Επιστροφή στην Κεντρική σελίδα

Βιβλιοπαρουσίαση τού βιβλίου:

του Παύλου Κόρπη

Βιβλιοθήκη Πατέρων Ισουϊτών Αθήνα. Civitas, Ιστορική Βιβλιοθήκη Καλέσα Ηρακλείου. Ηράκλειο 2009.

Αναδημοσίευση από: http://boustasia.blogspot.com/2010/04/2010.html

[…] Ένας ασήμαντος φτωχόπαπας, που δεν διδάχτηκε ποτέ Θεολογία, ο αββάς Jacques-Paul Migne (1800-1875), εγκατέλειψε τη μίζερη επαρχία όπου ζούσε [περιφέρεια της Ορλεάνης] και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Εκεί, χωρίς χρήματα, ερείσματα και υποστήριξη κατόρθωσε να στήσει μια καταπληκτική «καπιταλιστική μηχανή» μαζικής παραγωγής.

[…] στο μυαλό του [Migne] στριφογύριζε συνεχώς ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα [του Διαφωτισμού]: Η μνημειώδης Εγκυκλοπαίδεια του Denis Diderot και του Jean D’Alembert. Και βάλθηκε να την ξεπεράσει, για να μείνει τελικά στην Ιστορία ως ένας από τους μεγαλύτερους εκδότες από καταβολής της τυπογραφίας.

Κάτω από τον γενικό τίτλο […] Γενική Βιβλιοθήκη του κλήρου και των μορφωμένων λαϊκών ή Πλήρη Μαθήματα για όλες τις Εκκλησιαστικές Επιστήμες ο Migne μέσα σε τρεις δεκαετίες (1838-1868) εξέδωσε σχεδόν χίλιους τόμους διαρθρωμένους σε σειρές και σε τουλάχιστον δεκαπέντε εκατομμύρια αντίτυπα συνολικά.

Το αποκορύφωμα της εκδοτικής [...] δραστηριότητας [του Migne] ήταν η Ελληνική και η Λατινική Πατρολογία [Patrologiae Grecae, Patrologiae Latinae]: σε 161 και 221 τόμους αντίστοιχα, χαρτόδετους ή βιβλιοδετημένους, σχήματος 4ου (ο χαρτόδετος 28,3Χ19,5 εκ) με μικρά τυπογραφικά στοιχεία και σφιχτή σελιδοποίηση, οι οποίοι περιείχαν τα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας, των Διδασκάλων (Docteurs) και των Διδασκαλισσών, των εκκλησιαστικών συγγραφέων του ανατολικού και του δυτικού χριστιανικού κόσμου, αλλά και διαφόρων ιστορικών.

Σημειώνει ο Κόρπης: «για την Καθολική Εκκλησία οι διδασκάλισσες είναι τέσσερεις: [1] Η Αγία Αικατερίνη της Σιέννα, [2] η Αγία Θηρεσία της Άβιλα, [3] η Αγία Θηρεσία του Βρέφους Ιησού και [4] η Αγία Edith Stein. H Stein (1891-1942) ήταν Γερμανό-Εβραία φιλόσοφος, η οποία το 1922 μεταστράφηκε στον καθολικισμό. Δολοφονήθηκε στο στρατόπεδο του Άουσβιτς.»

[Προφανώς κείμενα τής τελευταίας δεν υπάρχουν στην Πατρολογία του Migne. Η Κασσιανή επίσης απουσιάζει από την Patrologiae Graeca.]

Στο σύνολο των 161 τόμων της Patrologiae Cursus Completus, Series Graeca ενσωματώθηκαν κείμενα 800 συγγραφέων και τυπώθηκαν 235.724 σελίδες με δύο στήλες, η μία εκ των οποίων περιλάμβανε το ελληνικό κείμενο και η άλλη τη λατινική μετάφραση, παλαιότερη ή νέα.

Η απρόσμενη [επιχειρηματική] επιτυχία του αββά άφησε δίχως ύπνο τους εκδότες και βιβλιοπώλες της γαλλικής πρωτεύουσας, οι οποίοι έφεραν βαρέως τις απευθείας πωλήσεις των βιβλίων του, πράγμα που αναιρούσε την κερδοφόρα μεσολάβησή τους. Κατάφεραν […] να πλησιάσουν τις ανώτατες εκκλησιαστικές αρχές και […] πέτυχαν την ηθική αποδοκιμασία του Migne -ως ασχολούμενου με εμπορικές δραστηριότητες που καταρράκωναν […] το γόητρο της Εκκλησίας- και στη συνέχεια [πέτυχαν] την προσωρινή αφαίρεση του δικαιώματος του να ιερουργεί μέσα στο Παρίσι [σιγά μην τον ένοιαξε].

