Εφόσον, λοιπόν, γνωρίζουμε ότι ο Χριστός είναι Θεός, προσπαθούμε να εισδύσουμε στο μυστήριο όλων τών εκδηλώσεών Του. «Ουδείς έρχεται προς τον Πατέρα ει μη δια τού Χριστού», τού ομοουσίου με τον Πατέρα Υιού τού Θεού, και με κάθε τρόπο αγωνιζόμαστε να δώσουμε νόημα σε όλες τις εκδηλώσεις τής ζωής μας, για να γίνει η ζωή τού Ίδιου τού Χριστού δική μας, για να κληρονομήσουμε την αιώνια Βασιλεία με τον Πατέρα και τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα.

Ο Κύριος νίκησε τον εχθρό με την ταπείνωση. Εκτός από τη βασική αυτή θέση υπάρχει ακόμη μία πλευρά στις εκδηλώσεις Του, που διδάσκει να μιμούμαστε τον Χριστό όχι απλώς φανταστικά. Ο Χριστός φανερώθηκε με «μορφή δούλου». Αυτό αποτελεί σκάνδαλο για πολλούς. Πολλές φορές μού έτυχε να ακούσω τη γνώμη ότι εμείς οι άνθρωποι, ως εικόνες τού Θεού, οφείλουμε να διατηρήσουμε την αξιοπρέπειά μας ακόμη και στην προσευχή και στη λατρευτική παράστασή μας ενώπιον τού Θεού. Επισκέφθηκε κάποτε τη Μονή μας ένα πρόσωπο, που κατέχει υψηλή θέση σε ετερόδοξη εκκλησία. Κοιτάζοντας την τοιχογραφία τής Μεταμορφώσεως ρώτησε: «Πού είναι ο Πέτρος;». Τού έδειξαν τον Πέτρο. «Ω, πώς τον απεικονίσατε έτσι! Ο Πέτρος σε τέτοια εξουθένωση! Πού είναι λοιπόν η αξιοπρέπειά του;».

Υπάρχει συνεπώς μια πλευρά τής ορθοδόξου μετανοίας ενώπιον τού Θεού, που ταράζει πολλούς ετεροδόξους. Πέφτουμε γονατιστοί στο έδαφος, με το πρόσωπο και το μέτωπό μας εγγίζουμε τη γη, και έτσι εκφράζουμε τη δουλικότητά μας ενώπιόν Του, ενθυμούμενοι τα λόγια που είπε μπροστά στο παιδί εκείνο: «Εάν μη στραφήτε και γένησθε ως τα παιδία, ου μη εισέλθητε εις την Βασιλείαν τών ουρανών. Όστις ουν ταπεινώση εαυτόν ως το παιδίον τούτο, ούτος εστιν ο μείζων εν τη Βασιλεία τών ουρανών».

