Σήμερα όλοι μας κουρασμένοι από την έλλειψη της απλότητας την αναζητούμε με πόνο. Γιατί, αν εξετάσουμε προσεκτικά τα φαινόμενα της κοινωνικής μας ζωής και ιδιαιτέρως αν ερευνήσουμε τα μη φαινόμενα, τα κρυπτά και τα εσωτερικά, θα διαπιστώσουμε ότι όλα, προερχόμενα από μια διηρημένη και διεσπασμένη προσωπικότητα, είναι σύνθετα και περίπλοκα. Γι’ αυτό ο λόγος περί απλότητας ιδιαιτέρως σήμερα είναι επίκαιρος (κυρίως ο θεολογικός λόγος περί της απλότητας).

Πράγματι, δεν είναι μόνον η φιλοσοφική αντίληψη περί του Θεού που μιλάει για την απλότητά Του, αλλά και οι άγιοι Πατέρες μιλούν γι’ αυτό. Ο Θεός ως απηλλαγμένος από κάθε πάθος είναι κυρίως απλούς. Ο Θεός είναι αγάπη, φιλανθρωπία, και ακόμη ταπείνωση. Αυτό δείχνει, ότι αφού ο Θεός είναι αγάπη είναι και ταπείνωση. Και όσοι αξιώθηκαν να δουν τον Θεό μαγεύτηκαν από την ταπείνωση και πραότητά Του, ώστε σε όλη τους την ζωή να μιλούν γι’ αυτήν. Ένας αρχαίος εκκλησιαστικός διδάσκαλος έγραφε: "ο Θεός πάντη έν εστί και απλούν". Πολλοί Πατέρες τόνισαν αυτήν την άποψη, όπως ο Μ. Αθανάσιος όταν έγραφε: "Ου γαρ σύνθετος ο Θεός... απλή γαρ εστίν ουσία". Και σε άλλο σημείο ο ίδιος έγραφε: Ο Θεός "απαθής ών και απλούς απαθώς και αμερίστως του υιού πατήρ εστί".

Η διδασκαλία περί της απλότητος του Θεού δεν έρχεται σε αντίθεση με την αποκάλυψη του Τριαδικού Θεού και την διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργείας στον Θεό. Για το πρώτο θέμα (τό Τριαδικό του Θεού) μιλήσαμε σε άλλη περίπτωση. Εδώ θα επιμείνουμε λίγο στο θέμα της διακρίσεως ουσίας και ενεργείας, που είναι ζήτημα ζωής και θανάτου για την Ορθοδοξία. Οι άγιοι Πατέρες, όπως ο Μ. Βασίλειος, ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και άλλοι είπαν, ότι "αι μεν ενέργειαι (τού Θεού) ποικίλαι, η δε ουσία απλή" (Μ. Βασίλειος) και ότι "η σύνθεσις δεν εισάγεται δια του ενεργείν και της ενεργείας, αλλά δια του πάσχειν και του πάθους. Ο Θεός όμως ενεργεί άνευ πάθους" (άγ. Γρηγόριος Παλαμάς).

Ο Θεός δεν έχει πάθος γι’ αυτό και δεν καταργεί την απλότητα του Θεού η διδασκαλία διακρίσεως ουσίας και ενεργείας στον Θεό. "Ουκ άρα σύνθετος έσται δια την ενέργειαν" (άγ. Γρηγόριος Παλαμάς). Άλλωστε, παρά το ότι μιλούμε περί διακρίσεως ουσίας και ενεργείας, εν τούτοις "αχώριστον ίσμεν την ουσίαν και την θείαν φυσικήν ενέργειαν".

Έτσι, κατά την διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, που είναι δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας συνοδικώς κατοχυρωθείσα, η θεία ενέργεια "μερίζεται αμερίστως" της θείας ουσίας και η θεία ουσία "μετέχεται αμεθέκτως", εφ’ όσον η θεία ενέργεια αποτελεί το φυσικό απαύγασμα της θείας φύσεως. Όλα αυτά που δεν μπορούν να γίνουν ίσως από όλους καταληπτά δείχνουν την αλήθεια ότι ο Θεός είναι απλούς.

* * *

Αφού ο Θεός, παρά την διάκριση των Προσώπων Του και την διάκριση ουσίας και ενεργείας, είναι απλούς, αυτό σημαίνει πώς και ο άνθρωπος εφ’ όσον μετέχει και κοινωνεί του Θεού γίνεται απλούς.

