Στην Ορθοδοξία, η 4η Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακας, τον συγγραφέα του παλαιού έργου «ΚΛΙΜΑΞ ΘΕΙΑΣ ΑΝΟΔΟΥ».  Πρόκειται για μια κλασική εργασία που περιγράφει τα «βήματα» μέσα στην ζωή του αγωνιζόμενου ασκητή.  Υπάρχει μια εικόνα που σχετίζεται με αυτό το έργο, η οποία δείχνει μοναχούς να ανεβαίνουν μία-μία τις βαθμίδες αυτής της σκάλας (κλίμακα), πολεμώντας καθ’ οδόν τα δαιμόνια που προσπαθούν να τους κατεβάσουν από εκεί.

Οι σκάλες όμως είναι ένα επικίνδυνο πράγμα στα χέρια ενός σύγχρονου Χριστιανού.

Ο μοντερνισμός αγαπά τις σκάλες.  Μας αρέσει η ιδέα της ανοδικής κίνησης, της συνεχούς βελτίωσης, της ηθικής προόδου.  Μιλούμε για «βαθμίδες της καριέρας», και για «σκάλα της επιτυχίας».  Πρόκειται για τον μύθο της προσωπικής δύναμης.  Ο μοντερνισμός είναι ένα πολιτιστικό φαινόμενο δημιουργημένο από την θεολογία της Μεταρρύθμισης και την φιλοσοφία του Διαφωτισμού. Απαλλαγμένος από τους περιορισμούς της κληρονομημένης παράδοσης (όπως της «Καθολικής Εκκλησίας») και του βασιλικού καθεστώτος (ζήτω η δημοκρατία), ο μοντερνισμός είναι ένα παραμύθι που το λένε σε συγκεκριμένους ανθρώπους, πως τώρα μπορούν να γίνουν ο,τιδήποτε θέλουν.

Η ελευθερία και η προσωπική εργατικότητα είναι οι δίδυμοι στύλοι που υποστηρίζουν τις βαθμίδες της προόδου. Ως φιλοσοφία, η ιδέα αυτή, και οι συσχετιζόμενες ιδέες της, αποτελούν τα θεμέλια του καπιταλισμού της ελεύθερης αγοράς.  Ως θεολογία, αποτελεί το θεμέλιο του αυτό-βοηθούμενου Χριστιανισμού, και του θετικά υποκινητικού κηρύγματος της σύγχρονης θρησκείας: «Γίνε όσα μπορείς να γίνεις, και ο Χριστός μπορεί να σε βοηθήσει!»

Όντας αναθρεμμένοι μέσα σε αυτή την κουλτούρα, οι σύγχρονοι Ορθόδοξοι πιστοί δεν μένουν απρόσβλητοι από το δέλεάρ της, ειδικά αν τους εμφανίζουν «ακραίες» εικόνες ερημητικού μοναχισμού και αγώνες Βυζαντινού/Ρωσικού τύπου. Είναι αρκετές οι φορές που έχω ακούσει την θλιμμένη εξομολόγηση:  «δεν νοιώθω πως είμαι ένας αρκετά καλός Χριστιανός» - υπονοώντας η δήλωση αυτή πως θα όφειλε – κάπως – να είναι καλύτερος από άλλους Χριστιανούς.  Μερικοί ανόητοι άνθρωποι μάλιστα μας αποκαλούν «πεζοναύτες» της πνευματικής ζωής.

Φυσικά, όλα αυτά (ειδικά όταν ταυτισθούν με γραπτά όπως είναι η «ΚΛΙΜΑΞ» του Αγίου Ιωάννου) δεν είναι παρά μια καθαρή διαστρέβλωση και πλάνη.  Μια πιο διακριτική και ελκυστική εκδοχή θα μπορούσε να είναι της ηθικής προόδου.  Είχα γράψει μια σειρά άρθρων παλαιότερα, αποκηρύσσοντας την έννοια της ηθικής προόδου, ταυτίζοντάς την ως επί το πλείστον μια μοντέρνα ιδέα, και μη σύμφωνη με την σκέψη των Πατέρων. Εδώ, το επιβεβαιώνω για άλλη μια φορά, χωρίς αμφιβολία.

