Στην εμπειρία της θεώσεως - θεοπτίας οι Απόστολοι και οι Πατέρες δεν βλέπουν κάποια ουσία -φύση, αλλά τρία Φώτα ως ένα Φως, δηλαδή βλέπουν την «τρίφωτη θεότητα», «οπότε βλέπουν και ως ένα και ως τρία». Το ένα Φως είναι αιτία των δύο άλλων Φώτων.

Η όλη αυτή θεολογία εκφράζεται με λεξιλόγιο από την επικρατούσα γλώσσα. Έτσι, οι θεόπτες, για να δηλώσουν τις σχέσεις των Προσώπων της Αγίας Τριάδος, χρησιμοποίησαν τις λέξεις «Πατήρ», «Υιός - Λόγος» και «Άγιον Πνεύμα», σύμφωνα άλλωστε και με τους λόγους του Χριστού, όπως επίσης χρησιμοποίησαν και τις εκφράσεις «αιτία» ή «τρόπος υπάρξεως».

Ο Πατήρ γεννά τον Λόγο και εκπορεύει το Άγιον Πνεύμα, προ πάντων των αιώνων. Αυτό από τους Πατέρες χαρακτηρίζεται «τρόπος υπάρξεως», που δηλώνει την αιτία με την οποία υπάρχουν τα Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος. Η αιτία - ο τρόπος με τον οποίο υπάρχει ο Πατήρ είναι το αγέννητο - η αιτία - ο τρόπος με τον οποίο υπάρχει ο Λόγος είναι το γεννητό και η αιτία - ο τρόπος με τον οποίο υπάρχει το Άγιον Πνεύμα είναι το εκπορευτό. Έτσι, το αγέννητο του Πατρός, το γεννητό του Υιού και το εκπορευτό του Αγίου Πνεύματος είναι τα υποστατικά ιδιώματα των Προσώπων της Αγίας Τριάδος.

«Το γεννάν και το εκπορεύειν δεν είναι από την ουσία του Θεού, αφού δεν γεννά και δεν εκπορεύει η ουσία, αλλά η υπόσταση του Πατρός».

«Οι Καππαδόκες Πατέρες δίδασκαν ότι ο Πατήρ ως υπόσταση και όχι ως ουσία γεννά τον Υιό και εκπορεύει το Άγιο Πνεύμα, ότι η Πατρική «Υπόστασις» και όχι η Θεϊκή ουσία γεννά τον Υιό και εκπορεύει το Άγιον Πνεύμα».

Βεβαίως, η γέννηση και η εκπόρευση είναι θέμα αποκαλύψεως του Θεού και δεν προσφέρονται για την λογική κατανόηση.

«Λέει, ο Αυγουστίνος, π.χ., ότι ο Θεός είναι το συνεχές παρόν, ότι στον Θεό δεν υπάρχει ούτε παρελθόν ούτε μέλλον κλπ., αλλά ο Θεός είναι συνεχές παρόν. Αυτό δεν είναι σωστό εξ επόψεως Ορθοδόξου. Ο Θεός ούτε παρελθόν είναι ούτε μέλλον, αλλά ούτε και συνεχές παρόν. Το συνεχές παρόν είναι κατηγόρημα του χρόνου. Εφ' όσον ο Θεός δεν είναι ούτε παρελθόν ούτε μέλλον ούτε συνεχές παρόν, πώς είναι δυνατόν η λογική του ανθρώπου να ξεπεράσει όλα αυτά τα πράγματα για να καταλάβει;

Γι' αυτό ο Γρηγόριος ο Θεολόγος λέει στους Ευνομιανούς: “Εξήγησέ μου τι σημαίνει γέννησις και εγώ θα σας εξηγήσω τι σημαίνει εκπόρευσις και θα πάμε και οι δυο μας σε τρελλοκομείο, διότι ασχολούμεθα με τα μυστήρια του Θεού”. Τα μυστήρια του Θεού δεν ημπορεί να καταλάβει ποτέ ο άνθρωπος. Γι' αυτό τον λόγο οι Πατέρες της Εκκλησίας μιλάνε για την γέννηση του Λόγου εκ του Πατρός, αλλά τονίζουν ότι δεν ξέρουν τι είναι γέννηση. Ξέρουν ότι είναι τρόπος υπάρξεως του Λόγου εκ του Πατρός. Το τι είναι αυτός ο τρόπος της υπάρξεως, δεν περιγράφεται. Είναι ένα ρητό ρήμα και τίποτε άλλο.