Ο άνθρωπος, όσο μετανοεί, θεραπεύεται εσωτερικά και ενοποιείται κατά τον έσω άνθρωπο, τόσο γίνεται απλούς. Η μετάνοια τον καθαρίζει και τον ενοποιεί. Ο άγιος Κασσιανός ο Ρωμαίος έγραφε "ότι όποιος φανερώνει τις σκέψεις του θεραπεύεται σε λίγο, όποιος τις κρύβει αρρωσταίνει". Έτσι το άνοιγμα του Χριστιανού στον πνευματικό του πατέρα, που λαμβάνει τον τόπο του "αγγέλου της μετανοίας" και η προσοχή για κάθε τι που γίνεται μέσα του "εμποδίζουν τον σχηματισμό συμπλεγμάτων. Οι πληγές των οποίων βρέθηκαν τα ίχνη και έχουν γίνει φανερές, δεν χειροτερεύουν". Εφ’ όσον η σύνθεση εισάγεται με τα πάθη, η απαλλαγή μας από αυτά ή η μεταμόρφωσή τους μας κάνουν απλούς.

Κυρίως όμως ο άνθρωπος αποκτά την απλότητα και πλουτίζεται σε αυτήν, όταν εισάγεται στην θεωρία (την θέα) του ακτίστου Φωτός, δηλαδή του Ίδιου του Θεού, γιατί τότε και ο ίδιος ενώνεται με τον Θεό και γίνεται εν Χάριτι αυτό που ο Θεός είναι κατά φύση. Επομένως, η απλότητα δεν είναι μερικές εξωτερικές ενέργειες απλές (στα ρούχα, στις κινήσεις, στους τρόπους κλπ.), αλλά εσωτερική ανακαίνιση και ένωση με τον Θεό.

Έτσι, οι άγιοι είναι οι κατ’ εξοχήν απλοί άνθρωποι και φυσικά το ίδιο ισχύει και για τον λόγο τους. Ο λόγος τους, το αστείο τους, οι πράξεις τους, καίτοι απλές, είναι "χαριτωμένες". Κατά τον Πέτρο τον Δαμασκηνό "οι άγιοι Πατέρες Δωρόθεος και Κασσιανός, σοφοί όντες, έγραψαν απλά... ότι ο μεν νους των αμφοτέρων είς εστί και εξ ενός Αγίου Πνεύματος διδόμενος, ο δε σκοπός προς ωφέλειαν πάντων ην". Γι’ αυτό όλη η θεολογία στην πραγματικότητα είναι "πολλή και ελαχίστη" και το Ευαγγέλιο "πλατύ και μέγα και αύθις συντετμημένον" (άγ. Διονύσιος Αρεοπαγίτης).

* * *

Όλα αυτά που προαναφέραμε δείχνουν τα χαρακτηριστικά της απλότητας. Η χριστιανική απλότητα συνδέεται με την ταπείνωση, την αγάπη, την αληθινότητα, την φυσικότητα, την πραότητα, την μέθεξη του Παναγίου Πνεύματος. Αυτά είναι εσωτερικά γεγονότα και έπειτα ακτινοβολούν και εξωτερικά. Γι’ αυτό, ο τρόπος ζωής των αποστολικών ανδρών είναι απλούς κατά τον Μ. Αθανάσιο και οι Χριστιανοί είναι νήπιοι εν Χριστώ, όχι στο μυαλό, αλλά στην καρδιά, ως πρόβατα αλληγορούμενοι κατά τον άγιο Κύριλλο Αλεξανδρείας. Η απλότητα, επομένως, είναι καρπός όλης της πνευματικής ζωής.

Πρέπει να αποκτήσουμε αυτήν την αγία απλότητα, τον πλούτο της κατά Θεόν απλότητος. Δυστυχώς, όλος ο βίος μας είναι σύνθετος και ψευδόμενος. Όπως λέγει ο αββάς Δωρόθεος, όλος ο βίος του ψευδούς ανθρώπου είναι ψευδόμενος. Γιατί; "Ούτος ουκ έστιν απλούς άνθρωπος αλλά διπλούς, άλλος εστίν έσωθεν και άλλος έξωθεν, διπλούν έχει και όλον εχλευασμένον τον βίον αυτού".

Με άλλα λόγια, άλλοι είμαστε εσωτερικά, άλλοι είμαστε εξωτερικά. Είμαστε κυριολεκτικά διχασμένες προσωπικότητες. Άλλα σκεφτόμαστε, άλλα πράττουμε και άλλα επιθυμούμε. Πώς με τέτοια εσωτερική κατάσταση μπορούμε να θεωρηθούμε απλοί άνθρωποι; Πώς με αυτήν την διάσπαση που εισάγουν τα πάθη μπορούμε να συμπεριφερόμαστε με την αγία αυτήν απλότητα και να ζήσουμε κοινωνικά;