Αγαπητοί,

    Με χαρά ανταποκρίνομαι στην ευγενή πρόσκληση των διοργανωτών του παρόντος Συνεδρίου, θέμα έχοντος τις σύγχρονες προόδους στην καρδιολογία και την καρδιοχειρουργική για να αρθρώσω λόγο καρδιακό, και για τούτο σύγχρονο αλλά και συνάμα πανάρχαιο.

    Απόψε επιθυμώ να ομιλήσω εν ολίγοις για μία άλλη φυσιολογία της καρδιάς, αυτή που γνωρίζομε οι θεολόγοι και οι θεολογούντες, αυτή την οποία καλά επίσταται ο Δαυίδ, ο Παύλος και ο τελευταίος αθωνίτης μοναχός, αλλά ενώ αποτελεί ένα συγκλονιστικό γεγονός για τον φέροντα οργανισμό, δεν είναι εις το παράπαν αντιληπτό στα monitors των καρδιογράφων. Μιλώ για το μυστήριο της καρδιάς, το οποίο συντελείται εντός του ζωτικού αυτού μυ με την εγκατοίκηση σε αυτόν της μονολογίστου ευχής ‘Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με’.

    Όπως ήδη σας προϊδέασα, η λειτουργία της καρδιακής προσευχής προϋποθέτει μια άλλη φυσιολογία, τελείως διαφορετική από εκείνη που διδάσκεται στα εργαστήρια ανατομίας. Μέσα στην σωματική καρδιά σαν σε όργανο και όχι σαν σε αγγείο, κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, υφίσταται η πνευματική καρδιά του καθενός, η οποία ταυτίζεται με το λογιστικό της ψυχής και αποτελεί το κέντρο της υπάρξεώς μας. Η καρδιά αυτή ζωοποιείται με την παρουσία της θείας χάριτος και αντιδρά με σκιρτήματα, εσωτερική θέρμη, γλυκύτητα, τις οποίες μεταδίδει σε ολόκληρο το σώμα. Έχει δε και δικούς της κτύπους, γρηγορότερους από αυτούς του καρδιακού μυ οι οποίοι ακούγονται ταυτόχρονα με τους τελευταίους και μάλιστα με τους πνευματικούς κτύπους συντονίζεται η νοερά προσευχή.

    (Παρέκβαση) Κατά συνέπεια, απευθυνόμενος σε όλους υμάς τους καρδιολόγους και καρδιοχειρουργούς, εάν κάποιος ασθενής σάς ρωτήσει για το παράξενο φαινόμενο της αίσθησης δύο συγχρόνων αλλά και ξεχωριστών καρδιακών παλμών, υποψιαστείτε ότι σ’ αυτόν τον άνθρωπο, πιθανόν, να ενεργείται μέσα του η ευχή του Ιησού. (τέλος της παρέκβασης)

    Υπ’ αυτή την έννοια, μπορούμε ευχερέστερα να συλλάβουμε την σωματοκεντρική θεολογία του Παύλου. Κάθε σπλάγχνο είναι η έδρα μιας ψυχικής κίνησης, όπως οι νεφροί, ο λάρυγγας, κυρίως όμως η καρδιά. Εμείς βεβαίως, τα παιδιά του Διαφωτισμού, εντοπίζουμε ψυχικές κινήσεις στις εγκεφαλικές λειτουργίες, έχοντας μία τελείως διαφορετική αντίληψη για την ανθρώπινη ψυχοδυναμική.

    Ας ακούσομε όμως τι λέει η υπερδισχιλιετής εκκλησιαστική Παράδοση για το ζήτημα. Ήδη από την εποχή του αποστόλου των Εθνών, Παύλου, το φαινόμενο μιας ζώσας και ομιλούσας καρδίας εντοπίζεται αγιογραφικώς στην επιστολή του προς Γαλάτας όπου τους εξηγεί ότι απόδειξη της πνευματικής ενηλικιώσεώς τους είναι ότι ακούν, προσέξτε, όχι στο νου αλλά στις καρδιές τους, το Πνεύμα του Θεού, απευθυνόμενο προς τον Θεό Πατέρα να λέει «αββά ο Πατήρ». Μια τέτοια εμπειρία θα ήταν φυσιολογικά αδιανόητη από τον δυτικότροπο άνθρωπο της εποχής μας για προφανείς λόγους. Με τον ίδιο σκεπτικισμό την εξέλαβαν και οι αποδέκτες της επιστολής του Παύλου, έως ότου τους καθησύχασε πως πρόκειται περί πνευματικής εμπειρίας την οποία κατέχει ο ίδιος διηνεκώς, ώστε η προσευχή να λειτουργείται μέσα του αδιάλειπτα, είτε όπως θα πει τρεις αιώνες αργότερα ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, εντονότερα και από αυτήν ακόμη την αναπνοή.

