Από τη θεολογική προοπτική τού Anders Nygren μέσα στο έργο του Αγάπη και Έρως, η Ουράνιος Κλίμαξ του Αγ. Ιωάννη τής Κλίμακος είναι ένας έξοχος στόχος. Γι’ αυτό, δεν εκπλήσσεται κανείς από τα σχόλιά του πάνω σ' αυτό το έργο. Αλλά ακόμα κι αν κανείς θέτει το θέμα με τον τρόπο που το θέτει ο Nygren, ο Nygren είναι και πάλι μόνο εν μέρει ακριβής έστω κι αν γίνει δεκτή η υπόθεσή του, η οποία δεν μπορεί να γίνει δεκτή.

Αυτός δεν μπορεί θεολογικά να καταλάβει τις δυο πλευρές τής συνεργίας, δεν μπορεί να καταλάβει ότι όταν οι μοναχοί μιλούν για την πλευρά του ανθρώπου αν πάρει κανείς αυτές τις δηλώσεις χωρίς περιορισμούς, -πράγμα που δεν μπορεί να το κάνει κανείς- τότε αυτοί μιλούν συχνά με μια γλώσσα που μπορεί να μοιάζει Πελαγιανική, που μπορεί να μοιάζει ότι ζήτα την εύνοια του Θεού, που μπορεί να μοιάζει σαν να αρνείται εξολοκλήρου την πρωτοβουλία του Θεού σε όλα, ακόμα και στην Αγάπη. Αλλά απλώς δεν είναι έτσι τα πράγματα. Ακόμα και μέσα σ’ αυτήν τη γλώσσα από την πλευρά του ανθρώπου, υπάρχει διαρκής αναφορά στη Δωρεά του Θεού, διαρκής αναφορά σε όλα που προέρχονται από την Αγάπη και επιστρέφουν στην Αγάπη. Αλλά το εσωτερικό πνεύμα της «δοκιμασίας» δεν το βλέπει ο Nygren. Αυτός μειώνει την όλη «δοκιμασία» σε τίποτε περισσότερο από τον εγωιστικό Έρωτα.

«Δεν μπορεί να υπάρχει καμιά αμφιβολία ως προς το γενικό θέμα κάτω από το οποίο αυτή η Ουράνια Κλίμακα πρέπει να τεθεί. Η ουσία όλου αυτού είναι η ανύψωση του ανθρώπινου στο Θείο· είναι η συνήθης ερωτική κλίμακα της Ελληνικής ευσέβειας, η κλίμακα της αρετής και της μυστικής αναβάσεως. Ο τελικός σκοπός που επιτυγχάνεται από αυτήν την κλίμακα είναι ο συνήθης σκοπός της ερωτικής ευσέβειας, η ησυχία και η απάθεια, η ηρεμία της ψυχής και η εξύψωση της ψυχής υπεράνω όλων των παθών. Με την απάθεια ο ησυχαστής έχει κάνει το 'πήδημα' πάνω από τον τοίχο και έχει προσεδαφιστεί στον ουράνιο κόσμο, 'στον νυφικό κοιτώνα' του βασιλικού παλατιού "δράμωμεν, αδελφοί, της εν τω νυμφώνι του παλατίου εισόδου τυχείν … εν τω Θεώ μου υπερβήσομαι τείχος"».

Η πλήρης ανικανότητα του Nygren να καταλάβει το Χριστιανισμό τών ευαγγελίων, το Χριστιανισμό τών Επιστολών της Καινής Διαθήκης, το Χριστιανισμό τών πρώτων Χριστιανών συγγραφέων, γίνεται φανερή όταν αποτυγχάνει να καταλάβει την όλη σημασία της Αγάπης για τον πρώτο Χριστιανισμό και τη μοναστική πνευματικότητα.

