Δεδομένου ότι αμαρτία σημαίνει "αστοχία", τίθεται το ερώτημα: Πώς είναι δυνατό να θεωρείται κάποιος ένοχος αμαρτίας, ΧΩΡΙΣ να τού έχει δοθεί η απαγόρευση τής αμαρτίας που διέπραξε; Και πώς θα μπορούσε κάποιος άπιστος, να θεωρηθεί "αμαρτωλός" (=άστοχος), αγνοώντας αυτόν ακριβώς τον στόχο, τον οποίο τού θέτει ο Νόμος; Το ακόλουθο απόσπασμα άρθρου είναι χαρακτηριστικό, για το ότι κατά τον απόστολο Παύλο, υπάρχει και ένα δεύτερο είδος αμαρτίας, όπου ο άνθρωπος αστοχεί όχι απλώς σε κάποιο Νόμο, αλλά στην ίδια του τη συνείδηση, καθώς έχει δυνάμει τη δυνατότητα να εκπληρώσει τον προορισμό του ως "κατ' εικόνα Θεού άνθρωπος", να ανυψωθεί σε "φίλο Θεού". Μια δυνατότητα την οποία είτε επιτυγχάνει, είτε αστοχεί να επιτελέσει.

Η Προς Ρωμαίους, πρώτη στο Σώμα των παύλειων, έχει ερμηνευθεί βάσει της έμφασης είτε στα κεφ. 1-3 (Λούθηρος³³) είτε στα κεφ. 9-11 (Νέα Παύλεια προοπτική). Στην Ορθόδοξη Ανατολή ήδη οι Έλληνες Πατέρες την προσεγγίζουν επί τη βάσει των κεφ. 5-8³⁴. Συνεπώς η κατωτέρω ανάλυση³⁵ αποκτά ιδιαίτερη σημασία για την κατανόηση ολόκληρου του κειμένου, το οποίο, όπως ήδη σημειώθηκε, δεν μετέφερε απλώς άλλα και εξήγησε μία γυναίκα, η διάκονος των Κεγχρεών Φοίβη.

Α. Τα Ρωμ. 5-6³⁶

Τα συγκεκριμένα κεφάλαια, όπως ήδη τονίσθηκε, είναι εν μέρει γνωστά στα μέλη της Εκκλησίας, καθώς σε αυτή την ενότητα εντάσσεται το αποστολικό ανάγνωσμα, που έπεται της Βαπτίσεως και του Χρίσματος. Σημειωτέον ότι η Βάπτιση κατά τους περισσοτέρους Ορθοδόξους (όχι όμως και την πατερική παράδοση) απαλείφει το προπατορικό αμάρτημα, που «κληρονομήθηκε» από τον Αδάμ σε κάθε ζώον θεούμενο.

Όντως στο κεφ. 5, που μάλλον συνιστά την εισαγωγή αυτής της ενότητας, παραλληλίζεται ο Αδάμ με τον Κύριο Ιησού³⁷ και στα κεφ. 5-6 η «αμαρτία» επιλέγεται ως όρος για να αποδώσει αυτό που τα ευαγγέλια ονομάζουν «Βασιλεία Κυριαρχία του Σατανά» / Βάαλ Ζεβούβ (τα Συνοπτικά) η/και «Κόσμος» (Ιω.). Αυτή η έννοια της αμαρτίας συνδέεται άρρηκτα με τον θάνατο: «το δε κέντρον (= κεντρί) του θανάτου η αμαρτία, η δε δύναμις της αμαρτίας ο Νόμος» (Α΄ Κορινθίους 15, 56). Αυτή παρεισήλθε μετά την πτώση του Αδάμ και ουσιαστικά συνιστά την «ατμόσφαιρα» στην οποία γεννάται κάθε πλάσμα και το «θανατώνει», ακόμη και πριν δοθεί στο φλεγόμενο όρος Σινά η Τορά (430 έτη μετά από τον Αβραάμ, σύμφωνα με το Γαλάτας 3, 17): «Όταν ο Παύλος συλλογίζεται την αμαρτία, το κάνει σε συσχετισμό προς τον Νόμο (παράβαλλε Ρωμαίους 5, 12-14, 20· 7, 7-25· Γαλ. 3, 21-22). Δεν ταυτίζει όμως την αμαρτία με την παράβαση του Νόμου. Τονίζει συνεχώς ότι η αμαρτία υπάρχει ανεξάρτητα του Νόμου και υπήρξε ήδη στον κόσμο προ του Νόμου, τουτέστιν από τον Αδάμ. Ο Νόμος υπάρχει από τον Μωυσή. Στο Ρωμαίους 5, 12-14 μάλιστα ο Παύλος κάνει διάκριση ανάμεσα στην αμαρτία και μία ιδιαίτερη μορφή αμαρτίας, την παράβαση μιας Εντολής: η αμαρτία κυριαρχούσε μεταξύ Αδάμ και Μωυσή, την εποχή δηλαδή που δεν υπήρχε καμία εντολή, την οποία θα μπορούσε κάποιος να παραβεί. Αυτό είναι κατανοητό από τον θάνατο που κυριαρχούσε και αυτήν την περίοδο. Ο Παύλος προϋποθέτει λοιπόν ότι υπήρχε μία μορφή αμαρτίας, η οποία δεν ταυτίζεται με την παράβαση εντολής. Αυτή τη μορφή είχε η αμαρτία στην περίπτωση του Αδάμ και μετά πάλι από τότε που παραδόθηκε ο Νόμος στον Μωυσή»³⁸.