Απλούστατα, ΔΕΝ σωζόμαστε με το να γινόμαστε (συγκριτικά) «καλύτεροι».  Πρόκειται για ψευδή εικόνα και ψευδή στόχο.  Φυσικά οι κριτές μου θα με κατηγορήσουν ως ηττοπαθή που προτείνει μονοπάτι το οποίο στερείται οποιασδήποτε ηθικής προσπάθειας. Ούτε κατά διάνοια…  Όλοι πρέπει ανά πάσα στιγμή να αγωνιζόμαστε εναντίον της αμαρτίας. Όμως το να μετράμε – ακόμα περισσότερο, να περιμένουμε να δούμε την βελτίωσή μας – δεν είναι μόνο αυτοαναιρούμενο πράγμα, είναι από μόνο του αμαρτωλό.  Η «ΚΛΙΜΑΞ» δείχνει ένα εντελώς διαφορετικό μονοπάτι.  Λέγει ο Άγιος Ιωάννης (Κλίμαξ, 4:62):

«…με την εντροπή της παρούσης εξομολογήσεως να τον απαλλάξω από την μέλλουσα εντροπή…»

Δεν βελτιωνόμαστε σταδιακά και ως εκ τούτου αφήνουμε πίσω μας την ντροπή μας.  «Κατηφορίζοντας» είναι ο δρόμος προς την άνοδο.  Η Κλίμαξ της Θείας Ανόδου είναι στην πραγματικότητα μια σκάλα Θείας Καθόδου. Το μονοπάτι για την ένωση με τον Θεό βρίσκεται, μόνο όταν κάνουμε την κάθοδο μαζί Του.

«πού πορευθώ από του πνεύματός σου και από του προσώπου σου που φύγω; 8 εάν αναβώ εις τον ουρανόν, συ εκεί ει, εάν καταβώ εις τον άδην, πάρει»  (Ψαλμ.138: 7,8).

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος λέει:

«Αν Εκείνος κατέβει στον Άδη, πήγαινε μαζί Του»  (Λόγος 45)

Το μονοπάτι του μοντερνισμού δεν φέρει την ταπεινότητα.  Ανατρέφει την υπερηφάνεια, και πολύ συχνά την περιφρόνηση. Νέμεσή του είναι η αποτυχία. Ρίχνουμε στον εαυτό μας την ευθύνη για την τεμπελιά και την νωθρότητα, βέβαιοι πως λίγο περισσότερη προσπάθεια θα έκανε την διαφορά. Σαν ένα μικρό παιδί που του έδωσαν κακούς βαθμούς, δικαιολογούμαστε πως θα προσπαθήσουμε περισσότερο για να βελτιωθούμε. Η παραδοχή θεωρείται μια «δεύτερη ευκαιρία» - ευκαιρία να βελτιώσουμε την βαθμολογία μας.  «Αποτυχημένε!» είναι η σαρκαστική προσβολή του μοντέρνου κόσμου (λέξη που γεννήθηκε μέσα στα έγκατα της κόλασης).

Ο Άγιος Ιωάννης αντιθέτως μας καθοδηγεί προς την ντροπή μας.  Δεν περιγράφει κανένα μονοπάτι ηθικής βελτίωσης.  Το μονοπάτι του ακολουθεί τον Σταυρό, που είναι η κάθοδος στον Άδη.  Η αποτυχία μου - που δεν επιδιώκεται  επί τούτου (δεν αμαρτάνουμε προκειμένου να αποκτήσουμε Χάρη), είναι πάντοτε και αμέσως η πύλη του Άδη και η πύλη του Παραδείσου.

