4ο Κεφάλαιο:

Μερική αναστολή και εντατικοποίηση της δράσεώς του

4.1 Ένας ανασταλτικός παράγοντας στην δράση του

Μέχρι τις αρχές του 1851 διατήρησε χαμηλούς τόνους και δεν ανέπτυξε έντονη δράση, όπως θα δούμε αργότερα. Παραταύτα οι κρατικές αρχές, που λειτουργούσαν εξαιρετικά αυταρχικά, τον παρενοχλούσαν και, ύστερα από διάφορες έρευνες που έκαναν, τον άφηναν ελεύθερο να συνεχίζει το έργο του, αφού δεν έβρισκαν κάτι επιλήψιμο.

Μια φορά όμως, ο νομάρχης Αρκαδίας, κατόπιν καταγγελίας του δημοδιδασκάλου Λαγκαδίων και Γορτυνίας Σεραφείμ Παναγάκη, τον συνέλαβε στην Τρίπολη, μετά από ομιλία που είχε πραγματοποιήσει, και τον κράτησε για να δικαστεί επειδή δεν είχε άδεια κηρύγματος. Τελικά, όμως, στις 20 Οκτωβρίου 1848 παρενέβη ο Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Κανάρης και διατάχθηκε η απελευθέρωσή του με την προϋπόθεση να παρουσιαστεί ενώπιον της Ιεράς Συνόδου.⁶⁰

Γύρω στα τέλη του 1848 παρουσιάζεται στην Ιερά Σύνοδο, επιδιώκοντας να του χορηγηθεί άδεια ιεροκήρυκα. Στην μικρή, πλην όμως αστική, Αθήνα δεν ήταν ιδιαίτερα γνωστός και ούτε βρισκόταν σε μεγάλη υπόληψη το πρόσωπό του, ενώ, λόγω της χαμηλής έως ανύπαρκτης κοσμικής μορφώσεώς του, η Σύνοδος του αρνήθηκε την άδεια. Ειδικότερα, οι τότε Μητροπολίτες Αθηνών Νεόφυτος Μεταξάς και Σύρου - Τήνου Δανιήλ υποστήριξαν την αίτησή του, αλλά οι Καλαβρύτων Βαρθολομαίος, Οιτύλου Προκόπιος και ο κυρίαρχος των εκκλησιαστικών πραγμάτων αρχιμανδρίτης Θεόκλητος Φαρμακίδης, υπερίσχυσαν αρνούμενοι την χορήγηση αδείας, διότι δεν συγκέντρωνε τα «απαιτούμενα προσόντα και εφόδια».⁶¹

Αν και η ανωτέρω άρνηση χορήγησης της αδείας ιεροκήρυκα στον Παπουλάκο προκάλεσε αναστάτωση στην Πελοπόννησο, παρά ταύτα είχε μονάχα προσωρινά ανασταλτικό αποτέλεσμα, αφού, πειθόμενος μάλλον στον Θεό παρά στους ανθρώπους, συνέχισε το κηρυκτικό του έργο περιοδικά. Ο λαός τον είχε απόλυτη πνευματική ανάγκη.⁶² Η ουσιαστική δε εντατικοποίηση της δράσης του έγινε τα επόμενα έτη 1851 και 1852.

4.2 Η εντατικοποίηση της δράσεώς του και με πολιτικό χαρακτήρα πλέον

Το 1851 σχηματίζεται κυβέρνηση από τον ναύαρχο Αντώνιο Κριεζή, στην οποία μετέχουν και διάφοροι φιλορθόδοξοι υπουργοί. Έτσι, με την στήριξη της κυβέρνησης, ο Μητροπολίτης Αθηνών Νεόφυτος Μεταξάς κατάφερε να πείσει την Ιερά Σύνοδο να του χορηγήσει την αιτηθείσα και απορριφθείσα άδεια κηρύγματος, καθώς ανέκυψε ξανά το θέμα αυτό ύστερα από μία σύλληψή του.

