντα Ιησούν, ος έχει μεν ως λύχνον το σώμα, αντί δε φωτός την εκφανείσαν επ' όρους τοις συναναβάσι δόξαν της θεότητος;

15. Και γιατί παίρνει από τους άλλους τους κορυφαίους και τους ανεβάζει, και μάλιστα ιδιαιτέρως μόνους τους;

Οπωσδήποτε για να υποδείξει κάτι σπουδαίο και μυστικό. Πώς λοιπόν θα ήταν σπουδαίο και μυστικό το θέαμα τού αισθητού φωτός, ένα θέαμα που είχαν οι ίδιοι οι διαλεγμένοι και πριν ανεβασθούν και που το είχαν μαζί με αυτούς και οι απομείναντες κάτω; Και σε τι θα τους χρειαζόταν η δύναμη του Αγίου Πνεύματος και η προσθήκη ή εναλλαγή τών ματιών τους με τη δύναμη αυτή, προκειμένου να δουν εκείνο το φως, αν ήταν αισθητό και κτιστό; Και πώς μπορεί να είναι λάμψη και βασιλεία του Πατρός και του Πνεύματος το αισθητό φως;

Και πώς θα έλθει ο Χριστός κατά τον μέλλοντα αιώνα σε μια τέτοια λάμψη και βασιλεία, όταν δεν θα υπάρχει ανάγκη ούτε αέρα, ούτε φωτός, ούτε τόπου, ούτε άλλων ομοίων, αλλά σύμφωνα με τον Απόστολο αντί όλων θα είναι για μας ο Θεός¹²; Εάν δε θα είναι αντί όλων, θα είναι οπωσδήποτε και αντί του φωτός. Κι από αυτά πάλι αποδεικνύεται, ότι το φως εκείνο είναι της θεότητας, επειδή και ο θεολογικότατος από τους ευαγγελιστές Ιωάννης δια τής Αποκαλύψεως φανερώνει ότι η μέλλουσα και μένουσα εκείνη πόλη «δεν έχει ανάγκη τού ηλίου ούτε τής σελήνης για να φέγγουν σ' αυτήν διότι τη φώτισε η δόξα του Θεού και ο λύχνος της, το Αρνί»¹³.

Άρα δεν μας υπέδειξε φανερά κι εκεί, τον Ιησού που τώρα μεταμορφώθηκε με θείο τρόπο στο Θαβώρ, ο Οποίος έχει μεν ως λυχνάρι το σώμα, αλλά αντί για φως έχει τη δόξα τής θεότητας που φανερώθηκε επάνω στο όρος στους συνοδούς που ανέβηκαν μαζί του;

17. Αλλ' ίνα μη κατατείνωμεν υμών επί πολύ την διάνοιαν, τα μεν υπόλοιπα τών ευαγγελικών ρημάτων επί τού καιρού ταμιευσόμεθα τής πανιέρου και θείας ιερουργίας. Πιστεύοντες δε, ως εδιδάχθημεν παρά τών υπό τού Χριστού φωτισθέντων, άτε μόνων ακριβώς ειδότων (τα γαρ μυστήριά μου εμοί και τοις εμοίς, φησί, δια του προφήτου¹⁶ ο Θεός)·

17. Αλλά, για να μη ταλαιπωρούμε για πολύ τη διάνοιά σας, τα μεν υπόλοιπα των ευαγγελικών λόγων θα επιφυλάξουμε για την ώρα της πανίερης και θείας λειτουργίας. Πιστεύοντας δε, όπως διδαχθήκαμε από τους φωτισθέντες από τον Χριστό, που μόνοι γνωρίζουν ακριβώς (διότι τα μυστήρια μου, λέγει ο Θεός δια του προφήτου¹⁶, είναι για μένα και για τους ιδικούς μου).

Σημειώσεις:

1. Η περικοπή τού ευαγγελίου τού όρθρου είναι Λουκά 9:28-36. Βλέπε και Ματθαίος 17:1-9 και Μάρκος 9:2-8.

2. Ματθ. 17: 1.

3. Ματθ. 16: 28.

4. Λουκά 9: 28.

5. Λουκά 9: 27.

6. Α΄ Κορ. 2: 9.

7. Ματθ. 14: 22 εε..

8. Ματθ. 26: 36.

9. Βλ. Γρηγορίου Παλαμά, Προς Γαβράν 20, συγγράμματα Β΄, σ. 347.

10. Ματθ. 13: 43.

11. Ιω. Δαμασκηνού, “Εις την Μεταμόρφωσιν 12, PG 96, 564c.

12. Κορ. 15: 28.

13. Αποκ. 21: 23.

14. Αποκ. 22: 5.

15. Ιακ. 1: 17.