Ενώ οι κατά καιρούς υμνητές του Ιουλιανού και πολέμιοι του ελληνο-χριστιανικού πολιτισμού θέλουν να βλέπουν στο πρόσωπο του Παραβάτη αυτοκράτορα μία απτή απόδειξη του αγεφύρωτου χάσματος που κατ' αυτούς υπάρχει μεταξύ ελληνισμού και χριστιανισμού, είδαμε ότι στην πραγματικότητα συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο· τόσο το πρόσωπο όσο και το μετέωρο εγχείρημα του Ιουλιανού όχι μόνο δεν πιστοποιούν κανένα απολύτως χάσμα μεταξύ ελληνισμού και χριστιανισμού, αλλά τουναντίον αποδεικνύουν περιφανώς τη γόνιμη σύνθεση και την τελεία σύμπνοια των δύο. Όπως δηλαδή είδαμε, ο ψευδώνυμος «ελληνισμός» του Παραβάτη αυτοκράτορα, το συνονθύλευμα αυτό της δεισιδαιμονίας, του σκοταδισμού και του αποκρυφισμού, δεν είναι ξένος μόνο προς τον χριστιανισμό, αλλά ακριβώς εξίσου και προς τον ελληνικό πολιτισμό. Αυτή η απλή αλήθεια, την οποία διακρίνει εύκολα ο κάθε νουνεχής άνθρωπος, απεδείχθη συν τοις άλλοις και στην πράξη· διότι, όπως είδαμε, στην προσπάθεια του να δώσει ζωή στον ψευδώνυμο «ελληνισμό» που είχε στο μυαλό του, ο Ιουλιανός δεν βρήκε απέναντι του μόνο τους χριστιανούς, αλλά και τους Έλληνες, οι οποίοι έβλεπαν τον χριστιανισμό να ταιριάζει στον ελληνισμό τους πολύ περισσότερο από τον αρρωστημένο μυστικισμό και τη δεισιδαιμονία του Παραβάτη αυτοκράτορα. Έτσι, ο Ιουλιανός πέτυχε τελικά όχι να κλονίσει, άλλα να εδραιώσει τον ελληνοχριστιανικό πολιτισμό.

Ο Ιουλιανός γοητευόταν από το αρχαίο μεγαλείο, αλλά δεν μπόρεσε να διακρίνει ότι πραγματικός κληρονόμος και συνεχιστής αυτού του μεγαλείου ήταν ο ελληνο-χριστιανικός πολιτισμός, και όχι ο αρρωστημένος παγανισμός και ο εκφυλιστικός μυστικισμός της ύστερης αρχαιότητας. Στα μάτια του, ο χριστιανισμός ήταν μία ανατρεπτική δύναμη, η οποία υπέσκαπτε τα θεμέλια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και οδηγούσε τον κόσμο στη βαρβαρότητα. Όπως γράφει πολύ ωραία ο Robert Browning, αυτό που ο Ιουλιανός και κάποιοι σύγχρονοι του δεν μπόρεσαν να διακρίνουν είναι ότι στην πραγματικότητα ο χριστιανισμός όχι μόνο δεν αντιπροσώπευε μία ανατρεπτική δύναμη, αλλά τουναντίον θα αποδεικνυόταν μία από τις κύριες πηγές ισχύος, και θα έδιδε στην αυτοκρατορία το αίσθημα της ενότητας, του κοινού σκοπού και της θεϊκής προστασίας, το οποίο θα της επέτρεπε να επιβιώσει για περισσότερα από χίλια χρόνια, με τους στρατιώτες μιας χριστιανικής πλέον ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (του Βυζαντίου) να φυλάσσουν με επιτυχία τα σύνορα της, ενώ οι αντιγραφείς και οι λόγιοι της θα αντέγραφαν και θα εξηγούσαν τα κείμενα της ελληνικής γραμματείας και σκέψης, συμπεριλαμβανομένων και των κειμένων του ιδίου του Ιουλιανού. ^[603] Με λίγα λόγια, ο Ιουλιανός δεν μπόρεσε ή δεν θέλησε να διακρίνει το μεγαλείο του ελληνο-χριστιανικού πολιτισμού, ο οποίος τότε έκανε τα πρώτα του βήματα.

Αν υπάρχει κάτι πραγματικά κοινό ανάμεσα στον Ιουλιανό και τους σύγχρονους υμνητές του, αυτό είναι αυτή η τελεία αδυναμία αμφοτέρων να διακρίνουν το μεγαλείο του ελληνο-χριστιανικού πολιτισμού. Αλλά ο Ιουλιανός, συγκρινόμενος με τους σύγχρονους υμνητές του, έχει τουλάχιστον ένα ελαφρυντικό: ότι έζησε σε μία εποχή κατά την οποία ο ελληνο-χριστιανικός πολιτισμός έκανε μόλις τα πρώτα του βήματα. Από αυτή την άποψη, υπάρχουν πράγματα που ο μεν Ιουλιανός δεν μπορούσε να γνωρίζει, ενώ οι σύγχρονοι υμνητές του δεν δικαιούνται να τα αγνοούν. Αν λοιπόν το μετέωρο εγχείρημα του Ιουλιανού τον τέταρτο αιώνα μ.Χ. Δεν μπορεί παρά να χαρακτηρισθεί ως αναχρονιστικό, τότε ειλικρινά δυσκολευόμαστε να βρούμε τη λέξη που θα μπορούσε να χαρακτηρίσει την απροσμέτρητη ανοησία των σύγχρονων υμνητών του σήμερα, δεκαεξήμισυ αιώνες αργότερα.

Υπάρχουν, είναι αλήθεια, κάποιοι νεώτεροι και σύγχρονοι ιστορικοί που προσπαθούν να «αποκαταστήσουν» τον Ιουλιανό και να εξαλείψουν τον συκοφαντικό —κατ' αυτούς— χαρακτηρισμό «ο Παραβάτης», με τον οποίο ο Ιουλιανός έμεινε στιγματισμένος στην ιστορία. Όπως όμως δείξαμε παραπάνω, ο Ιουλιανός υπήρξε πραγματικά Παραβάτης, και αυτό τον χαρακτηρίζει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο· και το σημαντικότερο, δεν υπήρξε Παραβάτης μόνο για τον λόγο για τον οποίο συνήθως ονομάζεται έτσι, επειδή δηλαδή παρέβη τον χριστιανισμό· ο Ιουλιανός παρέβη εξίσου και τον ελληνισμό, τον οποίο διέστρεψε και κακοποίησε, προσπαθώντας να τον μετατρέψει σε ένα συνονθύλευμα δεισιδαιμονίας, σκοταδισμού και αποκρυφισμού. Ο Ιουλιανός υπήρξε εχθρός του χριστιανισμού, αλλά υπήρξε εξίσου και εχθρός του ελληνισμού. Οι παλαιότεροι και σύγχρονοι υμνητές του Ιουλιανού μπορούν να αγνοούν την ιστορία, μπορούν επίσης και να τη διαστρέφουν, αλλά πάντως δεν μπορούν να την αλλάξουν.

 

Σημειώσεις

---