Συγκεκριμένα η Ιερά Σύνοδος, στην υπ' αριθμ. 369/370/448 από 1 Φεβρουαρίου 1851 εγκύκλιό της προς το Υπουργείο επί των Εκκλησιαστικών, ανέφερε τα εξής: «Λαβούσα η Σύνοδος τα από 6 και 7 του λήξαντος μηνός προς αυτήν αποσταλλέντα δύο έγγραφα του Υπουργείου μετά του ενί αυτοίς διηύθυνε αυτά προς τον Σεβασμιώτατον Επίσκοπον Καλαβρύτων ως αρμόδιον. Ίνα μεταπεμψάμενος τον περί ου ο λόγος μοναχόν Χρ. Παναγιωτόπουλον, εξετάση αυτόν επ' ακριβώς, και αναφέρη εις την Σύνοδον τα περί αυτού. Και δη λαβούσα την περί αυτού ενεργηθείσαν εξέτασιν, διαβιβάση αυτήν προς το Υπουργείον εις απάντησιν και πληροφορίαν του. Επειδή όμως εκ της εξετάσεως αυτής και εξ άλλων πληροφοριών, τας οποίας έλαβεν η Σύνοδος παρ' αξιοπίστων ανθρώπων, ο περί ου ο λόγος μοναχός Χριστόφορος Παναγιωτόπουλος πληροφορείται, ό,τι όπου αν απήλθε, κηρύξας τον λόγον του Θεού, ούτε αγυρτείαν, ούτε ιδιοτέλειαν τινά εφάνη μετελθών, αλλ' αφιλοκερδής ων, και ακτήμων, και ως ο υπό απλούς, απλούστατος τον λόγον του Θεού κηρύξας, συνέστειλε και παντελώς έπαυσε διά της διδασκαλίας του, την ζωοκλοπήν, την δενδροκοπίαν, την ψευδορκίαν κ.τλ. και εις άλλα μέρη και ιδίως κατά την Επαρχίαν Καλαβρύτων, καθ' ά μαρτυρήσας και παρά πολλών άλλων και ιδίως παρά του Σεβασμιωτάτου Επισκόπου Καλαβρύτων, η Σύνοδος θεωρεί αυτόν της κατ' αυτού γενομένης κατηγορίας αθώον. Και επειδή ούτος, ως απεδείχθη, ωφελεί τους απλουστέρους διά της διδασκαλίας του, η Σύνοδος συγχωρεί αυτόν, ίνα διδάσκει εις αυτούς τον λόγον του Θεού, αλλά περιωρισμένος εις τους εντός τας Επαρχίας Καλαβρύτων και υπό την επιτήρησιν του Σεβασμιωτάτου Επισκόπου Καλαβρύτων. Όθεν φέρει ταύτα εις γνώσιν του Υπουργού η Σύνοδος, ίνα διατάξη ήδη την από της κρατήσεως απόλυσίν του, όπως επανέλθη ελευθέρως εις τα ίδια».⁶³

Η ευχάριστη είδηση για την χορήγηση της αδείας κηρύγματος μεταδόθηκε ραγδαία, για τα δεδομένα της εποχής, μαζί με πολλές μυθώδεις φήμες περί προστασίας του από τον Τσάρο της Ρωσίας. Αν και υπήρχε περιορισμός για τις περιοχές που του επετρέπετο να διδάσκει, μετά από λίγους μήνες, βλέποντας τις ανάγκες του λαού για Ορθόδοξη κατήχηση, ξεκίνησε τις νέες εντατικότερες εμφανίσεις του, πρώτα από την επαρχία Ολυμπίας. Κήρυξε στην πρωτεύουσα αυτής και περιήλθε διαδοχικά την επαρχία Τριφυλίας, τους νομούς Αρκαδίας, Λακωνίας, και κατόπιν, στις 10 Οκτωβρίου 1851, εισήλθε στην πρωτεύουσα του νομού Μεσσηνίας, την Καλαμάτα.⁶⁴ Στην Καλαμάτα, σύμφωνα με δημοσίευμα της εποχής, το πλήθος που συγκεντρώθηκε να τον ακούσει ανήλθε στις δέκα χιλιάδες ατόμων.⁶⁵ Η συγκέντρωση τόσων χιλιάδων ανθρώπων στην ελληνική επαρχία είναι θαυμαστή, εάν αναλογιστούμε τις δυσκολότατες συνθήκες μετακινήσεων, πληροφόρησης και φτώχιας της εποχής. Μετά από αυτές τις περιοδείες του, ήταν πλέον γνωστός παντού και όπου και εάν πορευόταν γινόταν δεκτός με εκδηλώσεις θαυμασμού. Διαδίδονταν φήμες σχετικά με το πρόσωπό του, τόσο από εκείνους που πίστευαν σε αυτόν όσο και από τους πολεμίους του. Έπαιρναν δε θαυματουργικό χαρακτήρα από τους πρώτους και χυδαία ειρωνικό από τους δεύτερους.