«Αλλά έχει μείνει ακόμα ένα στάδιο. Πάνω από την 29η βαθμίδα με την απάθεια της βρίσκεται η 30η, όπου όλα συγκεντρώνονται γύρω από την Αγάπη. Δεν μπορεί παρά να ρωτήσει κανείς: ποιος είναι ο λόγος για την προσθήκη αυτού του τελευταίου βήματος; ο στόχος ήδη επιτεύχθηκε- ο ησυχαστής είχε φθάσει στο σημείο της ουράνιας κλίμακας όπου μπορούσε να επιχειρήσει τη μετάβαση στην ουράνια ύπαρξη. Γιατί λοιπόν αυτό το καινούριο στάδιο; Η απάντηση είναι αρκετά απλή. Στην κορυφή της Κλίμακας του Ιακώβ σκέκεται ο ίδιος ο Θεός, για τον οποίο η πρώτη Χριστιανική παράδοση λέγει ο Θεός αγάπη εστί (Α' Ιωάννης 4:8, 5). Αν ένας άνθρωπος πρέπει να έλθει σε πλήρη κοινωνία και ένωση μαζί του, πρέπει κι αυτός να γίνει Αγάπη, κι αυτό συμβαίνει στην ανώτατη βαθμίδα. Ο ησυχαστής λέγεται ότι είναι ένας Άγγελος επί της γης, αλλά 'η κατάσταση τών αγγέλων είναι Αγάπη,  αγάπη αγγέλων στάσις. Το αποτέλεσμα αυτού είναι η ιδιάζουσα ιδέα ότι στην κορυφή της Ερωτικής Κλίμακας ενθρονίζεται η Αγάπη. Αλλά φυσικά αυτή δεν είναι η αρχέγονη Χριστιανική Αγάπη, όπως δείχνει ο ορισμός της από τον Ιωάννη της Κλίμακας. Η Αγάπη είναι εκ φύσεως 'θεοειδής', και η κύρια επίδρασή της επί της ψυχής είναι να προκαλεί ορισμένη 'μέθη της ψυχής' αγάπη κατά μεν ποιότητα ομοίωσις Θεού, καθ’ όσον βροτοίς εφικτόν, κατά δε ενέργειαν μέθη ψυχής'. Αυτό δείχνει ήδη την κατεύθυνση του Έρωτος, και δείχνει ότι ο Ιωάννης τής Κλίμακας δεν γνωρίζει την Αγάπη με την πρώτη Χριστιανική έννοια, αλλά έχει απλώς παραλάβει τη λέξη από τη Χριστιανική παράδοση. Και ο ίδιος γνωρίζει ότι το 30^ο στάδιο, το στάδιο της Αγάπης, δεν προσθέτει πράγματι τίποτε το καινούριο σε ό,τι έχει ήδη δοθεί στο 29^ο στάδιο. Η Αγάπη και η απάθεια είναι απλώς διαφορετικά ονόματα για το ίδιο πράγμα. Αγάπη, και απάθεια, και υιοθεσία τοις ονόμασι, και μόνοις διακέκριται· ως φως, και πυρ, και φλοξ εις μίαν συντρέχουσιν ενέργειαν, ούτω και περί τούτων νόει Όταν ο ησυχαστής έχει φθάσει στο στάδιο της απάθειας, έχει ήδη φθάσει στον προορισμό του. Θα έπρεπε να προστεθεί ότι ακόμα και στην ανώτατη βαθμίδα ο Ιωάννης της Κλίμακας χρησιμοποιεί τις λέξεις Αγάπη και Έρως χωρίς διαφορά σαν να ήταν συνώνυμες. Αλλά είναι ενδιαφέρον ότι η Αγάπη είναι το κύριο όνομα για το ύψιστο στάδιο και η τυπική κατάληξη της κλίμακας. Είναι σαφές ότι οι προσπάθειες του ψευδοδιονυσίου να εκριζώσει τη λέξη Αγάπη έχουν εντελώς αποτύχει» (σελ. 597-598).

Αυτά δεν σημαίνουν ότι ο Nygren δεν «καταλαβαίνει» το περιεχόμενο αυτού που ο Άγ. Ιωάννης της Κλίμακας έχει γράψει. Από εξωτερική άποψη ο Nygren το «καταλαβαίνει» καλά. Είναι όμως, εκείνη η εσωτερική πνευματική άποψη που αυτός δεν δέχεται, που είναι ανίκανος να καταλάβει στο σύνολό της, στην ολότητά της, στην πληρότητά της, και - ό,τι είναι σπουδαιότερο - σε όλες τις σκιές και τις αποχρώσεις τής πραγματώσεώς της από μια πλήρως ευαγγελική, μια εξολοκλήρου Χριστιανική Πνευματική ζωή που υπάρχει στην Εκκλησία από την εποχή του Κυρίου μας. Ο Dom Germain Morin έχει σωστά παρατηρήσει στο έργο του L'ideal monastique et la νιe chretienne des premiers jours (Το μοναστικό ιδεώδες και η Χριστιανική ζωή τών πρώτων ημερών) ότι δεν είναι τόσο η μοναστική ζωή που ήταν μια καινοτομία στα τέλη του τρίτου αιώνα. Ήταν μάλλον ο συμβιβασμός προς τη ζωή του κόσμου από το πλήθος των Χριστιανών που ήταν καινούριος. «Οι μοναχοί στην πραγματικότητα δεν έκαναν τίποτα άλλο παρά να διατηρούν άθικτο, μέσα σε μεταβληθείσες ήδη συνθήκες, το ιδεώδες της Χριστιανικής ζωής των πρώτων ημερών». Ο Louis Bouyer σωστά παρατηρεί ότι «υπάρχει μια άλλη συνεχής έμψυχη αλυσίδα από τους Αποστόλους στους ερημίτες και ύστερα στους κοινοβίτες, τών οποίων το ιδεώδες, λιγότερο καινοφανές από ό,τι φαίνεται, ξαπλώθηκε τόσο γρήγορα από τις ερήμους της Αιγύπτου κατά τα τέλη του τρίτου αιώνα. Αυτή η αλυσίδα απαρτιζόαν από άνδρες και γυναίκες που ζούσαν με εγκράτεια, ασκητές και παρθένους, που ποτέ δεν έπαυσαν να τιμούνται στην αρχαία Εκκλησία… Ήταν μόνο το ευαγγέλιο, που το άκουσαν και το ακολούθησαν κατά γράμμα απλές ψυχές στην Αίγυπτο και σε άλλα εντελώς διαφορετικά μέρη, που προκάλεσε την εμφάνιση τού αναχωρητισμού». Ο Louis Bouyer χαρακτηρίζει την κλήση του Αγ. Αντωνίου ως κλήση «καθαρά ευαγγελικού χαρακτήρα».

