Ένα ακόμα Παγανιστικό παραμύθι φθάνει στο τέλος του, που καπηλεύεται τη συμβολή της Ρωμανίας στην Ιατρική, αποδίδοντάς την ψευδώς στην Ειδωλολατρική Ελλάδα. Τα υποτιθέμενα "νοσοκομεία" του Ασκληπιού, δεν ήταν παρά θρησκευτικά κέντρα δεισιδαιμονίας, συχνά αντίθετα από την ιατρική επιστήμη, όπου ο κόσμος περίμενε ένα θαύμα!

Timothy S. Miller, Η Γέννησις του Νοσοκομείου στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία, εκδ. ΒΗΤΑ

«Προ 65 ετών, σε μια δημοφιλή μελέτη που αφορούσε την φροντίδα των ασθενών μέσω ιδρυμάτων του αρχαίου κόσμου, ο Θεόδωρος Μέγιερ-Στάινεγκ υπεστήριξε ότι ο προχριστιανικός κόσμος της κλασικής αρχαιότητος είχε ιδρύσει νοσοκομεία, πριν αρχίσει να τα οικοδομεί η Χριστιανική εκκλησία τον Δ’ αιώνα. Η εργασία αυτή ακολούθως επηρέασε έναν αριθμό λογίων. Ο Μέγιερ-Στάινεγκ άρχισε την μελέτη με ειλικρινή αναφορά του σκοπού του να απορρίψει την διηνεκώς επανεμφανιζόμενη άποψη ότι το νοσοκομείο είναι ένα εξειδικευμένο Χριστιανικό ίδρυμα, από την άλλη δε να προσαγάγει θετικά στοιχεία για το ότι η Ελληνική και Ρωμαϊκή αρχαιότης διέθετε ιδρύματα για την νοσηλεία ασθενών. Στην προθυμία του να αποδείξει την ύπαρξη νοσοκομείων στον αρχαίο κόσμο ο συγγραφεύς παρερμήνευσε μαρτυρίες από φιλολογικές πηγές και υπερτόνισε ασήμαντες αρχαιολογικές πληροφορίες αρκετά πέρα της δυνατότητός των να υποστηρίξουν τα ανάλογα συμπεράσματα» (σ. 40)

«Ούτε τα γραπτά του Ιπποκράτους, ούτε εκείνα του Γαληνού μνημονεύουν οποιοδήποτε είδος ιδρύματος, στο οποίο να παρέμεναν οι ασθενείς, ενώ υπεβάλλοντο σε θεραπεία. Επιπλέον, ορισμένες περικοπές αρχαίων πηγών αποδεικνύουν ότι δεν υπήρχε παρατεταμένη ιατρική μέριμνα ασθενών σε νοσοκομειακό περιβάλλον» σ. 48

«Καταγραφές του Ελληνικού και Ρωμαϊκού πολιτισμού αναφέρουν πράγματι ιδρύματα σε κεντρικές θέσεις, τα οποία προσέφεραν κάποιου είδους θεραπείες σε ασθενείς, οπότε προσεγγίζουν τους Βυζαντινούς ξενώνες. Ορισμένα απ’ αυτά τα αρχαία θεραπευτήρια μετά βεβαιότητος εβοήθησαν στην μορφοποίησι των μεσαιωνικών ξενώνων (…) τα Ρωμαϊκά valetudianaria για σκλάβους, τα valetudinaria των λεγεωναρίων, οι ναοί του Ασκληπιού και τα ιατρεία, χώροι ασκήσεως της ιατρικής και χειρουργικής. Ένα πέμπτο ίδρυμα, το σώμα των δημοσίων ιατρών (δημοσιεύοντες ιατροί) (…..) [Τα valetudinaria] δεν μπορούν να συγκαταλεγούν στα Νοσοκομεία, όπως τα έχομε ορίσει, αφού τα valetudinaria είχαν σχεδιασθεί για να υπηρετούν μόνο συγκεκριμένες ομάδες – τους δούλους ενός ιδιαιτέρου κτήματος ή τους στρατιώτες δεδομένης μονάδας. Επιπλέον αυτοί οι χώροι δεν προσέφεραν υψηλής ποιότητος φροντίδα από επαγγελματίες ιατρούς» σ. 49.