Επίσης, τα κηρύγματά του, όπως προαναφέρθηκε, απέκτησαν πλέον έντονα πολιτικό χαρακτήρα. Μάλιστα έφτανε στο σημείο να κάνει λόγο περί «ψωρίωντος εριφίου, το οποίον έπρεπε ν' αποδιωχθή εκ της ποίμνης, ίνα μη μεταδώση την νόσον και εις τα λοιπά»!⁶⁶ Η παραβολή στρεφόταν κατά του βασιλιά Όθωνα, η θρησκευτική ταυτότητα του οποίου, ως Καθολικού, αποτελούσε μέγα σκάνδαλο, τόσο για τον Παπουλάκο, όσο και για τους Φιλορθοδόξους, αφού, με την ισχύουσα νομοθεσία για το αυτοκέφαλο της ελλαδικής Εκκλησίας, ετίθετο διοικητικά επικεφαλής αυτής. Έλεγε, επίσης, ότι ο βασιλιάς ήταν αβάπτιστος (ως Καθολικός), ενώ δείχνοντας την δυσφορία του γενικότερα για τους Βαυαρούς, που διοικούσαν καταδυναστεύοντας τον λαό, τους αποκαλούσε «διαβολοτραγιά». Περαιτέρω, κατηγορούσε και την Ιερά Σύνοδο, ότι προωθούσε το «φράγκεμα», καθώς ήταν ένα άβουλο υποχείριο στις επιδιώξεις της αλλόδοξης κρατικής εξουσίας.⁶⁷ Έλεγε, ακόμα, ότι η κυβέρνηση σκόπευε να συνδέσει όλες τις επαρχίες του κράτους «με μίαν κλωστήν», ενώ αποκαλούσε τα ατμόπλοια «καρότσες του διαβόλου». Με ετούτα εξέφραζε την δυσμένειά του για την φιλοσοφία της υλιστικής προόδου, της οποίας τα ατμόπλοια, εκείνη την εποχή στην Ελλάδα, ήταν η αιχμή του δόρατος, καθώς σε αυτά οι πλούσιοι επιδείκνυαν τη χλιδή τους. Για την πρώτη φράση πολλοί ισχυρίζονταν ότι την έλεγε για τον τότε σχεδιαζόμενο τηλέγραφο, ο οποίος ήρθε μερικές δεκαετίες αργότερα. Όπως και να έχει, λόγω της τάσης του να φέρεται εναντίον κάθε πολυτέλειας και λόγω της κριτικής του εναντίον συγκεκριμένων τεχνολογικών κατασκευασμάτων, χαρακτηρίστηκε ως οπισθοδρομικός, εφόσον η τεχνολογία θεωρούνταν «θρίαμβος του πολιτισμού».

Η τοποθέτησή του εναντίον της τεχνολογίας δεν είχε δεισιδαιμονικό αλλά πνευματικό προβληματισμό. Αυτό αποδεικνύεται από την φωτογραφία του στο εξώφυλλο της παρούσας εργασίας, η οποία προφανώς επέτρεψε να ληφθεί με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας για την εποχή του και δη με την μέθοδο της δαγκεροτυπίας.

Η πολύ ωραία και πατερική τοποθέτησή του στο θέμα αυτό φαίνεται καλύτερα από το φερόμενο ως απόσπασμα κηρύγματός του στην Καλαμάτα, που έχει ως εξής: «Τα βαπόρια και οι πιο τρανές μηχανές που θα σκαρφιστεί ο πλανταγμένος νους του ανθρώπου, δεν είναι δρόμοι, που θα του χαρίσουν την χαρά της καρδιάς και της ψυχής ή τη γαλήνη... Όλα τούτα μοιάζουν με στολίδια σε σάπιο άνθρωπο. Μην ξιπάζεστε με τις καρότσες του σατανά και μη ξεγελιέσθε από τέτοια φτιασίδια».⁶⁸