“Γεννηθέντα εκ του Πατρός”, σημαίνει ότι ο Λόγος έχει την ύπαρξή του από τον Πατέρα και όχι από το μηδέν, αυτό σημαίνει. Ενώ, π. χ., το μουλάρι γεννά μουλάρι, το μουλάρι γιος είναι ομοούσιος τω πατρί του. Αλλά, όταν φτιάχνω εγώ ένα άγαλμα, δεν είναι ομοούσιο με τον δημιουργό πατέρα του. Εγώ, δεν είμαι ομοούσιος με το άγαλμα. Είμαι ο κτίστης του αγάλματος. Γι' αυτόν τον λόγο, όταν λέμε ότι ο Λόγος είναι ομοούσιος τω Πατρί, σημαίνει ότι όπως ο γιος για τους ανθρώπους είναι το ίδιο πράγμα που είναι και ο πατέρας, έτσι και αυτός ο Υιός, “ομοούσιος τω Πατρί” σημαίνει: ό,τι είναι ο Πατέρας είναι και ο Υιός. Άκτιστος είναι ο ένας, άκτιστος είναι και ο άλλος. Υπόσταση έχει ο ένας, υπόσταση έχει και ο άλλος. Δηλαδή, έχει αυτή την έννοια».

Αυτή η θεοπτική εμπειρία των Αγίων οριοθετήθηκε στις αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων.

«Έτσι, στην τελική διευθέτηση των όρων, όπως καθρεπτίζεται στο Σύμβολο της Πίστεως της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου, και όπως ξεκάθαρα διδάσκεται στα συγγράμματα των Πατέρων αυτής της Συνόδου, ο Υιός γεννάται η δέχεται την ύπαρξή του με την γέννηση, από την υπόσταση του Πατρός, και συνεπακόλουθα δέχεται αιώνια και κατέχει φύσει την ουσία του Πατρός και όλες τις φυσικές δυνάμεις και ενέργειες αυτής της ουσίας. Ο Υιός, έτσι, έχει όλα όσα έχει ο Πατήρ εκτός από την Πατρότητα και από το να είναι Πηγή της ύπαρξης του Εαυτού Του και του Αγίου Πνεύματος».

Μέσα από αυτήν την προοπτική προήλθε ο όρος «αιτία», ότι ο Πατήρ είναι αιτία της υπάρξεως του Υιού και του Αγίου Πνεύματος.

«Στην πρώτη περίοδο οι Πατέρες μιλάνε για τον Πατέρα που γεννά τον Λόγο και εκπορεύει το Πνεύμα το Άγιον. Οι Καππαδόκες εισήγαγαν για πρώτη φορά την έννοια της αιτίας. Το γεννάν σημαίνει αιτία της υπάρξεως. Γι' αυτό έχουμε τον Πατέρα, αιτία της υπάρξεως, με την γέννηση του Λόγου και την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος. Όταν προστέθηκε και η ουσία, τότε είπαν ότι η ουσία δεν γεννάται εκ του Πατρός ούτε εκπορεύεται εκ του Πατρός η ουσία, αλλ' ο Πατήρ κοινωνεί την ουσία Του στον Υιό δια της γεννήσεως και στο Άγιον Πνεύμα δια της εκπορεύσεως».

Ο όρος «τρόπος υπάρξεως» προήλθε από την αρειανική έριδα. Οι Πατέρες ήθελαν να διατυπώσουν τις σχέσεις των Προσώπων της Αγίας Τριάδος και τόνισαν ότι άλλο είναι ο τρόπος υπάρξεως των Προσώπων της Αγίας Τριάδος και άλλο η ενότητα στην ίδια ουσία και ενέργεια.

Με άλλα λόγια, τα Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος κοινωνούν της ιδίας ουσίας και ενεργείας, αλλά ο τρόπος υπάρξεως κάθε Προσώπου (αγέννητο, γεννητό, εκπορευτό) είναι ακοινώνητος· έτσι, στα Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος υπάρχουν κοινά και ακοινώνητα, γι' αυτό δεν μπορούμε να ομιλούμε για «κοινωνία Προσώπων».

«Στην Ανατολή, στην αρειανική έριδα προέκυψε η ορολογία, "αιτία", ότι ο Πατήρ είναι αιτία της υπάρξεως του Λόγου. Οπότε, ταυτίσθηκε το "γέννησις" με το "αίτιος", ότι ο Πατήρ είναι αίτιος. Και όταν λένε γέννησις, επομένως, σημαίνει τρόπος υπάρξεως. Δηλαδή, ότι ο Πατήρ είναι αίτια της υπάρξεως του Λόγου και του Αγίου Πνεύματος. Αυτή είναι η ύπαρξη. Δηλαδή, τρόπος υπάρξεως σημαίνει: δίδει ο Πατήρ την ύπαρξη στον Υιό και στο Πνεύμα το Άγιο.