Κατά την εκτύπωση της [Ελληνικής] Σειράς [της Πατρολογίας] ο αββάς αντιμετώπισε τριών ειδών μείζονος σημασίας τεχνικά προβλήματα: [1] τα τυπογραφικά στοιχεία που θα χρησιμοποιούσε για τα ελληνικά κείμενα, [2] τη στοιχειοθεσία τους και [3] τη διόρθωσή τους.

[1ο τεχνικό πρόβλημα] Στις οικογένειες των ελληνικών στοιχείων που κυκλοφορούσαν στην αγορά, δεν υφίσταντο τα πλάγια ελληνικά, τα λεγόμενα και ιταλικά, δηλαδή τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται προκειμένου μία λέξη ή και ένα απόσπασμα κειμένου να ξεχωρίσει, ως προς τη σημασία του, από το υπόλοιπο κείμενο, το οποίο τυπώνεται με τα συνήθη και υφιστάμενα όρθια. Ο Migne κάλεσε λοιπόν ένα χαράκτη της εποχής, τον Antoine Friry, ο οποίος του σχεδίασε δύο ιδιαίτερα κομψές και ευδιάκριτες σειρές ελληνικών στοιχείων, μία για τα όρθια στοιχεία και μία για τα πλάγια. Αμέσως τα σχέδια στάλθηκαν στο χυτήριο που λειτουργούσε μέσα στις εγκαταστάσεις των Καθολικών Εργαστηρίων και άρχισε η παραγωγή τους. Τα πλάγια στοιχεία αποτέλεσαν μια παγκόσμια τυπογραφική καινοτομία […] και από τότε γενικεύτηκε η χρήση τους στη στοιχειοθέτηση των ελληνικών κειμένων.

[Παρέκβαση -Α] Καθολικά Εργαστήρια = Les Ateliers Catholiques = Το όνομα της επιχείρησης του Migne. Ιδρύθηκαν το 1838, «μέσα στα Καθολικά Εργαστήρια οργανώθηκαν με γρήγορους ρυθμούς τα τμήματα του χυτηρίου στοιχείων, της στοιχειοθεσίας και στερεοτυπίας των τελικών κλισέ, της διόρθωσης δοκιμίων, της λείανσης του χαρτιού (satinage), της εκτύπωσης, της βιβλιοδεσίας, του βιβλιοπωλείου, των διανομών και του λογιστηρίου. Φυσικά δεν έλειπε και ένα παρεκκλήσιο και μία βιβλιοθήκη.»

[Παρέκβαση -Β] Τα Καθολικά Εργαστήρια κάηκαν νωρίς το πρωί της 2ας Φεβρουαρίου 1868 (περίπου 30 χρόνια μετά την ίδρυσή τους). Η εφημερίδα Moniteur de Paris έγραψε: «…όταν φάνηκε η μέρα, αυτό το μεγάλο εργαστήριο δεν ήταν παρά κομμάτια μαυρισμένο χαρτί και χαλασμένα σίδερα, ανάμεσα στα οποία διακρίνονταν τεράστιες βέργες από μολύβι». Η αιτία της πυρκαγιάς έμεινε αδιευκρίνιστη. Η φωτιά κατέστρεψε τα κλισέ του 162ου τόμου της Ελληνικής Πατρολογίας. Ήταν τα έργα του Μιχαήλ Αποστόλη, από τα οποία 14 ανέκδοτα […] Τα ελληνικά πρωτότυπα του Αποστόλη δεν κατέστη δυνατό να ξαναβρεθούν […]

[Παρέκβαση -Γ] Όσο κουράγιο απόμεινε στον Migne, μετά την πυρκαγιά, αναλώθηκε σε «δικαστικές διαμάχες με τις ασφαλιστικές εταιρίες προκειμένου να πάρει την αποζημίωση και να καλύψει τους πιστωτές του». «Η εκτίμηση της συνολικής ζημιάς, σύμφωνα με τον Migne ανερχόταν στα 12 εκ. φράγκα […] η δικαστική απόφαση [που] εκδόθηκε στις 20 Δεκεμβρίου 1871 επέτασσε την καταβολή στον αββά αποζημίωσης 3 εκ. φράγκων […]».

[1871, η χρονιά της Κομμούνας του Παρισιού]

[Παρέκβαση -Δ] «Στο πρώτο διάστημα της λειτουργίας των εγκαταστάσεων [των Καθολικών Εργαστηρίων] ο αριθμός των εργαζομένων […] δεν ξεπερνούσε τα 300 άτομα, άνδρες και γυναίκες. Αργότερα περί τα μέσα του αιώνα, φαίνεται πως πλησίασαν τα 600 […], την εποχή της πυρκαγιάς ήταν γύρω στα 300.» […] «Όλοι […] εργάζονταν εντατικότατα κάτω από το άγρυπνο μάτι του αββά. Άσματα και συζητήσεις απαγορευόταν αυστηρά.»]