Όταν αναγνωρίσω την αποτυχία μου και αρνηθώ να κρυφτώ από την ντροπή της, μπορώ να ζητήσω από τον Χριστό να με παρηγορήσει. «…το δε πρόσωπόν μου ουκ απέστρεψα απὸ αισχύνης εμπτυσμάτων».  (Ησ. 50: 6).   Εκείνος θα μας συναντήσει μέσα στην ντροπή μας, και την αναλαμβάνει ο Ίδιος. Η αποτυχία μου γίνεται η αποτυχία του Θεού:  «21 τον γαρ μη γνόντα αμαρτίαν υπὲρ ημων αμαρτίαν εποίησεν, ίνα ημεις γενώμεθα δικαιοσύνη Θεού εν αυτώ.» (Β’ Κορ. 5:21). Αυτό όμως δεν με διαχωρίζει από τον Χριστό, αλλά, παραδόξως με ενώνει με Εκείνον, μέσα στο παράδοξο που βρίσκεται στην ίδια την καρδιά της σωτηρίας μας. Ο Θεός έγινε αυτό που είμαστε εμείς, ώστε να γίνουμε εμείς αυτό που Εκείνος είναι.  Ο Θεός δεν μας συναντά στη μέση.  Μας συναντά στο κατώτατο σημείο και μας ζητά να Τον συναντήσουμε και εμείς εκεί.

Η αληθινή ταπεινότητα γεννιέται μέσα σε εκείνο τον χώρο. Η κρίση παύει. Αν εγώ αποδεχθώ την ντροπή μου ενωμένος με τον Χριστό, πώς μπορώ να κρίνω άλλον;  Εκ των πραγμάτων, οι προσπάθειές μου να κρύψω την ντροπή μου είναι αυτές που με παροτρύνουν να κρίνω τον αδελφό μου. Μπορούμε να αποφύγουμε να κρίνουμε, μόνο όταν «βλέπουμε τις δικές μας παραβάσεις» - όπως μας διδάσκει η Προσευχή του Αγίου Εφραίμ του Σύρου:

Κύριε και Δέσποτα της ζωής μου, πνεύμα αργίας, περιεργίας, φιλαρχίας και αργολογίας μη μοι δως. Πνεύμα δε σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, υπομονής και αγάπης χάρισέ μοι τω σω δούλω. Ναι Κύριε Βασιλεύ, δώρησαί μοι του οράν τα εμά πταίσματα, και μη κατακρίνειν τον αδελφόν μου· ότι ευλογητός ει εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.

Ο μοντερνισμός αγαπά την υπεροχή. Οι διαφημίσεις περί ηθικής βελτίωσης (από εκείνους που κηρύττουν με υποκινητικό τρόπο) λατρεύουν την ορμητική επιδίωξη για την υπεροχή.  Αφεντικά και ιδιοκτήτες απαιτούν να επιδιώκουμε την υπεροχή.  Ο Θεός δεν είναι το «αφεντικό» μας, ούτε μάς κάνει υπόχρεους απέναντί Του («δωρεάν ελάβατε»).  Η συνεχής και φορτική φωνή που απαιτεί την βελτίωση και την υπεροχή δεν είναι η φωνή του Θεού.  Τις περισσότερες φορές δεν είναι παρά η νευρωτική ηχώ του μοντερνισμού που αντηχεί μέσα στα μυαλά μας. Μας διώκει, με την απειλή της ντροπής.  Ο Χριστός όμως, «ντροπή με την ντροπή πατήσας», μας καλεί να κάνουμε και εμείς το ίδιο πράγμα: «Δεν γλιτώνεις από το ντρόπιασμα, παρά μόνο διά του ντροπιάσματος».

Γίνε Χριστιανός που ακολουθεί τον Χριστό.  Δεν επιζητούμε να Τον ευχαριστήσουμε με την υπεροχή μας.  Επιζητούμε να Τον μιμηθούμε, πηγαίνοντας όπου Εκείνος πήγε.