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι θεωρούνται από τον Παύλο ανεύθυνοι. Ήδη στην εισαγωγή της προς Ρωμαίους, οι άνθρωποι (σε πληθυντικό) αυτοβούλως δεν δόξασαν ούτε ευχαρίστησαν τον Θεό (1, 21), αν και έχουν τον Νόμο γραπτό στην καρδιά τους (2, 15), ενώ αντιθέτως ο Αβραάμ, μετά από την «πτώση», πέτυχε με την πίστη του να γίνει «φίλος» Του (κεφ. 4).

Με τα κεφ. 6-8 ο Σαύλος κατ' αρχάς θέλει να απαντήσει στην παρερμηνεία του κηρύγματος του, ότι δηλαδή «καταργώντας» τον Νόμο εισάγει το ήθος της «αχαλίνωτης» ελευθερίας (πέρα από κάθε φραγμό)³⁹. Έτσι η συγκεκριμένη ενότητα στην καρδιά της Ρωμαίους αρθρώνεται με τρόπο ποιητικό-αρμονικό μέσω ερωτημάτων, τα οποία ως απάντηση έχουν το ισχυρό Μη Γένοιτο (= το αντίθετο δηλαδή Του «Αμήν»). Μονίμως έπεται ένα ρήμα, που σχετίζεται με τη γνώση των παραληπτών, οι οποίοι διαθέτουν τέτοια, παρά την ασθένεια της σαρκός:

Ρωμαίους 6, 1-3:

Α. Τι ουν ερούμεν; επιμένωμεν τη αμαρτία, ίνα η χάρις πλεονάση; Μη γένοιτο!

οίτινες απεθάνομεν τη αμαρτία, πως έτι ζήσομεν εν αυτή; 3 Ή αγνοείτε ότι [… ];

Ρωμ. 6, 15-16:

Β. 15 Τι ουν; Αμαρτήσωμεν, ότι ουκ εσμέν υπό Νόμον άλλα υπό Χάριν; Μη γένοιτο!

16 ουκ οίδατε ότι ω παριστάνετε εαυτούς δούλους εις υπακοήν, [Ανθρώπινον λέγω δια την ασθένειαν της σαρκός υμών]

Ρωμαίους 7, 7-8:

Γ. Η αγνοείτε, αδελφοί, γινώσκουσιν γαρ νόμον λαλώ [… ] Τι ουν ερούμεν; ο Νόμος αμαρτία; Μη γένοιτο!

12 Άρα ουν, αδελφοί, οφειλέται εσμέν ου τη σαρκί του κατά σάρκα ζην 13 ει γαρ κατά σάρκα ζήτε, μέλλετε αποθνήσκειν· ει δε πνεύματι τας πράξεις του σώματος θανατούτε, ζήσεσθε.

Περισσότερα όμως για τα χωρία αυτά, θα δούμε σε επόμενο άρθρο, καθώς θα εξετάσουμε και τη συνέχεια αυτού τού αποσπάσματος, εξάγοντας επιπλέον σημαντικά σωτηριολογικά συμπεράσματα.

Σημειώσεις

33. Βλέπε Σ. Δεσπότης, «Συμβολή στη Νέα προοπτική του Λουθήρου κατά τον 21ο αι. Στον Ορθόδοξο Χώρο (Παρατηρήσεις στη Μετάφραση του Ρωμαίους 9-11)», Η Ορθόδοξη Εκκλησία και Θεολογία από τον 19ο στον 21ο αιώνα, εκδ. Έννοια, Αθήνα 2019, σσ. 505-514. Βλέπε και Πρακτικά Επιστημονικής Ημερίδας «Μεταρρύθμιση και Ορθόδοξη Εκκλησία: Διάλογος και αντίλογος πέντε αιώνων», Κοσμητεία Θεολογικής Σχολής, Αθήνα 2019, σσ. 17-23. Είναι έργο ανοικτό στο διαδίκτυο.