Ο Nygren προσεγγίζει την αρχή και τη μετέπειτα ιστορική συνέχεια της πρώτης Χριστιανικής σκέψεως, πνευματικότητας, και ζωής με τις αρχές της Μεταρρυθμίσεως του δέκατου έκτου αιώνα. Γι’ αυτό, οι ίδιες οι προϋποθέσεις του είναι ξένες προς το έδαφος του αρχικού Χριστιανισμού. Είναι σαφές ότι αυτός «κατανοεί» μόνο επιφανειακά. Ο Nygren γράφει ότι το «ιδιαίτερο ενδιαφέρον» της Ουράνιας Κλίμακας «για τον σκοπό μας είναι η αξιοσημείωτη σαφήνεια με την οποία αυτή δείχνει πώς αντιλήφθηκαν τον τρόπο της σωτηρίας και κοινωνίας με τον Θεό αυτοί οι κύκλοι (της ερημητικής και μοναστικής ευσέβειας) γύρω στο 600 μ. Χ.».

Παραθέτει πολύ αντιπροσωπευτικά κείμενα από το έργο. «Δεν καλούμεθα, λέγει ο Ιωάννης της Κλίμακας, σ' ένα γαμήλιο τραπέζι, αλλά μόνο για να λυπούμαστε για τους εαυτούς μας. Ούκ εστιν ημίν, ω ούτοι, ενταύθα η του γάμου κλήσις, ουκ εστίν, ουκούν· πάντως δε εις πένθος εαυτών ο καλέσας ημάς ενταύθα εκάλεσε. Δεν υπάρχει χαρά για τους καταδικασμένους σε φυλακή· ούτε υπάρχει για τους αληθινούς μοναχούς γιορτή πάνω στη γη. - Ουκ εστι καταδίκοις εν φυλακή χαρμονή, και ουκ εστι μοναχοίς αληθινοίς επί γης εορτή -. Μόνο το πένθος μπορεί πράγματι να ξεριζώσει κάθε αγάπη του κόσμου από την καρδιά και να ελευθερώσει τον άνθρωπο από τα γήινα πράγματα 'πένθος εστί κέντρον χρύσεον ψυχής πάσης προσηλώσεως και σχέσεως γυμνωθέν'. Γι’ αυτό το 'δώρο των δακρύων' είναι μεγάλη ευλογία. Αλήθεια, είναι απαλλαγμένος από τον αιώνιο όλεθρο αυτός, που θυμάται πάντοτε το θάνατο του και τις αμαρτίες του, και βρέχει ακατάπαυστα τα μαγουλά του με πολλά δάκρυα».

Ο Nygren αντιμετωπίζει ακόμα και το κείμενο στο οποίο ο Άγ. Ιωάννης δηλώνει ότι «τέτοια δάκρυα» προκαλούνται από «την παναγία Αγάπη». Και αναγνωρίζει την πίστη του Αγ. Ιωάννη ότι «είναι η πίστη που δίνει φτερά στην προσευχή· χωρίς πίστη κανένας δεν μπορεί να πετάξει στον ουρανό» «πίστις προσευχήν επτέρωσε χωρίς γαρ ταύτης εις ουρανόν πετασθήναι ου δύναται».

Αλλά είναι σαφές από τις ίδιες τις προϋποθέσεις που ο Nygren προβάλλει μέσα στο κείμενο ότι αυτός δεν μπορεί να το ερμηνεύσει αλλιώς παρά μόνο μ' έναν αρνητικό τρόπο, κι αυτός είναι απόλυτα συνεπής προς τη θεολογική του άποψη — και ακόμα, προς ολόκληρη τη θεολογική άποψη της θεολογίας της Μεταρρυθμίσεως. Και αυτός ο τρόπος κατανοήσεως της Χριστιανικής μας κληρονομιάς, και της αυθεντικής μορφής της μοναστικής πνευματικότητας μέσα στο Χριστιανισμό, αποτελεί μια τραγωδία για τον οικουμενικό διάλογο.