Καυτηρίαζε ιδιαίτερα τη διάλυση των μοναστηριών (τα Ορθόδοξα πανεπιστήμια όπου διδάσκεται ή καλύτερα βιώνεται η πραγματική θεολογία) και τις ευκολίες που παρείχε η κυβέρνηση στους ξένους αιρετικούς μισσιονάριους, προτεστάντες κυρίως αλλά και καθολικούς*, με τα αλληλοδιδακτικά σχολεία που είχαν οργανώσει και επιβάλλει στην εκπαίδευση.⁶⁹ Έβλεπε τους πολλούς κινδύνους για την ορθόδοξη πίστη από την θεμελίωση μίας θεολογικής παιδείας, που ήταν προσαρμοσμένη στα ευρωπαϊκά, προτεσταντικά κυρίως, πρότυπα.⁷⁰ Συμβούλευε τους γονείς να προσέχουν τη μόρφωση των παιδιών τους, να μην διαβάζουν άκριτα βιβλία αιρετικών ή αθέων. Επίσης, έφτασε να τους παροτρύνει ακόμα και να μην στέλνουν τα παιδιά τους στα κρατικά σχολεία, που είχαν γίνει πυρήνες διάδοσης αιρέσεων και άλλων δήθεν καινοτόμων ιδεών. Τόνιζε ότι οι ταγοί της Εκκλησίας δεν πρέπει να προέρχονται από πανεπιστήμια της Δύσεως αλλά να είναι κατάλληλα πρόσωπα από τον τόπο μας.⁷¹

Πολλοί τον κατηγόρησαν ότι εξαιτίας της απαιδευσιάς του ήταν εναντίον κάθε είδους μόρφωσης και προόδου,⁷² ενώ αυτός στην ουσία αντιπρότεινε μία πιο υγιή πνευματικά, κατ’ αυτόν, παιδεία, η οποία έπρεπε να έχει ως βάση της πνευματικά βιβλία, το Ψαλτήρι και την μουσική Οκτώηχο. Πίστευε ότι έπρεπε οπωσδήποτε να διδάσκεται στα νεοσύστατα σχολεία η Ορθοδοξία, αφού ήταν το πιο βασικό συστατικό των πρόσφατα απελευθερωθέντων Ελλήνων, αντί να αποκλείεται πλήρως ή να περιφρονείται ή και να πολεμείται συστηματικά από την κατευθυνόμενη δημόσια διδασκαλία στα εύπλαστα παιδιά. Εν ολίγοις, στρεφόταν εναντίον των «αθέων γραμμάτων»⁷³, όπως χαρακτηριστικά έλεγε, και όχι εναντίον των «θεοτικών γραμμάτων» της πίστεως. Πίστευε ότι τα «άθεα γράμματα» θα είναι η ρίζα μεγάλων συμφορών του κόσμου. Επιπλέον, ζητούσε να μην αλλάξουν τα όρια των μέχρι τότε επισκοπών και να αναπληρωθούν οι πάρα πολλές χηρεύουσες θέσεις επισκόπων (λόγω της αλλαγής του τρόπου εκλογής τους) όπως παλαιότερα και όχι με τους νέους παρεμβατικούς νόμους της πολιτείας.

Έλεγε ότι ήταν συμφωνημένο οι Άγγλοι να πάρουν την Ελλάδα, οι Οθωμανοί την ανατολή και οι Εβραίοι την Ιερουσαλήμ. Προς επίρρωση αυτού ανέφερε το πρόσφατο περιστατικό αποκλεισμού των ελληνικών λιμένων από τον αγγλικό στόλο.⁷⁴ Οι επιθέσεις του εναντίον της κυβέρνησης συνεχίζονταν κατηγορώντας την ότι ήταν όργανο της Αγγλίας, η οποία προσπαθούσε να επιβληθεί στην Ελλάδα με υποχείριό της τον Βασιλιά. Για αυτό τα όργανα της δημόσιας διοίκησης τα αποκαλούσε ενίοτε και Λουθηροκαλβίνους, δηλαδή υπονοούσε τον προτεσταντισμό που υποθαλπόταν από την Αγγλία μέσω αυτών.⁷⁵

Πρότεινε η Ελλάδα να πληρώσει γρήγορα το χρέος της προς την Αγγλία και τις άλλες μεγάλες δυνάμεις, ώστε να μην το εκμεταλλεύονται και επεμβαίνουν στα εσωτερικά της χώρας.

Από το ελεγκτικό του κήρυγμα δεν ξέφευγαν ο «δυτικοδιαφωτισμένος» αιρετικός ιερέας Καΐρης, που είχε δημιουργήσει δική του θρησκεία, και ο γνωστός Φαρμακίδης. Χαρακτηριστικά ανέφερε ότι: «ο Καΐρης έβαλε τη φωτιά και ο Φαρμακίδης έχυσε το φαρμάκι». Τέθηκε υπέρ του Συνοδικού Τόμου του Πατριαρχείου και στηλίτευε τις αντικανονικές προσπάθειες απόσχισης της ελλαδικής Εκκλησίας ως αυτοκέφαλης. Τέλος καταφερόταν και εναντίον της δικαστικής λειτουργίας της κοσμικής εξουσίας, και δη των δικαστηρίων, τα οποία αποκαλούσε «γυφτόσπιτα», εξαιτίας της βεβήλωσης του ιερού Ευαγγελίου, που γινόταν μέσω του θρησκευτικού όρκου που άρχισε να επιβάλλεται υποχρεωτικά στους μάρτυρες.