    Η θεολογική όμως στήριξη αυτής της λειτουργίας έρχεται πολύ αργότερα, τον 13ο αιώνα, όταν ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Γρηγόριος Παλαμάς απαντά στον αριστοτελοτραφή μοναχό Βαρλαάμ Καλαβρό, ο οποίος προσπαθεί να εγγίσει το Θεό γνωσιακά, εμπειρικά, αλλ’ όχι εντός του. Προσπαθεί να εξωθήσει το νου έξω από το σώμα ώστε να αποκτήσει εμπειρία του θείου παράγοντα, όπως παρατηρώντας ο νους τα εκτός του σώματος αποκτά εμπειρία της πραγματικότητος. Αυτή άλλωστε, είναι και η σύγχρονη επιστημονική μέθοδος. Κανείς, είτε σχεδόν κανείς, εξ υμών δεν έχει εμπειρία της κολπικής μαρμαρυγής από παρατήρηση της ίδιας του της καρδιάς. Όλοι όμως είστε σε θέση να διαγνώσετε το φαινόμενο έξω από εσάς. Αυτό δεν συμβαίνει με την λειτουργία της νοεράς ή καρδιακής λεγομένης προσευχής. Η καρδιακή προσευχή συντελείται εντός του σώματος. Ο προσευχόμενος συλλαμβάνει με την καθαρή προσευχή το νου, ο οποίος, παρότι πνευματικός, ακολουθεί τη φυσιολογική οδό και, όσο και αν ακούγεται παράδοξο, κατεβαίνει από τον λάρυγγα και εισέρχεται στην καρδιά, όπου και εγκαθίσταται. Περνώντας από το λάρυγγα αφήνει μια ηδύτητα ούτως ώστε να γίνεται τώρα απολύτως κατανοητός ο Δαυίδ όταν λέει «ως γλυκέα τω λάρρυγί μου τα λόγιά σου» , ο προφήτης Ιεζεκιήλ όταν νοιώθει το στόμα του γλυκύ σαν μέλι και το ίδιο ο ευαγγελιστής Ιωάννης σε μια παρόμοια με τον προφήτη Ιεζεκιήλ αποκαλυπτική επαφή με το Θεό.

    Εάν, λοιπόν, στο διάβα της η νοερά προσευχή φέρνει τέτοια σωματικά ερεθίσματα, τι κάνει εντός της καρδίας, στην οποία εγκαθίσταται;

    Η προσευχή μέσα στην καρδιά βρίσκεται σε οικείο τόπο. Συναντά, κατά τον Διάδοχο Φωτικής τη χάρη του Βαπτίσματος, την κεκρυμμένη αν θέλετε από τη διάπραξη της αμαρτίας και τη βιώνει. Εφόσον δε, μιλούμε περί βιώματος, οφείλουμε να είμαστε ακριβολόγοι. Δεν πρόκειται περί μιας εγκεφαλικής λειτουργίας αλλά περί μιας σωματικής αλλοίωσης. Η καρδιά νοιώθει μια συντριβή από την αγάπη του Θεού και την ανακάλυψη των οικείων παθών. Χωρίς να πρόκειται για νοσηρή κατάσταση συμμετέχει σ’ αυτό το συναίσθημα και το περικάρδιο ώστε να σκιρτά. Η επισκόπηση της ψυχικής κατάστασης του προσευχομένου φέρνει μια ευαισθησία η οποία εκδηλώνεται με οχετούς δακρύων, αβίαστη επανάληψη της ευχής χωρίς νοητική προσπάθεια. Η ευχή λειτουργεί πλέον αυτόνομα και συντονίζεται με έναν παλμό διαφορετικό του φυσικού καρδιακού μυ. Αυτενεργείται. Θερμαίνεται και μεταδίδει αυτή τη θερμότητα σε όλο το σώμα. Θα έχετε ακουστά το περιστατικό από το βίο του αγίου Σεραφείμ του Σαρώφ όπου μέσα στο καταχείμωνο μετέδωσε αυτή τη θερμότητα δια της αφής στην καρδιά ενός προσκυνητού για να του επιδείξει την κατά τα άλλα μη υποπίπτουσα στις αισθήσεις χάρη του Αγίου Πνεύματος.

    Η κατάκτηση της ευχής είναι για εμάς τους Ορθοδόξους ζηλευτή δωρεά ενός επίπονου και πολυχρόνιου αγώνα. Με βεβαιότητα σάς λέγω ότι είναι εφικτή και κατά πάντα προσιτή σε όποιον θελήσει να τολμήσει.

Αγαπητοί,

    Ίσως τα προλεχθέντα αποτελούν καινά ακούσματα. Ελπίζω, ωστόσο, ότι η υγιής επιστημονική σας περιέργεια θα σάς προτρέψει να αγγίξετε με το πνευματικό σας στηθοσκόπιο το μεγαλείο της ψυχής σας, την πνευματική σας δηλαδή καρδιά και να ακούσετε τους θείους και αλάλλητους στεναγμούς της.  Σάς εύχομαι καλή επιτυχία στις εργασίες του 4ου Διεθνούς Συνεδρίου σας και σάς ευχαριστώ για την υπομονή σας να με ακούσετε. Ο Θεός να σάς ευλογεί.

Ευχαριστώ