[2ο τεχνικό πρόβλημα που αντιμετώπισε ο Migne κατά την έκδοση της Patrologiae Grecae] Άλλο σημαντικό πρόβλημα ήταν η στοιχειοθεσία των Ελληνικών, γλώσσα που για τη συντριπτική πλειοψηφία των στοιχειοθετών της εποχής έμοιαζε με τα Κινέζικα, διακοσμημένα μάλιστα με πνεύματα και τόνους. Έλεγε ο αββάς: «…δεν είναι όλοι οι στοιχειοθέτες κατάλληλοι να στοιχειοθετήσουν τα Ελληνικά με ταλέντο και γούστο…». Για τον λόγο αυτό έφερε από τη Γερμανία, την Αγγλία, το Βέλγιο, τη Βοημία, το Πεδεμόντιο, την Πολωνία, αλλά ακόμη και από τη Ρωσία τους καλύτερους στοιχειοθέτες της εποχής, οι οποίοι «…Όχι μόνο γνωρίζουν άριστα τα ελληνικά στοιχεία, αλλά καταλαβαίνουν και αυτό που στοιχειοθετούν…». Δεν δίστασε μάλιστα να καλέσει […] τον θεωρητικό του σοσιαλισμού, αντικρατιστή και πρώην τυπογράφο Pierre-Joseph Proudhon, στον οποίο έγραφε στις 26 Σεπτεμβρίου 1855: «…η υπογραφή μου και η θέση μου μπορεί να σας ξενίσουν λίγο, αλλά στη δημοκρατία των γραμμάτων -που είναι η πιο φιλελεύθερη από όλες- μπορώ να απευθυνθώ στις αυθεντίες χωρίς ιδεολογικές διακρίσεις ….μου έχουν πει ότι είστε πολύ δυνατός στον τονισμό (των Ελληνικών) και ότι μαζί σας λίγα πνεύματα και τόνοι θα μου ξεφύγουν. Θέλετε λοιπόν να μου αφιερώσετε καθημερινά ικανές ώρες;».

Δεν σώζεται η απάντηση, αν υπήρξε, του Proudhon, σίγουρα όμως δεν πήρε μέρος στην ομάδα που στοιχειοθέτησε τα ελληνικά κείμενα.

[3ο τεχνικό πρόβλημα] Το πρόβλημα της διόρθωσης των δοκιμίων, ο αββάς το ξεπέρασε κατά τον καλύτερο τρόπο με τρεις Έλληνες διορθωτές, τους Θ. Σύψωμο, Πανταζίδη και Δοβριάδη (Dobriades), συνεπικουρούμενους από άλλα μεγάλα ονόματα της εποχής, όπως Dübner, διάσημος ελληνιστής, εκδότης ελληνικών πατερικών κειμένων και καθηγητής στη Σορβόννη.

Από λίγες διάσπαρτες αλλά καθόλου επιβεβαιωμένες πηγές, γνωρίζουμε ότι ο Θεόδωρος Σύψωμος, μάλλον χιακής καταγωγής, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη αρχές του 19ου αιώνα και έζησε στο Παρίσι, όπου και πέθανε σε πολύ μεγάλη ηλικία. Χαρακτηριζόταν ως doctisimus – σοφότατος και ασχολήθηκε με τη διόρθωση και την επιμέλεια κειμένων. Για τους δύο άλλους [Πανταζίδη και Δοβριάδη] δεν υπάρχει απολύτως καμία πληροφορία.

Σχετικά με την ποιότητα της εργασίας τους, αρκεί να πούμε ότι ο ίδιος ο Migne πρόσφερε τα 25/100 του φράγκου για κάθε πραγματικό λάθος που θα εντόπιζε κάποιος μέσα στις Πατρολογίες, και ιδιαίτερα στην Ελληνική [Πα να πει ότι ο Migne δεν είχε την πρόθεση να φαλιρίσει. Εμπιστευόταν τη δουλειά των διορθωτών του!]

[…] όταν τα γερμανικά στρατεύματα εισέβαλλαν στη Γαλλία κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι δύο Πατρολογίες έγιναν ένα από τα πλέον περιζήτητα λάφυρα πολέμου, ως κάτι το ιδιαίτερα «γαλλικό», δηλαδή ως κομμάτι της εθνικής κληρονομιάς της Γαλλίας.

Αυτά τα λίγα περί Migne. Μικρό σχόλιο του Παύλου Κόρπη για τον τίτλο του βιβλίου: «Η χρήση του αδόκιμου προσφωνητικού “κ.” [o “κ.” αββάς Migne] προκρίθηκε γιατί μπορεί να αποδώσει την προτεραιότητα της πολιτικής υπόστασης έναντι της θρησκευτικής, που επιβλήθηκε στους κληρικούς μετά τη Γαλλική Επανάσταση».