Τώρα, αν κανείς μιλάει κατ’ αυτόν τον τρόπο στην σημερινή Δύση, θα νομίζουν ότι είναι τρελός. Αν πάτε να το πείτε αυτό σε έναν Προτεστάντη ή Παπικό, θα μείνουν με ανοικτό το στόμα που μπορούμε να μιλάμε κατ’ αυτόν τον τρόπο περί Αγίας Τριάδος. Αλλά, έτσι μιλούσαν οι Πατέρες.

Γιατί μιλούσαν κατ’ αυτόν τον τρόπο; Διότι, δεν μιλούσαν για έναν αφηρημένο Λόγο. Μιλούσαν για τον συγκεκριμένο Λόγο, που εμφανίσθηκε στους Προφήτες. Έλεγαν: Αυτός ο Λόγος από πού έχει την ύπαρξή του; από το μη ον ή από τον Πατέρα; από τον Πατέρα. Και, αφού έχει την ύπαρξή του από τον Πατέρα και δεν είναι από το μη ον, άρα είναι άκτιστος".

Πώς έχει την ύπαρξή του από τον Πατέρα ο Λόγος; Στην πρώτη περίοδο λένε, απλώς, ότι έχει την ύπαρξή του από τον Πατέρα. Υπάρχει εκ του Πατρός. Γέννησις, δεν σημαίνει τρόπος υπάρξεως και δεν ταυτίσθηκε ο τρόπος υπάρξεως του Λόγου εκ του Πατρός, με την γέννηση, στην πρώτη περίοδο. Μετά, στην αρειανική έριδα, ταυτίσθηκε και από τους Αρειανούς και από τους Ορθοδόξους η γέννησις με τον τρόπο υπάρξεως. Οπότε, Αυτός υπάρχει γεννητώς εκ του Πατρός, έχει την ύπαρξή του εκ του Πατρός και ο Πατήρ είναι αιτία της υπάρξεως του Υιού δια της γεννήσεως. Και μετά μεταφέρθηκε στο Πνεύμα το Άγιον. Αυτό, όσον αφορά στις υποστάσεις. Ο Πατήρ είναι εξ ουδενός. Έχει την ύπαρξή του εξ ουδενός. Ούτε εκ του εαυτού Του. Είναι σαφές αυτό το πράγμα.

Εκείνο που πρέπει όμως τώρα να τονισθεί είναι ότι η ουσία του Θεού και η ενέργεια του Θεού, δεν έχουν τρόπο υπάρξεως. Ο Θεός, κατά φύση, έχει την ουσία Του και την ενέργειά Του. Και όταν ο Πατήρ γεννά τον Λόγο και εκπορεύει το Πνεύμα το Άγιο και δίδει την ύπαρξη στον Υιό και στο Πνεύμα το Άγιο, κοινοποιεί την ουσία και την ενέργειά Του στον Λόγο και στο Πνεύμα το Άγιο, οπότε υπάρχει κοινωνία ουσίας και ενεργείας, αλλ' όχι όμως κοινωνία των προσώπων. Δεν κοινοποιεί το πρόσωπο, την υπόσταση στον Λόγο, αλλά είναι αιτία της υπάρξεως της υποστάσεως. Δίνει ύπαρξη και στην υπόσταση του Λόγου, την ήδη υπάρχουσα ουσία Του, η οποία δεν έχει τρόπο υπάρξεως, απλώς είναι εκ του Πατρός η ουσία, και το ίδιο γίνεται στο Πνεύμα το Άγιον. Άλλο είναι τρόπος υπάρξεως και άλλο είναι κοινοποίηση της ουσίας και ενεργείας. Γι' αυτόν τον λόγο, ο τρόπος υπάρξεως ανήκει στα ακοινώνητα ιδιώματα του Θεού. Είναι υποστάσεις: Πατήρ, Υιός και Άγιον Πνεύμα. Και μετά υπάρχουν τα κοινά ιδιώματα».

Ο τρόπος υπάρξεως του Υιού και του Αγίου Πνεύματος σημαίνει ότι αιτία της υπάρξεώς τους είναι ο Πατήρ.

«Τρόπος υπάρξεως κατά τους Πατέρες είναι κάτι που έχει αιτία της υπάρξεως, οπότε ο Λόγος και το Πνεύμα το Άγιον έχουν την αιτία της υπάρξεώς τους στον Πατέρα».