Ο Ίδιος ο Κύριος, χωρίς τον Οποίο τίποτε δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί, ελάττωσε τον Εαυτό Του σε τέτοιο βαθμό, που ακόμη και οι χαμηλής κοινωνικής τάξεως άνθρωποι μπορούσαν να Τον θλίψουν, να Τον εμπτύσουν, να Τον χτυπήσουν, να Τού δώσουν ραπίσματα και να Τού προξενήσουν κάθε άλλη εξουδένωση. Αν ο Ίδιος ο Υιός τού Θεού το έκανε αυτό, τότε βέβαια εγείρεται το ερώτημα: Γιατί χρειάστηκε τέτοια εξουδένωση και τέτοια δουλική μεταχείρηση προκειμένου να εκδηλωθεί η αγάπη; Υποθέτω ότι η ορθή σκέψη θα είναι ότι ο Κύριος, έχοντας το προαιώνιο Είναι Του εν πνεύματι ταπεινώσεως, εκδήλωσε την προαιώνια αγάπη Του διακονώντας ως δούλος. Και εμείς Τον ακολουθούμε στα δουλικά αυτά σχήματα εκφράζοντας τη δική μας μετάνοια ενώπιον τού Θεού, με εδαφιαίες μετάνοιες. Κατά τη διάρκεια τής Μεγάλης Τεσσαρακοστής κάνουμε πολλές μετάνοιες κάθε ημέρα. Έπειτα, όταν με τη σταύρωσή μας συναναστηθούμε με τον Χριστό, τότε πλέον θα Τον δεχόμαστε και θα συνομιλούμε μαζί Του όρθιοι, ως παιδιά με τον Πατέρα τους. Στη ζωή όμως αυτή θα εκφράζουμε τη μετάνοιά μας, υπογραμμίζω, με δουλικά σχήματα, γιατί η μετάνοια δεν υποβιβάζει τον άνθρωπο. Όταν κάποιος συνειδητοποιεί ότι είναι χειρότερος από όλη την κτίση, τότε υψώνεται επάνω από όλη την κτίση. Τότε εγγίζει το άκτιστο είναι. Ας μην ταραζόμαστε λοιπόν όταν εκφράζουμε με ταπεινά δουλικά σχήματα τη μετάνοιά μας. Έτσι θα σταθούμε έπειτα ως παιδιά τού Θεού ενώπιον τού Θεού, όχι πλέον με δουλικά αλλά με υικά σχήματα.

Ο Θεός είναι ταπεινός από την ίδια τη φύση Του. Και η κένωσή Του δια τής ενανθρωπήσεως φέρει χαρακτήρα ταπεινό. Αν ο Ίδιος δεν ταπεινωνόταν, τότε ίσως θα μπορούσε κάποιος να μάς κατηγορήσει: «Αλήθεια όμως, ο Κύριος δεν ταπεινώθηκε τόσο, όσο εσείς». Αλλά ο Κύριος ταπεινώθηκε. Έπλυνε τα πόδια αγράμματων ψαράδων, ανθρώπων από τις κατώτερες τάξεις τής ανθρώπινης κοινωνίας. Οι δουλικές αυτές μορφές είναι αγάπη. Όταν προσευχόμαστε στον Θεό, Αυτόν που με το πρόσταγμά Του δημιούργησε όλον τον κόσμο, είναι φυσικό για τον καθένα μας να σκεφτεί: «Εμένα θα σκεφτεί ο Κύριος; Θα σκύψει, άραγε, να ακούσει τον λόγο μου και να προσέξει την προσευχή μου;». Είναι φοβερό για μάς να μιλούμε με τέτοιο Ον. Για να μη φοβόμαστε λοιπόν, υπάρχει σε όλες τις εκδηλώσεις τού Χριστού, κατά την παγκόσμια πράξη τής λυτρώσεως τού Αδάμ, η ταπεινή αγάπη τού Θεού, κατά την οποία Αυτός εμφανίζεται μπροστά μας με τέτοιες ταπεινές μορφές. Σταυρώθηκε ανάμεσα σε ληστές, φυλακίστηκε, και τόσα άλλα.

Εμείς θα έπρεπε να ενεργούμε έτσι, όπως είπε ο Κύριος: «Θέλουν να σού πάρουν τον χιτώνα, άφησέ τους και το ιμάτιο· θέλουν να εργαστείς γι' αυτούς ένα διάστημα, εργάσου δύο ακόμη· να προσεύχεσθε γι' αυτούς που σάς προσβάλλουν, να προσεύχεσθε για τους διώκτες, να προσεύχεσθε για όλους εκείνους που κάνουν το κακό εναντίον σας. Και τότε, λέει ο Κύριος, αγαπώντας τους εχθρούς σας θα γίνεται και εσείς τέκνα τού Υψίστου Πατρός».

Η άσκησή μας, αθέατη στους άλλους, παραμένει με όλη της τη δύναμη μπροστά στα μάτια τού Θεού.