4.3 Χαρακτηριστικά δείγματα του λόγου και του ύφους του

Για να γίνει πιο κατανοητό το ύφος του κηρύγματός του και οι πολιτικές θέσεις του, παραθέτονται ορισμένα κείμενα του ιδίου ως ακριβώς βρέθηκαν, διατηρώντας την ορθογραφία και το συντακτικό τους όπως ανατυπώθηκε από τις πηγές. Εκτιμάται ότι είτε τα ανέγραψε ο ίδιος είτε τρίτο πρόσωπο καθ' υπαγόρευσή του.⁷⁶ Ειδικότερα, το ακόλουθο γράμμα, που απεύθυνε προς τον Βασιλιά και εγχειρίστηκε μέσω μίας άγνωστης γυναίκας στον δήμαρχο Καρδαμύλης, ενώ διώκετο από ένοπλα σώματα στρατού. Το γράμμα έχει ως εξής (διατηρώντας πάλι την ορθογραφία και το συντακτικό όπως προφανώς ανατυπώθηκε από τις πηγές. Μόνο το πολυτονικό πειράχθηκε, για να μπορεί να εμφανίζεται στο διαδίκτυο σωστά):

«Εν Ελλάς τη 21 Μαίου 1852.

Μεγαλειώτατε Βασιλεύς

Κάθε νεώτερον είναι αξιώτερον από το παλεόν, η Βασιλεία της Μεγαλειότι σου ετήραξεν όλα τα Βασίλεια τα παλαια διά τούτο έχωμεν από τον Αφέντη τον Θεόν και μας επαρίγγιλε το Απόδωτι τα του Καίσαρος καίσαρι και τα του Θεού τω Θεώ· έχομεν και την μπίστιν μας Μεγαλειώτατε 1830 χρόνους Ασάλευτι· από τα 30 έως τα 1852 την μπίστιν μας την χάσαμε διά τη μας το έδοσες εγράφως διά χειρόν σου διά να φυλάξης την μπίστιν μας. Σήμερον μεγαλειότατε Βασιλεύ, Πολυχρονεμένε βλέπομε τους Κριτάς όπου έχεις εις τα Δικαστύριά σου. Εσταθίκαμε και εμολύναμε το Άγιον Ευαγγέλιον του Αφέντου μας Χριστού με τους όρκους και διά τουτο η Πίστι μας χάνετε εδώ και ζητούμε την μπίστι μας να την στερεώσομε. Τώρα η Μεγαλιώτη σου πώς έχεις χώρια Παπά εις την μπίστιν του και χωριστά η Βασίλισσα εις την εδικήν της Πίστιν. Ένια σου Μεγαλειώτατε, τώρα μας λέγει και ο Βασιλεύς μας ο ουράνιος υπέρ μάχου υπέρ πίστεος και πατρίδος. Εμείς οι Δούλι σου Γρέθωμε κατά την Μπίστι μας όσα Δεσποτιλίκια είχαμε και καθέδρας Δεσποτάδον μας. Από τα 1830 όπου τα είχαμεν τους ιδίους Δεσποτάδες θέλομεν εις τας ιδίας θέσις θέλωμεν τους Δεσποτάδες μας και από κάθε τόπον και τον Δεσπότη μας να ήναι ανεξάρτητος και να μη τον όρίζη η Σύνοδος. Θέλομεν να βγη το άγιόν μας Ευαγγέλειον από τα Κρητίρια διότι το μολύνανε με τους ώρκους· θέλομε να βάλωμεν Διδασκάλους κοινους με τον ωκτόηχον και με όσα Βιβλεία όπου εσύνθεσαν οι Πραπάτορές μας. Ελληνικούς και Αλλιλοδιδακτικούς Διδασκάλους δεν τους θέλωμεν. Τόσον να γίνωμε της Μεγαλιώτι σου Δούλει επακούει όλος ο λαός της Ελλάς και διεμού του Σκλάβου σου Χριστοφόρου Κύρικος. Έστηλες Βασιλεικά Διατάγματα να με σκλαβόσουν· εγώ Κρίνομε κατά τους νόμους της Μεγαλιώτη σου όπου ήθελεν είνε οι περισσότεροι ψύφι να υπάρχη το Δικαίωμα. Διά τούτο, Μεγαλιώτατε έδωσαι τους ψύφους τις η Ελλάς, μου είπανε να σου αποκριθώ εάν είσαι Δίκαιος Βασιλεύς Δόσε το δίκαιον του λαού όπου φωνάζουν διά την Μπίστι μας και να μη βάνης βάση εις τους ραδιούργους. Μεγαλιώτατε και τότε θέλεις έχεις μεγάλην ειρίνην εις το Κράτο σου· όλος ο λαός της Ελλάς παρακαλούμε τον Θεόν αυτώ να μας γενή να μακροϊμερέβης και να ζης ως μεγαλιώτατος Βασιλευς της Ελλάς.