«Ο τρόπος υπάρξεως του Πατρός είναι το αναίτιον, τα άλλα είναι τα αιτιατά. Και επειδή είναι αναίτιος, ο τρόπος υπάρξεως του Πατρός είναι το αναίτιον. Αλλά δεν συμπεριλαμβάνεται στον τρόπο υπάρξεως η ουσία του Πατρός, γιατί ο Πατήρ είναι η αιτία της υπάρξεως της υποστάσεως του Λόγου και του Αγίου Πνεύματος, δεν είναι όμως η αιτία της υπάρξεως της ουσίας του Αγίου Πνεύματος και του Λόγου, διότι (κοινοποιεί) την δική Του την ουσία στα άλλα Πρόσωπα».

Ο τρόπος υπάρξεως των Προσώπων της Αγίας Τριάδος δεν είναι η ουσία, αλλά τα υποστατικά ιδιώματα είναι ο τρόπος υπάρξεως των υποστάσεων. Οπότε, το αγέννητο του Πατρός, το γεννητό του Υιού και το εκπορευτό του Αγίου Πνεύματος λέγονται υποστατικά ιδιώματα.

«Τρεις τρόποι υπάρξεως είναι: το αγέννητο, γεννητό και εκπορευτό. Τρόποι υπάρξεως είναι αυτά που πάνε με τα υποστατικά ιδιώματα. Ναι, αλλά η ουσία δεν έχει υποστατικό ιδίωμα, διότι η ουσία είναι το κοινό. Υποστατικά ιδιώματα είναι των υποστάσεων τα ιδιώματα. Και μετά, μέσα στα ιδιώματα, είναι τρόποι υπάρξεως των υποστάσεων.

Λοιπόν, πώς έχουν την αιτία της υπάρξεώς των; Ο Πατήρ είναι αναίτιος. Ο Λόγος είναι αιτιατός γεννητός και το Άγιον Πνεύμα είναι αιτιατόν εκπορευτόν. Δεν έχει αιτία υπάρξεως η ουσία. Όπως ο Πατήρ είναι αναίτιος, έτσι και η ουσία είναι αναίτιος».

«Τρόπος υπάρξεως των τριών υποστάσεων δεν είναι η ουσία, είναι ο Πατήρ. Η ουσία δεν υπάρχει με τρεις τρόπους. Δεν είναι τα πρόσωπα η ουσία».

«Τρόπος υπάρξεως στους Πατέρας σημαίνει ο τρόπος με τον οποίον έρχεται στην ύπαρξη, κάτι που έχει την αιτία της υπάρξεώς του. Λοιπόν, δεν μπορεί να είναι τα τρία Πρόσωπα τρόποι υπάρξεως της ουσίας. Τρόποι υπάρξεως δεν είναι της ουσίας, είναι των υποστάσεων. Όταν μιλάμε για τρόπους υπάρξεως, είναι οι υποστάσεις που έχουν τρόπο υπάρξεως. Η ουσία δεν έχει τρόπο υπάρξεως. Δεν είναι στο αγέννητο, γεννητό και το εκπορευτό.

Πάντα όσα έχει ο Πατήρ, δίδει στο Πνεύμα το Άγιον και στον Υιό. Ό,τι έχει ο Λόγος, έχει από τον Πατέρα. Ό,τι έχει το Πνεύμα το Άγιον, το έχει από τον Πατέρα και αυτό έχει και ο Υιός. Εκείνο που δεν έχουν από τον Πατέρα, είναι η υπόστασή Τους. Την ουσία και την ενέργεια την έχουν από τον Πατέρα, άλλα την υπόστασή δεν έχουν του Πατρός, αλλά έχουν την δική τους την υπόστασή με αιτία τον Πατέρα».

Μερικοί ισχυρίζονται ότι το πρόσωπο-υπόσταση είναι τρόπος υπάρξεως της ουσίας, αλλά αυτό είναι λάθος, διότι η άποψη αυτή υπενθυμίζει τον σαβελιανισμό, αφού ο ακριβής όρος είναι ότι ο τρόπος υπάρξεως είναι τα προσωπικά ιδιώματα των Προσώπων.

«Ποτέ δεν έχω συναντήσει αυτόν τον όρο, "τρόπος υπάρξεως της ουσίας". Ο "τρόπος υπάρξεως" έχει συγκεκριμένη σημασία και αναφέρεται μόνο στις υποστάσεις, όχι στην ουσία. Είναι τρόποι υπάρξεως, πάνε με τα υποστατικά ιδιώματα».