Ασκληπιεία

«Εφόσον ήδη πολύ νωρίς οι γιατροί είχαν στενούς δεσμούς με τα Ασκληπιεία, ο Μάγιερ-Στάινεγκ ισχυρίσθηκε ότι προσέφεραν κάποιου είδους νοσοκομειακή φροντίδα σε πάσχοντες. Πολλοί κλασικισταί και ιστορικοί, αποδέχθηκαν την άποψη αυτή λόγω της προφανούς σχέσεως του ιατρικού επαγγέλματος με την λατρεία του Ασκληπιού. Όμως και η απλή επισκόπησις των πηγών που αφορούν Ασκληπιεία θα αποδείξει ότι με κανέναν τρόπο δεν παρείχαν νοσοκομειακή φροντίδα και δεν  θα μπορούσαν να έχουν εμπνεύσει την οργάνωση Βυζαντινών νοσοκομείων, όπως του Παντοκράτορος.

Οι συλλεχθείσες μαρτυρίες από φιλολογικές πηγές και επιγραφές δείχνουν ότι τα Ασκληπιεία κανονικά δεν προσέφεραν στους ικέτες των χώρο για ύπνο, τροφή ή νοσηλευτική μέριμνα. (…) Ο [Αίλιος] Αριστείδης επισκέφθηκε πολλές φορές το Ασκληπιείο αυτό [της Περγάμου] αλλά δεν αναφέρει ποτέ ότι έμεινε σε κάποιο χώρο που ανήκε στο ναό. (…) Σε μιαν επίσκεψη, ο ίδιος και ο ιατρός Θεόδοτος στεγάσθηκαν σε ιδιωτική κατοικία, που ανήκε στον υπεύθυνο του ναού. (…) Στην περιγραφή του Παυσανία για το μεγάλο Ασκληπιείο της Επιδαύρου, αναφέρεται πράγματι ένα ειδικό κτίριο πλησίον του ναού για τον ύπνο των ικετών. Αναφέρει ακόμη ότι ετοιμοθάνατοι άνδρες και γυναίκες ετοιμόγεννες δεν μπορούσαν να παραμείνουν στο εντός του περιβόλου κτίριο, υπονοώντας ότι σε άλλους επισκέπτες παρείχετο κάποιο είδος φιλοξενίας εκεί στο ιερό. Όμως καμία από τις πολλές περιγραφές των Ασκληπιείων των Ρωμαϊκών επαρχιών δεν αναφέρει ρητώς ότι οι ναοί προσέφεραν οιουδήποτε είδους νοσηλεία ή τροφή στους ασθενείς.

Ο Παυσανίας γράφοντας για το Ασκληπιείον της Φωκίδος (…) αναφέρει ότι ο ιερός περίβολος περιέκλειε τον ναό μαζί με τα οικήματα των ασθενών και των υπηρετών. (…) Όμως ακόμη και με το στοιχείο αυτό οι αποδείξεις είναι ισχνές. Μεταξύ των αποσπασμάτων που συνέλεξε ο Εντελστάιν, όπου περιγράφονται Ασκληπιεία, δεν βρήκα άλλη αναφορά για οιαδήποτε νοσοκομειακή υπηρεσία προς τους ασθενείς. Ακόμη και εάν οι ναοί προσέφεραν παραμονή και φροντίδα στους επισκέπτες, σίγουρα αυτές είναι εκτός του ορισμού μας για το νοσοκομείον, αφού προσέφεραν στον ασθενή όχι την κοσμική ιατρική πράξη αλλά την υπερφυσική θεραπεία του "θεού". (…) Όταν ο πάσχων έφθανε στην πόλη [=Πέργαμο], έπρεπε να βρει συνήθως μόνος του ένα κατάλυμα. Ακολούθως βάδιζε ή τον μετέφεραν στο ιερό. Εκεί προσέφερε θυσίες στον Ασκληπιό και απεσύρετο σε ένα χώρο κοντά στον ναό για να κοιμηθεί. Αυτή ήταν η περιβόητη εγκοίμησις. (…) Ενώ οι ικέτες ήσαν βυθισμένοι σε ύπνο, ο Ασκληπιός πραγματοποιούσε τα εξαίσια θαύματά του με έναν από τους εξής τρεις τρόπους. Ο "θεός" μπορούσε απλώς να θεραπεύσει τον ικέτη την ώρα που κοιμόταν, οπότε ξυπνούσε εντελώς υγιής. Ή, ήταν δυνατόν να εμφανισθεί σε όνειρο και να τον συμβουλεύσει να προβεί σε κάποια συγκεκριμένη ενέργεια, συχνά παράδοξη. Τέλος, μπορούσε να του συστήσει κάποιο γνωστό φάρμακο.