ο Δούλο σου Χριστοφόρος

Κύρικας Ελλαδίτης».⁷⁷

Το ανωτέρω έγγραφο έφερε την επιγραφή: «Δοθή εις χείρας του Μεγαλιοτάτου Κράτους του Βασιλευς της Ελλάς Όθων», συνοδευόμενο από την ακόλουθη επιστολή προς τον «Γενεώτατον Κύριον Βουλευτην Γρηγόριον Πατριαρχέαν εις Λιασίνοβα»:

«Γενεώτατε κύριε Γρηγόριε Βουλευτά

την 21 Μαΐου 1852.

Χαίροις. Παρακαλούμεν Διεύθυνε την αναφωράν εις τον Βασιλέα μας όπου έχης το Κύρος και την ισχύν και πυγαίνη Ασφαλής ογρύγορα διότη ο λαός αν δεν προχτήση αυτό δεν ησυχάζη. Εγώ δεν κρίβομε αλλά περπατώ παρόν και όποτε έλθη η αναφορά νάμου δώσης ίδιση και να Βουλόσης την Βασιλικην αναφοράν και όσοι σεροτούνε αυτό γυρεύη όλι η Ελλάς και Κράτι το σχέδιον της Αναφοράς και δίνετο όλον των χριστιανών αν είναι πιστοί χριστιανοί.

Τόσον και μένομεν

Χριστοφόρος Κύρικας».⁷⁸

Ένας αρθογράφος που παρακολούθησε το κήρυγμα του Παπουλάκου στη Στεμνίτσα ανέφερε μέρος των διδαχών του, όπως τις θυμόταν, ως εξής: «Ετέθησαν, είπεν, εις τα σύνορα φύλακες, διά να μη μας κλέψωσιν οι Τούρκοι το χώμα· αλλά διά τους Ιησουίτας ούτε εις τα σύνορα ούτε εντός της Ελλάδος ετέθη τις προς φύλαξιν. Ως τόσα πρόβατα σκύλλων, (των επιζώντων δύω-τριών Αρχιερέων) η φωνή των οποίων ουδόλως σκανδαλίζει τους αναφανδόν τα θεμέλια της Εκκλησίας υποσκάπτοντας λύκους. Πού είναι, είπεν, οι ποταμοί, (οι Αρχιερείς), διά να ποτίσωσι τας πέριξ πεδιάδας; Τα φρέατα (οι Πνευματικοί), διά να μας επισκιάσωσιν καν; Ονομάσατε, είπε, τους ψευδομάρτυρας λύκους. Ως δεινός ρήτωρ εστηλίττευσε το πάθος της πορνείας και της μοιχείας. Και περί νηστείας είπεν. Ενάρετος γυνή, αποδημουντος του ανδρός της επί δέκα και είκοσιν έτη, διά την υπόληψίν της επί δέκα και είκοσιν έτη, εγκρατεύεται. Και συ Χριστιανέ, δεν ημπορείς να νηστεύης ενίοτε; Ο Αρχηγός της Εκκλησίας 40 ημέρας ενήστευσε, και συ αδυνατείς δις της εβδομάδος να νηστεύης; Παύσατε, είπε, γόητες και λαοπλάνοι, ρίψατε εις το πυρ τα ανόσια φυλακτά των τέκνων σας».⁷⁹