34. Η παρατήρηση ανήκει στον αδελφό μου Aθ. Δεσπότη. Βεβαίως και δεν είναι απολύτως σωστή η παραδοχή ότι ο Παύλος στα κεφ. 1-3 σκέπτεται με όρους δικανικούς, ενώ στα 5-8 με όρους κοινωνίας-μετοχής. Ουσιαστικά, όπως αποδεικνύει και ο Ν. Τ. Wright, σε όλο του το έργο σκέπτεται επί τη βάσει των όρων της Διαθήκης.

35. Για την πατερική ερμηνευτική βλέπε τη μονογραφία Π. Ανδριοπούλου, Ο άνθρωπος της αμαρτίας και της χάριτος κατά τον Απόστολον Παύλον, Αθήναι 1969. Χρ. Βούλγαρης, ερμηνευτικόν Υπόμνημα εις την Προς Ρωμαίους επιστολήν του Αποστόλου Παύλου, Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2015. Οι συχνές παραπομπές στον Βόλτερ, ο οποίος έχει εκδώσει και το τελευταίο υπόμνημα της Ρωμαίους Στον διεθνή χώρο, οφείλονται στο γεγονός ότι η παρούσα μελέτη ουσιαστικά είναι προϊόν της συνεργασίας μαζί του στο πλαίσιο υποτροφίας που δόθηκε στον υπογράφοντα από τη Daad.

36. Αναφορικά με το κεφ. 6 και τη σχετική βιβλιογραφία βλέπε τη μονογραφία: Χρ. Καρακόλης, Αμαρτία - Βάπτισμα - Χάρις (Ρωμ. 6,1-14), ο Παύλος αναφορικά με τη βιβλιογραφία της τελευταίας δεκαετίας βλέπε το έργο στην επόμενη υποσημείωση.

37. Ν. Meyer, Adam's Oust and Adam's Glory: Rethinking Anthropogony and Theology in the Hodayot and the Letters of Paul, Brill, Boston 2016.

38. M. Wolter, Η Αμαρτία σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη. Συζητώντας με τον Απόστολο των Εθνών Παύλο και τον Reno Girard, Department of Social Theology and the Study of Religions, Athens 2019, ad loc (έργο ανοικτής πρόσβασης στο Διαδίκτυο, όπως και άλλα αφιερώματα στον Παύλο). Ο ίδιος συγγραφέας έχει συγγράψει διατριβή με θέμα: Rechtfertigung und zukünfliges Heil. Untersuchungen zu Röm 5, 1-11 (= BZNW 43), de Gruyter, Berlin/New York 1978. Τελευταία κυκλοφορήθηκε η μονογραφία του: Paulus. Ein Grundriss seiner Theologie. Neukirchen-Vluyn 2011 (englische Übersetzung: Paul. An Outline of his Theology, translated by R. L. Brawley, Waco, TX 2015) και Υπόμνημα στην Προς Ρωμαίους: Der Brief an die Römer, Neukirchen-Vluyn 2014-2019. Ο β' τόμος μάλιστα είναι αφιερωμένος στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και τη Θεολογική Σχολή.

39. Αθ. Δεσπότης, Η θεολογική ερμηνεία της έννοιας ελευθερία στο Ρωμαίους 6-8. Ανθρώπινο Πρόσωπο και Ήθος στην Καινή Διαθήκη. Η Κ.Δ. Στον 21ο αι., Τόμ. Β΄, Βιβλικές Μελέτες στη Βιβλική Ηθική, εκδ. Άθως, Αθήνα 2008, σσ. 397-413: Θα μπορούσε το σχόλιο του Παύλου στο 6,1 «Τι ουν επιμένωμεν τη αμαρτία ίνα η χάρις πλεονάση;» να είναι μία ρητορική ερώτηση, η οποία ταιριάζει απλώς στο ύφος και στη δομή του φιλολογικού είδους της διατριβής. Όμως ήδη στο Ρωμαίους 3,8 είχε αναφερθεί ο Παύλος στο γεγονός ότι μερικοί τον συκοφαντούσαν με το πρόσχημα ότι διδάσκει μία ηθική ελευθεριότητα «καθώς βλασφημούμεθα και καθώς φασίν τίνες ημάς λέγειν ότι ποιήσωμεν τα κακά ίνα έλθη τα αγαθά; ων το κρίμα ένδικόν εστίν». Προφανώς από αυτήν την αφορμή εκκινώντας προσπαθεί να αποδείξει στην αρχή του Ρωμαίους 6 ότι στους βαπτισμένους ή προσήλυτους στη νέα πίστη δεν επιτρέπεται να υπάρχει καμία αντινομία μεταξύ της νέας υπαρξιακής τους καταστάσεως και της συμπεριφοράς τους σε θέματα καθημερινής ζωής και ηθικής. Το να βαπτίζεται κάνεις και να απολαμβάνει του αγαθού της δικαιώσεως εν Χριστώ σημαίνει να απομακρύνεται από την κατάσταση του αποξενωμένου από τον Θεό ανθρώπου και να φέρει το Πνεύμα του Θεού.