Εκτός από την κεντρική ιεροτελεστία της εγκοιμήσεως, γίνονταν και άλλες εθιμοτυπικές πράξεις στον ναό, που περιελάμβαναν το τελετουργικό λουτρό, το χορωδιακό τραγούδι και την περιβολή με ειδικούς λευκούς χιτώνες. Η μεθοδική εξέτασις από ιατρό, η θεραπεία με ειδικά φάρμακα ή διαιτητικά σχήματα, η έμπειρη χειρουργική από ανθρώπινο χέρι δεν είχαν ρόλο στην τελετουργία του ναού. Εάν ο "θεός" συνιστούσε μία δεδομένη ιατρική θεραπεία, δεν ήταν η φύσις της προτεινομένης θεραπείας που αποκαθιστούσε την υγεία, αλλά υπάκουη απάντηση στην θεϊκή εντολή.

Στους Ιερούς Μύθους του Αριστείδου, αντιπαρατίθεται αρκετές φορές το ανωφελές της ιατρικής τέχνης προς τις αποτελεσματικές συστάσεις του Ασκληπιού. Σε μια περίπτωση, ο ιατρός συνέστησε στον Αριστείδη εγχείρηση ή χημικό καυτηριασμό, ενώ ο "θεός" απαγόρευσε μία τέτοια αντιμετώπιση. Ο ασθενής ακολούθησε την "θεία" εντολή και θεραπεύθηκε. Σε άλλη περίπτωση, ο Ασκληπιός διέταξε τον Αριστείδη να λουσθεί σε παρακείμενο ποτάμι στο μέσον του χειμώνος. Οι ιατροί με αυστηρό τόνο προσπάθησαν να τον αποτρέψουν από μια τόσο δραστική θεραπεία. Ο Αριστείδης τους αγνόησε, βυθίστηκε στο παγωμένο νερό και ξαναβρήκε την υγεία του. Γενικώς ο Αριστείδης και άλλοι ζηλωταί του Ασκληπιού συνιστούσαν να μην πηγαίνει κανείς σε ιατρούς αλλά να καταφεύγει στον θεραπευτή "θεό". Αν έπρεπε να αναρρώσει, ο Ασκληπιός θα τον βοηθούσε, αν όχι, είχε φθάσει η ώρα του θανάτου. (…) Οι πηγές αποδεικνύουν ότι τα ίδια τα ιερά του Ασκληπιού δεν ήσαν κέντρα πρακτικής εφαρμογής της Ιατρικής, ούτε συνήθως προσέφεραν στους επισκέπτες τροφή και νοσηλευτική μέριμνα. Επομένως δεν ήσαν αληθινά νοσοκομεία και δεν μπορεί να χρησίμευσαν κατά κανένα τρόπο ως πρότυπα για ιδρύματα, όπως ο ξενών του Παντοκράτορος» (σ. 50-53).

Ιατρεία

«Ο Μάγιερ-Στάινεγκ και οι υποστηρικτές του εδραίωσαν την ισχυρότερη άποψή τους για την ύπαρξη αρχαίων νοσοκομείων στο ιατρείον, τον χώρο όπου εξέταζε και χειρουργούσε ο γιατρός. Ήδη από την εποχή της Ιπποκρατείου Συλλογής μερικοί γιατροί διατηρούσαν χώρους ειδικά διασκευασμένους για χειρουργικές επεμβάσεις. (…) Ο Μάγιερ-Στάινεγκ συμπεραίνει ότι πρέπει να διέθεταν δωμάτια για να αναρρώνουν οι ασθενείς αφού είχαν υπομείνει το νυστέρι ή τον σιδηροκαυτήρα. (…) Η Ιπποκράτειος πραγματεία περί των ιεατρείων (…) δεν αναφέρει, ούτε μία φορά, οποιαδήποτε πρόβλεψη για τους χώρους αποθεραπείας των ασθενών. Το ίδιο ισχύει και για τα εκτενή σχόλια του Γαληνού στο εν λόγω Ιπποκράτειο κείμενο. Πουθενά, είτε στα σχόλια αυτά ή σε οποιαδήποτε από τις πολλές άλλες εργασίες του, δεν αναφέρει ο Γαληνός ένα ιατρείον ως τον χώρο παραμονής και διατροφής των χειρουργικών ή υπό θεραπείαν ασθενών. Στην πράξη, ο ίδιος ο Γαληνός ουδέποτε περιέγραψε ένα δικό του ιατρείο, πάντοτε απεικονίζει εαυτόν να επισκέπτεται τους ασθενείς στα σπίτια τους. (…) Ακόμη και κατά τον Πλούταρχο, το ιατρείον ήταν για ασθενείς που δεν ήσαν καθηλωμένοι στην κλίνη τους˙ τους σοβαρώς πάσχοντες αντιμετώπιζε ο ιατρός κατ’ οίκον. (…) Όπως φαίνεται καθαρά στο πόνημα του Ιπποκράτους Κατ’ Ιατρείον και τις περιγραφές του Χρυσοστόμου, το ιατρείον ήταν χώρος για χειρουργικούς και περιπατητικούς ασθενείς, αλλά όχι νοσοκομείον» (σ. 53-56).