Από τα ανωτέρω κείμενα διαπιστώνεται ότι δεν επιδίωκε μία ανατροπή του καθεστώτος όπως εσφαλμένα κατηγορούνταν. Η «πολιτική θεολογία» της Ορθοδοξίας, άλλωστε, όχι μόνο δεν επιτρέπει την σύγκρουση με το οποιοδήποτε καθεστώς αλλά, αντιθέτως, ζητάει από τους πιστούς υπακοή στις αρχές και τις εξουσίες, τις οποίες έχει θέσει ο Θεός για την προφύλαξη των λαών από ακραίες εγκληματικές παρεκτροπές του εγγενούς κακού σε όλες τις κοινωνίες. Η ελευθερία όμως των ανθρώπων οδηγεί στην αναρρίχηση των κοσμικών εξουσιών διεφθαρμένων προσώπων, τα οποία, ξεπερνώντας κάθε επιτρεπτό όριο ανοχής, χρησιμοποιούν την δύναμη που έχουν, για να επιβάλλουν διάφορες πλάνες, αιρέσεις, διαστροφές κ.ά. κακά στον λαό. Τότε και μόνο είναι επιτρεπτή η αντίδραση των Χριστιανών, όταν δηλαδή οι ανθρώπινοι νόμοι ανατρέπουν θεμελιώδεις κανόνες της Ορθοδοξίας και επομένως τίθεται θέμα άρνησης πίστεως με την υπακοή στους πρώτους.

Το ανωτέρω παρακλητικό μανιφέστο του Παπουλάκου με τις απαιτήσεις του λαού ήταν μία καθαρή προσπάθεια υπεράσπισης της βαθειά ριζωμένης, στις καρδιές των ανθρώπων, πατροπαράδοτης πίστης που είχε διατηρηθεί ως τότε με μεγάλες αυτοθυσίες. Ορισμένες υποχωρήσεις ή ίσως μία πιο διαλλακτική πολιτική εκ μέρους του Όθωνα στα όσα του ζητούσε, θα προσπόριζαν πολλά περισσότερα οφέλη στην κυβέρνησή του, από ό,τι κέρδισε με την τακτική της συστηματικής περιφρόνησης και υποσκέλισης της Ορθοδοξίας. Τον Παπουλάκο δεν τον ενδιέφερε η αλλαγή του πολιτικού σκηνικού παρά μόνο η προάσπιση της όντως απειλούμενης με εξαφάνιση Ορθόδοξης πίστης.

Σημειώσεις

60. ΑΝΝΙΝΟΥ Μπ., Ιστορικά Σημειώματα, Αθήναι 1925, σ. 408.

61. ΚΟΤΤΑΔΑΚΗ Αθ., Αυτοί που άνοιξαν το δρόμο, Εκδόσεις ΤΗΝΟΣ, Αθήναι 1976, σ.46.

62. ΜΠΑΣΤΙΑ Κ., Ο Παπουλάκος, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2005, σ. 177 κ.ε.

63. ΠΕΤΤΑ Ν. Ν. αρχιμ., Ο Οσιώτατος Μοναχός Χριστοφόρος ο Παπουλάκος στη Θήρα (1854) και στην Άνδρο (1854-1861), Αθήνα 2009, σ. 35.

64. ΑΝΝΙΝΟΥ Μπ., Ιστορικά Σημειώματα, Αθήναι 1925, σ. 409.

65. ΠΕΤΤΑ Ν. Ν. αρχιμ., Χριστοφόρος Παπουλάκος, ο σύγχρονος απόστολος της Πίστεως και του Γένους, εκδ. Ορθοδόξου Κυψέλης, Θεσσαλονίκη 2009, σ. 17.

66. ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Τ., Παπουλακος (Χριστοφόρος ο Μοναχός), εν Θ.Η.Ε., τομ. 10, Αθήναι 1966, σ. 15.

67. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Α. Χρ., Ιστορία της Εκκλησίας της Ελλάδος, τομ. Α', Αθήναι 1920, σ. 388.

68. Πρακτικά Α' Επιστημονικού Συνεδρίου Κλειτορίας την 26η και 27η του μηνός Σεπτεμβρίου 2009 με θέμα: «Ο ΟΣΙΟΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ Ο ΠΑΠΟΥΛΑΚΟΣ». Εισήγηση του καθηγητού των Τ.Ε.Ι. Αθηνών και προέδρου της ένωσης Αρμπουναίων κ. ΝΑΣΙΟΠΟΥΛΟΥ Α., σ. 93.

69. ΓΙΑΝΝΑΡΑ Χρ., Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα, εκδ. Δόμος, 1999, σ. 290-291.

70. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ Δ. Γ. πρωτοπ., Παράδοση και αλλοτρίωση. Τομές στην πνευματική πορεία του Νεώτερου Ελληνισμού κατά την μεταβυζαντινή περίοδο, Εκδόσεις Δόμος, Αθήνα 2001, σ. 248-257.

71. Πρακτικά Α' Επιστημονικού Συνεδρίου Κλειτορίας την 26η και 27η του μηνός Σεπτεμβρίου 2009 με θέμα: «Ο ΟΣΙΟΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ Ο ΠΑΠΟΥΛΑΚΟΣ». Εισήγηση του καθηγητού του Παιδαγωγικού Τμήματος\ Πανεπιστημίου Πατρών κ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ Χ., σ. 142.

72. ΑΝΝΙΝΟΥ Μπ., Ιστορικά Σημειώματα, Αθήναι 1925, σ. 413.

73. ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Τ., Παπουλακος (Χριστοφόρος ο Μοναχός), εν Θ.Η.Ε., τομ. 10, Αθήναι 1966, σ. 15.

74. Απόλυτα δικαιολογημένη ήταν η θέση του Παπουλάκου εναντίον της Αγγλίας διότι, εκείνη την εποχή, εκτός των άλλων, η εν λόγω χώρα είχε δείξει απροκάλυπτα τον αυταρχισμό της εξωτερικής της πολιτικής εναντίον της Ελλάδας με το περιστατικό του αποκλεισμού των ελληνικών λιμένων και την κατάσχεση των πολεμικών και εμπορικών πλοίων, τον Ιανουάριο του 1850, προκειμένου να καταβληθεί υπέρογκη αποζημίωση στον τυχάρπαστο Πορτογαλλοεβραίο Δαβίδ Πασίφικο, που είχε την αγγλική υπηκοότητα. Συγκεκριμένα οι αρχές είχαν απαγορεύσει την διεξαγωγή του εθίμου της Λαμπρής, το κάψιμο του Ιούδα, στην Αθήνα, διότι την Μεγάλη Εβδομάδα του 1849 θα επισκεπτόταν επίσημα την Ελλάδα ο Γαλλοεβραίος μεγαλοτραπεζίτης βαρόνος Ντε Ροθσίλντ. Για κακή σύμπτωση ο επιτάφιος του Ιερού Ναού του Αγίου Φιλίππου περνούσε έξω από την οικία του Πασίφικο, ο οποίος ως τοκογλύφος είχε άσχημη φήμη και μάλιστα λέγεται ότι προκαλούσε το διερχόμενο πλήθος έχοντας σταυρώσει ένα κόκορα στην αυλή του. Ο όχλος εξεμάνη και μπήκε στο σπίτι του καταστρέφοντάς το. Ο Πασίφικος κατέφυγε στην αγγλική πρεσβεία ως Άγγλος υπήκοος. Ο Άγγλος πρέσβης ζήτησε από την ελληνική κυβέρνηση να του καταβληθεί το απίστευτο ποσό των 886.736 δραχμών για αποζημίωση από την καταστροφή της οικίας του. Τριπλάσιο ποσό από όσο κοστολογούνταν τα τότε βασιλικά ανάκτορα. Η ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε φυσικά και έτσι επακολούθησε η κατάσχεση όλων των ελληνικών πλοίων, με παράλληλο αποκλεισμό της Αθήνας από τον αγγλικό στόλο. Το θέμα έλαβε διαστάσεις σοβαρού διπλωματικού επεισοδίου μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων και τελικά η διαφορά λύθηκε, αφού η ελληνική κυβέρνηση κατέβαλε αρκετές χιλιάδες δραχμές αποζημίωση στο ραδιούργο Πασίφικο και εγγύηση στον Άγγλο πρέσβη για να σταματήσει ο αποκλεισμός των λιμένων. Γενικώς, η Αγγλία προσπάθησε να εδραιώσει και να αυξήσει την επιρροή της στο ελληνικό κρατίδιο ακόμη και με ακραία αυταρχική-στρατιωτική επιβολή.  (http://www.hellasarmy.gr/hn/history/pasifiko.pdf)

75. ΑΝΝΙΝΟΥ Μπ., Ιστορικά Σημειώματα, Αθήναι 1925, σ. 396.

76. Ό.π., σ. 441.

77. Ό.π., σ. 439.

78. Ό.π., σ. 440.

79. ΠΕΤΤΑ Ν. Ν. αρχιμ., Ο Οσιώτατος Μοναχός Χριστοφόρος ο Παπουλάκος στη Θήρα (1854) και στην Άνδρο (1854-1861), Αθήνα 2009, σ. 27.

* Ο συγγραφέας με αυτό το αποκλειστικά Χριστιανικό όνομα εννοεί τους Παπικούς που αυτοαποκαλούνται έτσι.