Δημόσιοι Ιατροί

«Τα σώματα των δημοσίων ιατρών (δημοσιεύοντες ιατροί) ή των κορυφαίων ιατρών (αρχίατροι), όπως εκαλούντο τον Β’ μ.Χ. αιώνα, αντιπροσωπεύουν το τελευταίο είδος αρχαίων οργανισμών που ορισμένοι ιστορικοί συνέδεσαν με την ύπαρξη νοσοκομείων στον αρχαίο κόσμο. Ένα από τα καθιερωμένα έργα για τους δημόσιους ιατρούς είναι η δημοσιευθείσα το 1905 μελέτη του Ρούντολφ Πολ. Ο συγγραφέας (…) τότε [= στο τέλος του 6^ου αι. μ.Χ.], ισχυρίζεται ότι οι επαγγελματικοί χώροι των δημοσίων ιατρών απέκτησαν απλώς νέο όνομα, νοσοκομείον, και έγιναν Βυζαντινά νοσοκομεία. (…) Αν και υπάρχει πληθώρα στοιχείων ότι οι δημόσιοι ιατροί διέθεταν ιατρεία, οι πηγές δεν δείχνουν πως αυτοί οι επαγγελματικοί χώροι διέφεραν ουσιωδώς από εκείνους των άλλων ιατρών. Οπότε τα επιχειρήματα ότι τα ιατρεία των συνήθων ιατρών, πριν το τέλος του Δ’ μ.Χ. αιώνος δεν προσέφεραν νοσοκομειακές υπηρεσίες, ισχύουν και για εκείνα των αρχιάτρων. Σε τελική ανάλυση, ουδεμία επιγραφή, αναφορά από φιλολογικές πηγές ή αρχαιολογικό εύρημα μπορεί να αντισταθμίσει τον ισχυρισμό του Βίου του Σαμψώνος ότι αυτός ο Χριστιανός ιατρός της πρωτο-Βυζαντινής περιόδου μετέβαλε τις αρχαίες επαγγελματικές συνήθειες, όταν επέτρεψε σε ασθενείς να συγκατοικήσουν και να μοιρασθούν την τροφή του, έως ότου ανακτήσουν την υγεία τους» (σ. 56-61).

«Οι Μουσουλμάνοι της Ανατολής εμπνεύσθηκαν τους φημισμένους τους bimaristans (οίκοι ασθενών) επίσης από την Βυζαντινή αυτοκρατορία˙ οι Νεστοριανοί "χριστιανοί" μετέφεραν τα νοσοκομεία της Ανατολικής αυτοκρατορίας στην Περσία τον ΣΤ’ αιώνα και αργότερα τα συνέστησαν στους Αββασίδες χαλίφες της Βαγδάτης. Επομένως οι Βυζαντινοί Ξενώνες αντιπροσωπεύουν  όχι μόνον τα πρώτα δημόσια ιδρύματα που προσέφεραν ιατρική φροντίδα σε ασθενείς, αλλά επίσης την κυρία πηγή αναπτύξεως των νοσοκομείων κατά τον Μεσαίωνα, τις δυνατότητές τους δε στην περίθαλψη των ασθενών υιοθέτησε τόσον η Λατινική Δύσις όσον και η Μουσουλμανική Ανατολή». (σ. 4).

Η πρόοδος των βυζαντινών ιατρών

«Κατόπιν επιμελούς μελέτης των Λατινικών, των Αραβικών και των Ελληνικών χειρογράφων, ο καθηγητής Οβσέι Τέμκιν εντόπισε λίγες Βυζαντινές πραγματείες της περιόδου αυτής. Απέδειξε ότι οι ανατομικοί όροι βασιλική και κεφαλική προήλθαν όχι από Μουσουλμανικά ιατρικά έργα, όπως πίστευαν προηγουμένως οι μελετηταί, αλλά από τα μικρά Ελληνικά εγχειρίδια αφαιμάξεων που είχαν εκπονήσει οι Βυζαντινοί χειρουργοί μετά το 660 και πριν το 850 – δηλαδή κατά την διάρκεια του "Βυζαντινού" Μεσαίωνος» (σ. 227).